Powered by Techcity

70 năm Ngày giải phóng Thủ đô: Đi tìm dấu tích 5 cửa ô lịch sử của Hà Nội

 

Cửa ô là một trong những nét đặc trưng của kiến trúc đô thị Hà Nội, có từ thời còn là kinh thành Thăng Long và không có ở bất kỳ địa phương nào trên cả nước.

Theo các tài liệu sử lược, tên gọi “cửa ô” xuất hiện vào năm 1749, sau khi chúa Trịnh Doanh cho đắp lại vòng tường thành bằng đất dài 16km trên nền cốt tường lũy thời Mạc, bao bọc khu Hoàng Thành Thăng Long.

Trên tường thành này được mở 8 cổng (cửa) để người dân ra vào thành. Các cổng này được gọi là cửa ô, đều được xây dựng theo hình vuông, được canh phòng cẩn mật, ngày mở, đêm đóng và có rào, có lính tuần đi canh phòng nhằm ngăn ngừa đạo chích, báo động hỏa hoạn.

Từ “cửa ô” trong tiếng Việt vốn được dịch từ chữ “ổ môn” trong tiếng Hán, trong đó, “môn” nghĩa là cửa, “ổ” có nghĩa là ụ, lũy – một khu đất trũng, xung quanh đắp cao tạo thành vật che chắn (thôn ổ, trúc ổ). Từ “ô” còn có ý nghĩa là cửa giao tiếp từ bên trong với bên ngoài.

Các cửa ô của kinh thành Thăng Long xưa đều có điểm chung là thông ra sông Hồng và sông Tô Lịch. Dưới triều Nguyễn, Thăng Long-Hà Nội nhiều lần được điều chỉnh quy hoạch và số lượng cửa ô cũng thay đổi theo từng thời kỳ.

Theo “Bắc thành dư địa chí” soạn hồi đầu thế kỷ 19, Hà Nội có 21 cửa ô. Tuy nhiên, vào năm 1831, khi vua Minh Mạng cho thành lập “Tỉnh Hà Nội” thì khu vực “tỉnh thành” (tức nội thành Hà Nội) được vẽ bản đồ chỉ hiện thị 16 cửa ô. Đến năm 1866, thời vua Tự Đức, bản đồ “Tỉnh Hà Nội” chỉ có 15 cửa ô…

Sang thế kỷ 20, với những biến thiên của lịch sử, nhiều cửa ô dần biến mất. Hà Nội chỉ còn 5 cửa ô hay được nhắc tới và trở thành những địa danh nổi tiếng đi vào thơ ca, văn học, đặc biệt là trong khúc khải hoàn ca “Tiến về Hà Nội” của cố nhạc sỹ Văn Cao, với hình ảnh trở thành biểu tượng: “5 cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về/Như đài hoa đón mừng nở năm cánh đào” trong ngày chiến thắng 10/10/1954.

5 cửa ô của Hà Nội mà nhạc sỹ Văn Cao nhắc đến chính là các cửa ô: Ô Quan Chưởng, Ô Cầu Dền, Ô Đống Mác, Ô Cầu Giấy và Ô Chợ Dừa. Hiện tại, các cửa ô này đều là các nút giao thông hoặc khu vực quan trọng của Thủ đô.

Ô Quan Chưởng
ttxvn o quan chuong_resize.jpg
Ô Quan Chưởng là cửa ô duy nhất còn giữ lại dáng vẻ xưa cũ. (Ảnh: Danh Lam/TTXVN)

Ô Quan Chưởng được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749) triều đại nhà Lê. Năm Cảnh Hưng thứ 46 (1785), cửa ô này được đại tu. Đến năm Gia Long thứ 3 (1804) thì được xây dựng lại, mở rộng quy mô như hiện tại.

Ban đầu, cửa ô này được gọi là Đông Hà môn (nghĩa là cửa phường Đông Hà), nhưng sau đó người dân lại gọi là Ô Quan Chưởng. Theo lịch sử lưu truyền, điều này là để tưởng nhớ công lao của một viên Chưởng cơ và đội quân 100 binh lính do ông chỉ huy đã anh dũng chiến đấu với quân Pháp để bảo vệ thành Hà Nội.

Trong số 5 cửa ô, chỉ duy nhất Ô Quan Chưởng còn giữ nguyên được dáng vẻ xưa cũ với cổng tam quan, trên nóc cửa chính có vọng lâu, bên trên cửa lớn có ba chữ Hán “Đông Hà môn;” tường phía trái cửa chính có gắn một tấm bia đá do Tổng đốc Hoàng Diệu cho dựng năm 1881 nghiêm cấm binh lính, quan nha không được sách nhiễu người dân qua cửa ô này vào thành.

Cửa ô Quan Chưởng được công nhận là di tích lịch sử năm 1994. Hiện nay, vị trí của Ô Quan Chưởng nằm trên phố Thanh Hà, quận Hoàn Kiếm, ngay ngã tư Hàng Chiếu-Đào Duy Từ.

Ô Cầu Dền
ttxvn o cau den_resize.jpg
Ô Cầu Dền chính là ngã tư lớn nối 4 tuyến phố Huế-Bạch Mai-Trần Khát Chân-Đại Cồ Việt. (Ảnh: Danh Lam/TTXVN)

Ô Cầu Dền tên chữ là Yên Ninh, nằm sau thành Thịnh Yên xưa. Theo Đại Việt sử lược (quyển 2 và 3, Nhà xuất bản Sử học-Hà Nội năm 1960), địa danh Ô Cầu Dền tại Thăng Long đã xuất hiện trong sử sách thời Lý, tức là khoảng thế kỷ 11-12.

Các tài liệu và bản đồ cũ cho thấy vị trí của địa danh này cố định và tồn tại khá lâu. Dưới triều Nguyễn, cửa ô Cầu Dền là cửa ô chính quan trọng nối liền Thăng Long với các trấn và các tỉnh phía Nam (vào kinh đô Huế) qua những đồi cây cối rậm rạp và cả một rừng mai (nay thuộc khu vực Bạch Mai, Trương Định).

Theo lời kể của các vị bô lão, từ thời xa xưa đến tận những năm 1945-1954, vị trí Ô Cầu Dền hiện tại vốn có dòng sông chảy qua. Hai bên bờ là bãi đất phù sa với những luống rau màu tươi tốt quanh năm, trong đó nhiều nhất là rau dền. Chiếc cầu bắc qua sông do đó được gọi là Cầu Dền và tên gọi ô Cầu Dền cũng xuất phát từ đó.

Hiện tại, Ô Cầu Dền không còn dấu vết của quá khứ, vị trí của cửa ô xưa chính là nút giao thông ngã tư các phố Huế-Bạch Mai-Trần Khát Chân-Đại Cồ Việt ngày nay.

Ô Đống Mác
ttxvn O Dong Mac_resize.jpg
Ô Đống Mác nằm cuối phố Lò Đúc đoạn giao với đường Trần Khát Chân và phố Kim Ngưu. (Ảnh: Danh Lam/TTXVN)

Ô Đống Mác nằm cách Ô Cầu Dền không xa. Vào thời chúa Trịnh Sâm (thế kỷ 18), Ô Đống Mác có tên là Ô Ông Mạc. Bản đồ Hà Nội năm 1831 gọi đây là cửa Ô Thanh Lãng. Đến năm 1866, bản đồ ghi tên cửa ô này là Lãng Yên. Sang thế kỷ 20, người dân quen gọi là Ô Đống Mác.

Cửa ô này là nơi có thể vào thành Thăng Long cả bằng đường bộ lẫn đường thủy, nên thường có quân lính canh gác khá nghiêm ngặt.

Trong “Thượng kinh ký sự,” Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác khi về thăm quê ở Hải Dương đã đi qua lối này. Ông viết: “Ngày 10/9, từ sáng tinh mơ còn Trăng, tôi đi ra cửa Ô Ông Mạc, cửa thành chưa mở, lính canh thấy có thẻ ‘Hành quân phù’ (thẻ cấp cho đi đường của Phủ Chúa) mới mở cho đi.”

Ngày nay, Ô Đống Mác cũng chỉ còn là tên gọi của một địa danh lịch sử, dấu vết của cửa ô xưa nằm ở cuối phố Lò Đúc, đoạn giao nhau với đường Trần Khát Chân và đường Kim Ngưu, phía Đông Nam Hà Nội.

Ô Cầu Giấy
o cau giay_resize.jpg
Ô Thanh Bảo (Ô Cầu Giấy) trên bản đồ Hà Nội năm 1890. (Nguồn: Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I)

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Vĩnh Phúc, Ô Cầu Giấy là một cửa ô xẻ qua tòa thành đất bao quanh khu đông dân cư ở phía Tây kinh thành Thăng Long. Vị trí cửa ô này thuộc làng Thanh Bảo nên có tên là Ô Thanh Bảo.

Từ thế kỷ 19, để thuận tiện cho việc kinh doanh giấy bán cho người dân trong nội thành, dân làng giấy ở Yên Hòa đã dựng tại cửa ô những cái lán bày giấy để bán, thường gọi là những cái cầu hàng giấy. Do đó tên cửa ô Thanh Bảo cũng được gọi là Ô Cầu Giấy. Chữ “cầu” ở đây là cầu bán hàng (cầu chợ) chứ không mang nghĩa là cây cầu bắc qua sông.

Cửa ô Cầu Giấy đã bị phá bỏ từ năm 1891. Vị trí của cửa ô này hiện nay là điểm giao giữa phố Sơn Tây và phố Nguyễn Thái Học, trước mặt bến xe Kim Mã cũ.

Ô Chợ Dừa

ttxvn o cho dua_resize.jpg
Ô Chợ Dừa hiện nay là điểm giao cắt của 6 tuyến phố Xã Đàn-Khâm Thiên-Tôn Đức Thắng-Tây Sơn-Đê La Thành-Ô Chợ Dừa mới. (Ảnh: Danh Lam/TTXVN)

Ô Chợ Dừa có hơn 760 năm lịch sử, xưa kia là một cửa ô rất lớn và là một trong những vị trí phòng thủ quân sự quan trọng ở phía Nam kinh thành Thăng Long. Gần cửa ô có một ngôi chợ nhỏ họp dưới hàng dừa rợp bóng mát, một phần đã giải thích cái tên gọi quen thuộc của cửa ô.

Các văn nhân-sỹ tử thời xưa thường đi qua cửa ô Chợ Dừa để đến Văn Miếu-Quốc Tử Giám. Bên ngoài cửa ô Chợ Dừa còn có đàn Xã Tắc, đây là nơi mà hàng năm vào mùa xuân, các vua Lý, Trần thường đến hành lễ, tế thần đất và thần ngũ cốc.

Dấu vết của cửa ô Chợ Dừa xưa giờ nằm ở vị trí ngã 6 của các phố Đê La Thành, Tôn Đức Thắng, Nguyễn Lương Bằng, Khâm Thiên, Xã Đàn và phố Ô Chợ Dừa mới.

Vietnamplus.vn

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/70-nam-ngay-giai-phong-thu-do-di-tim-dau-tich-5-cua-o-lich-su-cua-ha-noi-post982243.vnp

Cùng chủ đề

Hà Nội – đô thị hiện đại giữa lòng di sản nghìn năm

(Dân trí) – TP Hà Nội đang có nhiều thay đổi lớn về diện mạo. Nhiều tuyến đường vành đai, trục hướng tâm, cầu được đầu tư, từng bước hình thành hệ thống giao thông đồng bộ, khép kín, xứng với vị thế là Thủ đô. Những công trình hiện đại tiêu biểu của Hà Nội (Video: Hữu Nghị) Di sản kiến trúc đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng bản sắc các đô thị lịch sử. Cùng với...

Niềm hân hoan của nữ văn công 16 tuổi trong ngày tiếp quản Thủ đô

“Tiết mục đầu tiên chúng tôi ra mắt nhân dân Thủ đô Hà Nội ở Nhà hát lớn thành phố là màn đồng ca trên 50 người với bài hát “Chiến thắng Điện Biên” của nhạc sĩ Đỗ Nhuận”, Thượng tá Trần Thị Ngà (cựu diễn viên Đoàn Văn công Tổng cục Chính trị) hồi tưởng lại. Mắt ánh lên niềm vui, bà ngân nga câu hát “Giữa mùa này hoa nở, miền Tây Bắc tưng bừng vui…”. Trong ngày lịch...

Hà Nội và những cây cầu

Hơn 120 năm trước, Long Biên là cây cầu sắt đầu tiên nối hai bờ sông Hồng của Hà Nội, trở thành một phần lịch sử của thành phố. Những ngày mùa thu năm 1954, cây cầu đón đoàn quân chiến thắng trở về giải phóng Thủ đô và đóng vai trò kết nối giao thương giữa hai bên bờ sông cho đến hôm nay. Nhiều cây cầu khác lần lượt ra đời những năm sau này tạo nên...

Cùng tác giả

Khách quốc tế không cần hộ chiếu khi rời Thái Lan từ đầu tháng 12

Theo Giám đốc Cảng vụ Hàng không quốc gia Kirati Kitmanawat, Thái Lan áp dụng hệ thống sinh trắc học nhận dạng khuôn mặt với khách quốc tế khi xuất cảnh từ 1/12 và với người dân từ 1/11....

Sự kiện nổi bật trong nước, quốc tế ngày 2/11

TRONG NƯỚCChiều 2/11, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường tiếp Chủ tịch Quốc hội Chính quyền Nhân dân Cuba Esteban Lazo Hernandez dẫn đầu Đoàn đại biểu Quốc hội Chính quyền Nhân...

Hải Dương hoan nghênh Tập đoàn Mona Lisa (Trung Quốc) đến đầu tư

Trước đó, đồng chí Lê Văn Hiệu và đoàn công tác của tỉnh đã tham gia trồng rừng hữu nghị tại Công viên Sức sống Tân Cảng tại TP Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc.Phượng vĩ là loại...

Trung Quốc mở rộng chương trình miễn thị thực 15 ngày cho du khách quốc tế

Trung Quốc ngày 1/11 đã công bố mở rộng chương trình thí điểm miễn thị thực ngắn hạn cho du khách quốc tế.Chính sách này bắt đầu áp dụng từ ngày 8/11 tới và kéo dài đến hết năm...

Quy hoạch tuyến đường sắt Lào Cai- Quảng Ninh gần 184 nghìn tỷ đồng

Cục Đường sắt Việt Nam vừa có tờ trình gửi Bộ GTVT đề nghị thẩm định, phê duyệt quy hoạch tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Theo quy hoạch, tuyến đường sắt có điểm đầu kết nối với đường sắt Trung Quốc tại tỉnh Lào Cai, điểm cuối ga Cái Lân thuộc TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Chiều dài toàn tuyến 447,66 km, đi qua 10 tỉnh, thành phố: Lào Cai, Yên...

Cùng chuyên mục

Sự kiện nổi bật trong nước, quốc tế ngày 2/11

TRONG NƯỚCChiều 2/11, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường tiếp Chủ tịch Quốc hội Chính quyền Nhân dân Cuba Esteban Lazo Hernandez dẫn đầu Đoàn đại biểu Quốc hội Chính quyền Nhân...

Quy hoạch tuyến đường sắt Lào Cai- Quảng Ninh gần 184 nghìn tỷ đồng

Cục Đường sắt Việt Nam vừa có tờ trình gửi Bộ GTVT đề nghị thẩm định, phê duyệt quy hoạch tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Theo quy hoạch, tuyến đường sắt có điểm đầu kết nối với đường sắt Trung Quốc tại tỉnh Lào Cai, điểm cuối ga Cái Lân thuộc TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Chiều dài toàn tuyến 447,66 km, đi qua 10 tỉnh, thành phố: Lào Cai, Yên...

‘Cháu 1 tuổi mất mẹ, 2 tuổi mất cha, cám ơn Tiếp sức đến trường đã nhớ đến cháu tôi’

Tân sinh viên hào hứng đến sớm dự lễ trao học bổng Tiếp sức đến trường – Ảnh: ĐẬU DUNG 132 tân sinh viên đến từ 19 tỉnh, thành Hà Nam, Bắc Giang, Bắc Kạn, Bắc Ninh, Cao Bằng, Hà Giang, Hà Nội, Hải Dương, Hải Phòng, Hưng Yên, Lạng Sơn, Nam Định, Ninh Bình, Phú Thọ, Quảng Ninh, Thái Bình, Thái Nguyên, Tuyên Quang và Vĩnh Phúc.  Dù 15h, lễ trao học bổng Tiếp sức đến trường mới chính thức...

Giám đốc Công an tỉnh Sơn La làm Tư lệnh Cảnh sát cơ động

Ngày 2/11, Bộ Công an tổ chức lễ công bố quyết định về công tác cán bộ tại Bộ Tư lệnh Cảnh sát cơ động. Dự buổi lễ có ông Nguyễn Hữu Đông, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Nội chính Trung ương; Thiếu tướng Vũ Hồng Văn, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương, nguyên Phó tư lệnh, Phó chính ủy Bộ tư lệnh Cảnh sát cơ động… Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Vân. Tại buổi lễ,...

Tham quan Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam, người trẻ tự hào vì nghìn năm giữ nước

Toàn cảnh Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam trong ngày thứ 2 đón khách tham quan – Ảnh: HỒNG QUANG Hôm nay (2-11) là ngày thứ hai Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam mở cửa đón khách tham quan. Do trùng vào ngày cuối tuần nên dòng người đổ về nơi này đông đúc từ sáng. Đi từ rạng sáng, vượt hàng trăm km tới thủ đô Gần 7h, nhiều người trẻ từ các tỉnh, thành phố như...

Tạp chí điện tử Tiếp thị và Gia đình ra mắt bộ nhận diện mới, thay đổi cơ cấu chuyên mục

Tạp chí điện tử Tiếp thị và Gia đình trân trọng tri ân sự tạo điều kiện của các ban, bộ, ngành, cơ quan chủ quản và đặc biệt là tin yêu của các thế hệ độc giả.Tạp chí...

Lịch thi đánh giá tư duy năm 2025 của Đại học Bách khoa Hà Nội

Đại học Bách khoa Hà Nội vừa thông tin mới nhất về kỳ thi đánh giá tư duy (TSA) năm 2025. Theo đó kỳ thi TSA dự kiến tổ chức trong 3 đợt thi vào các ngày cuối tuần, mỗi đợt sẽ có từ 3 – 4 kíp thi tại 30 điểm thi. Ngoài các điểm thi trước đây, nhà trường sẽ mở thêm điểm thi mới để hỗ trợ các em học sinh ở các tỉnh vùng Tây Bắc...

Nam Sách điều động, bổ nhiệm cán bộ chuẩn bị cho nhiệm kỳ mới

Đồng chí Nguyễn Huy Chính, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Phú Điền được điều động đến công tác tại Đảng bộ xã Đồng Lạc, chỉ định tham gia Ban Chấp hành Đảng bộ, Ban Thường vụ...

Thủ tướng về tới Hà Nội, kết thúc tốt đẹp chuyến thăm 3 nước Trung Đông

Tối 1/11, chuyên cơ chở Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Phu nhân cùng đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã về tới Thủ đô Hà Nội kết thúc tốt đẹp chuyến công tác thăm chính...

Đoàn công tác tỉnh Hải Dương khảo sát các mô hình kinh tế, giáo dục tại TP Phật Sơn (Trung Quốc)

Khảo sát tại Trường Cao đẳng Khoa học kỹ thuật và nghiệp vụ Phật Sơn, Lãnh đạo Tỉnh Hải Dương và các thành viên trong đoàn trao đổi, làm rõ thêm một số nội dung về cơ chế đầu...

Tin nổi bật

Tin mới nhất