biểu tượng tâm linh ở xứ Đông

Khắc dấu nơi chùa cổ

Chiều đông lất phất mưa khiến cho không gian chùa cổ Côn Sơn ở khu di tích quốc gia đặc biệt Côn Sơn – Kiếp Bạc (Chí Linh) càng thêm phần u tịch, linh thiêng. Mái chùa lợp bằng ngói mũi sen (ngói mũi hài) giống hình cánh sen tạo nên những đường cong tuyệt tác giữa không gian lảng bảng mây trời. Qua những bậc thềm, dưới hiên chùa hiện ra những chân tảng bằng đá trắng đỡ cột trụ khắc hình những cánh sen bung nở.

Tiếp chuyện chúng tôi giữa không gian tĩnh mịch ấy, Tiến sĩ Lê Duy Mạnh, Phó Trưởng Ban Quản lý di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc cho biết hình ảnh hoa sen gắn liền với đạo Phật kể từ khi ra đời, bởi vậy ta dễ dàng nhận ra dấu tích của hoa sen trong hầu hết các ngôi chùa ở Việt Nam nói chung, Hải Dương nói riêng.

Hoa sen mọc lên từ bùn nhưng sức sống rất mãnh liệt, vừa có hương vừa có sắc. Đặc biệt, theo lý giải của ông Mạnh, sen là loài hoa duy nhất mà ngay từ khi ra đời đã biểu trưng cho tinh thần nhân quả – tinh thần xuyên suốt mang dấu ấn triết lý của đạo Phật. Bởi vậy, sen được coi như ‘quốc hoa’ của đạo Phật. Phật là đấng giải thoát nên mới được ngồi trên bệ hoa sen.

Ở xứ Đông, hoa sen cũng được sử dụng nhiều trong các tạo tác ở chùa, trong đó nhiều tạo tác đã trở thành đặc biệt, đặc sắc. Ngoài tượng Phật ngồi trên đài sen, một trong những biểu tượng đặc sắc nhất, tập trung cao nhất về hoa sen trong Phật giáo là hình ảnh hoa sen trên tòa Cửu phẩm Liên hoa.

Cả nước hiện có 4 tòa Cửu phẩm Liên hoa, thì có tới 3 tòa tọa lạc ở Hải Dương. Trong đó có 2 tòa cổ có niên đại hàng trăm năm ở chùa Động Ngọ (TP Hải Dương) và chùa Giám (Cẩm Giàng), 1 tòa mới được phục dựng tại chùa Côn Sơn.

Tên gọi Cửu phẩm Liên hoa có nghĩa là 9 tầng hoa sen. Toàn bộ các mặt của cửu phẩm được chạm khắc hình cánh sen. Từ trên cao nhìn xuống, Cửu phẩm Liên hoa như một đóa sen với các lớp cánh ken dày làm bệ đỡ cho tượng Phật ngồi trên.

Ngoài ra, tại chùa Hào Xá (Thanh Hà) – một trong những ngôi chùa cổ nhất ở Hải Dương ra đời cách đây cả nghìn năm còn lưu giữ một bệ đá hoa sen cổ thời Trần. Phần mặt của bệ đá tạo thành hai tầng cánh sen với các hoa văn trang trí mang đậm dấu ấn kiến trúc Chăm. Cả nước hiện nay cũng chỉ còn 27 bệ đá hoa sen cổ dạng này.

Vào năm 1979, tại chùa Côn Sơn đã khai quật được các mảnh tháp cổ từ thế kỷ 14 của Huyền Quang Tôn giả – vị Tổ thứ ba của Thiền phái Trúc Lâm. Toàn bộ phần dưới tháp là hình hoa sen, có tổng cộng từ 50 – 70 cánh, to bằng bàn tay.

Ngày nay khi vào chùa Côn Sơn, các phật tử, du khách sẽ thấy ở hàng thứ 3 từ trên xuống hình ảnh tượng Phật tay cầm hoa sen. Bức tượng này được hình thành từ thế kỷ 17, là một trong những tượng Phật cầm hoa sen có niên đại sớm nhất Hải Dương. Đây cũng là hình ảnh đặc sắc trong hệ thống tượng Phật mà không nhiều chùa xây dựng và lưu giữ được cho đến ngày nay.

“Thông qua hình ảnh tượng Phật Thích ca cầm hoa sen, người xưa muốn dạy chúng sinh rằng hãy vén đám mây mù u tối, để cái thiện tâm soi rọi cái chân tâm, vượt qua mọi cám dỗ của hoàn cảnh sống trở thành người tốt, giống như loài hoa sen gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”, ông Lê Duy Mạnh lý giải.

Ngát hương trong mỗi nếp nhà

Bao năm qua, trong nhiều nếp nhà, hoa sen cũng luôn tỏa ngát hương thơm. Chị Lê Huyền, chủ một cửa hàng hoa tươi ở phường Thanh Bình (TP Hải Dương) cho biết sen là một trong những loại hoa được khách hàng của chị rất ưa chuộng vì không chỉ đẹp mà còn có ý nghĩa trong đời sống tinh thần. Nhiều người mua sen về thờ cúng hoặc bày biện trong những không gian hướng Phật.

Trước đây, sen thường chỉ có vào mùa hè. Ánh sáng và những cơn mưa rào mùa hạ giúp sen nở nhanh, sắc thắm, đượm hương. Nhưng giờ đây có cả sen mùa đông. Có nhiều loại sen như: quan âm, mẫu đơn, phật âm, super… có thời gian nở dài, không bị rụng cánh để phục vụ thị hiếu người tiêu dùng.

Chị Nguyễn Thị Lệ ở xã Thanh Hải (Thanh Hà) kể, trong gia đình chị, mọi người đều yêu mến hoa sen. Mỗi mùa hạ đến, mẹ chị thường cắm hoa sen trên ban thờ cúng tổ tiên. Giờ đây, khi đã có gia đình riêng, chị Lệ vẫn giữ nét đẹp của mẹ truyền lại.

“Tôi luôn bị thu hút bởi vẻ đẹp thanh tịnh của hoa sen. Vào mùa hoa nở, tôi thường chọn những bông to đẹp để dâng lên ban thờ. Đôi khi tôi cũng cắm những bình sen trang trí cho căn nhà thêm đẹp, thêm hương. Mỗi khi ngắm hoa sen, tôi cảm thấy lòng mình tĩnh lại, suy nghĩ về những điều tốt đẹp như chính hương sắc của loài hoa thanh khiết ấy”, chị Lệ chia sẻ.

THANH NGA