“Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”

Đó là lời khẳng định của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/1946. Người đã dẫn đường cho nền văn hóa Việt Nam phát triển theo phương châm đó. Tinh thần đó, phương châm đó được kế thừa và nhấn mạnh hơn ở Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ ba, ngày 24/11/2021. Cho đến hôm nay, văn hóa vẫn soi đường để chúng ta tự tin bước vào Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Người dẫn đường xuất sắc xây dựng nền văn hóa Việt Nam mới             

Từ năm 1943, ở phần cuối tập Nhật ký trong tù(1), Hồ Chí Minh đã định nghĩa văn hóa theo nghĩa rộng nhất và chỉ rõ: Muốn xây dựng nền văn hóa dân tộc thì phải xây dựng tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội, đạo đức, tâm lý con người. Đến dự Hội nghị Văn hóa toàn quốc, được khẩn trương tổ chức lần đầu tiên khi cuộc kháng chiến chống xâm lược đang đến gần, ngày 24/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu tâm nguyện “thiết tha mong muốn nền văn hóa mới của nước nhà lấy hạnh phúc của đồng bào, của dân tộc làm cơ sở”(2). Đặc biệt, Người khẳng định: “Văn hóa có liên lạc với chính trị rất mật thiết. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý quốc dân. Nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ. Văn hóa làm sao cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập”. Tại Đại hội II của Đảng, tháng 2/1951, đường lối phát triển văn hoá Việt Nam được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Đồng thời, phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái mới của văn hóa tiến bộ thế giới, để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng”(3).

Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá cao vai trò của văn hoá trong sự nghiệp cách mạng. Là người lãnh đạo mở/dẫn đường cho việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam mới, chăm lo phát triển đạo đức, xây dựng con người, kết hợp kế thừa truyền thống văn hóa dân tộc với tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, kết hợp tính dân tộc với tính nhân loại trong văn hóa, Người cũng là danh nhân văn hóa, là hiện thân tiêu biểu nhất của nền văn hóa mới đó. Người đã đưa văn hóa dân tộc Việt Nam đến với văn hoá nhân loại và thời đại – điều này chưa từng có trong lịch sử Việt Nam. “Trong giọng nói trầm ấm của Nguyễn Ái Quốc, chúng ta như nghe thấy ngày mai, như thấy sự yên tĩnh mênh mông của tình hữu ái toàn thế giới… Nguyễn Ái Quốc, cũng đang toả ra một cái gì thật lịch thiệp và tế nhị… Từ Nguyễn Ái Quốc đã toả ra một thứ văn hoá, không phải văn hóa Âu châu, mà có lẽ là một nền văn hoá tương lai”. Nhà thơ Ôxip Mandenxtam đã viết như thế trong bài ghi chép Thăm một chiến sĩ quốc tế cộng sản – Nguyễn Ái Quốc(4) đăng trên tạp chí Ngọn lửa nhỏ số 39, tháng 12/1923.

Con đường cách mạng Hồ Chí Minh đã tìm ra cho dân tộc Việt Nam cũng là con đường đi từ độc lập dân tộc đến một “thế giới đại đồng” hiện đại có logic của sự chung sống hòa bình và cùng phát triển của các dân tộc, giao lưu trao đổi và làm giàu cho văn hóa của nhau, phát triển hài hòa các cá nhân, dân tộc và nhân loại. Ở Người, văn hoá khoan dung luôn tỏa sáng trong tư tưởng, tình cảm, trong mọi hành động và tinh thần khoan dung văn hóa của Người đã cống hiến cho văn hoá Việt Nam cũng như cho văn hóa nhân loại nhiều giá trị. Tấm gương danh nhân văn hóa Hồ Chí Minh được ngưỡng mộ và tôn vinh.

Văn hoá là nguồn lực tinh thần nội sinh có sức mạnh to lớn. Lịch sử đã cho thấy rằng trong những thắng lợi vẻ vang mang tầm thời đại của dân tộc Việt Nam giữa thế kỷ XX có phần đóng góp không nhỏ của sức mạnh văn hóa tiềm tàng được hun đúc qua bề dày truyền thống của một dân tộc yêu độc lập, tự do, được khơi dậy trong cuộc đấu tranh kiên cường vì chính nghĩa đã chiến thắng trước những âm mưu của các thế lực xâm lược phi nghĩa. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá, cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hoá có vị trí quan trọng. Cuộc đấu tranh trên mặt trận văn hoá không chỉ chống lại những âm mưu nô dịch về văn hóa mà còn xây dựng, phát triển một nền văn hóa mới cho dân tộc, cho nhân dân. Tư tưởng định hướng đó còn tiếp tục chỉ đạo phát triển văn hóa trong cả cuộc kháng chiến chống xâm lược, thống nhất đất nước tiếp theo và sự nghiệp xây dựng cuộc sống hòa bình, hạnh phúc của nhân dân khi chiến tranh đã lùi xa. Sức mạnh văn hóa từ truyền thống được tỏa sáng và nâng cao trong Thời đại Hồ Chí Minh đã phát huy sức mạnh to lớn để quân và dân Việt Nam chiến đấu, chiến thắng và dựng xây.

Hành trang bước vào Kỷ nguyên mới

Chúng ta xác định: Nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội; kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hóa của thế giới, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao.

Đại hội XIII của Đảng đưa ra những quan điểm, chủ trương mới, sâu sắc và toàn diện, đột phá về phát triển văn hóa, con người và nguồn nhân lực: “Lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững”; “Lấy con người là trung tâm của phát triển và được chia sẻ những thành quả của quá trình phát triển”. Chúng ta xây dựng, hoàn thiện các giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thời đại mới với sự phát triển toàn diện về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, với ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, với năng lực đổi mới sáng tạo, khả năng làm việc trong môi trường quốc tế…

Đại hội XIII của Đảng cũng xác định: Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến lược để đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế sâu rộng. Cùng với đó, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo “để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đáp ứng yêu cầu thực sự là động lực chính của tăng trưởng kinh tế, tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”. Thuật ngữ “sức mạnh mềm” và “phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam” cũng lần đầu tiên xuất hiện trong Văn kiện Đại hội của Đảng đã khẳng định và định hướng phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam, những đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam là cội rễ của sức mạnh mềm văn hóa dân tộc, là sức mạnh nội sinh, là nguồn lực và động lực to lớn của đất nước trong phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Từng bước đưa những định hướng phát triển văn hóa của Đại hội XIII vào thực tiễn, ngày 12/11/2021, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 đặt những mục tiêu cụ thể để phấn đấu đến năm 2030 với 11 nhiệm vụ và giải pháp. Đây là sự cụ thể hóa quan trọng đường lối của Đảng để xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong tương lai.

Nhắc/nhớ lại lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm xưa: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”, Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ ba, ngày 24/11/2021 – một “Hội nghị Diên Hồng” về văn hóa, triển khai thực hiện Nghị quyết Ðại hội XIII của Ðảng, đã đưa ra các giải pháp trọng tâm cụ thể nổi bật: Tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của phát triển văn hóa, xây dựng con người trong đổi mới và phát triển bền vững; tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị con người Việt Nam gắn với giữ gìn, phát huy hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới; hoàn thiện thể chế, đổi mới tư duy quản lý văn hóa, cải cách bộ máy quản lý nhà nước về văn hóa; phát triển nguồn nhân lực ngành văn hóa, văn nghệ, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao; nguồn nhân lực cho công tác lãnh đạo, quản lý, cho các lĩnh vực then chốt, đặc thù; xây dựng văn hóa trong chính trị, trong kinh tế, đặc biệt là văn hóa trong Ðảng trở thành tấm gương đạo đức cho xã hội; văn hóa doanh nghiệp trở thành hệ điều tiết cho sự phát triển kinh tế-xã hội; phát triển thị trường văn hóa, các ngành công nghiệp văn hóa để đáp ứng nhu cầu tiếp nhận, hưởng thụ của người tiêu dùng và thị trường ngoài nước; xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại; tập trung nguồn lực từ Nhà nước và các thành phần kinh tế khác đầu tư cho phát triển văn hóa, xây dựng con người; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về văn hóa, xây dựng Việt Nam trở thành địa chỉ hấp dẫn về giao lưu văn hóa quốc tế.

Khẳng định quyết tâm với mục tiêu chung, xuyên suốt được Ðảng chỉ rõ: Xây dựng nền văn hóa Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân – thiện – mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, tính nhân văn, dân chủ và khoa học; làm cho văn hóa phải thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng, bảo đảm sự phát triển bền vững. Đó là hành trang của chúng ta bước vào Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Ngô Vương Anh