Gỡ “điểm nghẽn” giải ngân vốn đầu tư công: Kỳ đầu – “Điểm nghẽn” kìm hãm tăng trưởng

10:26, 27/02/2025

BHG – Giải ngân vốn đầu tư công (ĐTC) luôn được tỉnh ta xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Bằng việc nhận định rõ những “nút thắt” trong quá trình triển khai thực hiện kế hoạch ĐTC trung hạn giai đoạn 2021 – 2025 để rút ra kinh nghiệm và đồng bộ giải pháp tháo gỡ đang tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong năm “nước rút”.

Kỳ đầu:  “Điểm nghẽn” kìm hãm tăng trưởng

Ngay từ những ngày đầu năm, tránh việc “đầu năm đủng đỉnh, cuối năm gấp rút”, tỉnh ta đã tập trung chỉ đạo, đôn đốc giải ngân vốn ĐTC, quyết tâm không để xảy ra tình trạng “có tiền nhưng không tiêu được”. Thế nhưng, giải ngân chậm vẫn thường tái diễn khiến việc đảm bảo tỷ lệ giải ngân theo đúng kế hoạch luôn là “bài toán khó”.

Còn nhiều bất cập

Qua tìm hiểu thực tế cho thấy, thể chế, chính sách liên quan trực tiếp đến việc triển khai dự án ĐTC còn bất cập, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án. Theo quy định, từ khi hình thành dự án đến khi có thể giải ngân được vốn, tổ chức thực hiện trải qua nhiều giai đoạn; tương ứng với từng giai đoạn thì quy trình, trình tự, thủ tục chịu sự điều chỉnh của nhiều luật, tùy từng tính chất của dự án như Luật Quy hoạch đô thị, Luật Xây dựng, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đất đai, Luật Đấu thầu, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Thuế, Luật Kiến trúc…

Nhà thầu huy động máy móc thi công Dự án Cao tốc Tuyên Quang – Hà Giang giai đoạn 1, đoạn qua tỉnh Hà Giang.

Trước hết, các dự án phải được phê duyệt chủ trương đầu tư làm cơ sở báo cáo HĐND tỉnh cho ý kiến, sau đó mới đủ điều kiện được giao kế hoạch vốn ĐTC trung hạn; tiếp đó là quyết định đầu tư dự án để các sở, ban, ngành, đơn vị, UBND các huyện, thành phố giao kế hoạch vốn đầu tư hàng năm. Sau khi được bố trí kế hoạch vốn đầu tư hàng năm, để có thể giải ngân, chủ đầu tư thực hiện công tác lập kế hoạch lựa chọn nhà thầu, tuyển chọn nhà thầu, tiến hành giải phóng mặt bằng (GPMB), thanh toán… Toàn bộ hoạt động này được điều chỉnh bởi các quy định pháp luật khác nhau như các luật đã nêu.

Có thể thấy, trong lĩnh vực đất đai, việc xác định phân loại đất, nguyên tắc sử dụng đất giữa các luật còn chưa thống nhất, dẫn tới khó khăn trong thu hồi và sử dụng đất của dự án, ngay như đất của trạm dừng nghỉ đường cao tốc thì quyết định phân loại đất nào, nguyên tắc sử dụng theo quy định nào cũng chưa rõ. Mặt khác, việc xác định giá đất theo quy định của Luật Đất đai phải bảo đảm nguyên tắc: “Phù hợp với giá đất phổ biến trên thị trường của loại đất có cùng mục đích sử dụng đã chuyển nhượng, giá trúng đấu giá quyền sử dụng đất đối với những nơi có đấu giá quyền sử dụng đất hoặc thu nhập từ việc sử dụng đất”. Tuy nhiên, việc xác định sao cho phù hợp với giá đất phổ biến trên thị trường còn khó khăn, chưa có quy định cụ thể. Vướng mắc này dẫn tới khó khăn cả trong việc huy động nguồn thu tiền sử dụng đất cho ĐTC và trong xác định giá để đền bù.

Ngoài ra, một số quy định về đất đai chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn dẫn đến công tác GPMB chậm, cụ thể như: Có sự chênh lệch giữa giá đất Nhà nước thu hồi với giá đất do nhà đầu tư đền bù, bao gồm cả diện tích theo cơ chế thỏa thuận, dẫn tới sự so sánh của người dân, nảy sinh khiếu nại, khiếu kiện. Điều đáng nói, công tác quản lý đất đai một số nơi còn lỏng lẻo, đất công bị người dân lấn chiếm, không xác định nguồn gốc đất đai của các thửa đất bị thu hồi; quy trình thủ tục pháp lý của công tác thu hồi đất một số nơi chưa chặt chẽ, công khai, minh bạch dẫn đến khiếu nại, khiếu kiện của người dân.

Theo chia sẻ của ông Đỗ Ngọc Thuận, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Đầu tư và phát triển Phương Đông: Thực tế hiện nay nhu cầu về đất san lấp, vật liệu xây dựng rất lớn nhưng nguồn cung không thể đáp ứng do Luật Khoáng sản quy định tài nguyên đất hay đất đồi, đất san lấp là khoáng sản trong khi đó trình tự, thủ tục liên quan đến việc cấp lại giấy phép khai thác khoáng sản theo quy định hiện hành còn rườm rà, tốn nhiều thời gian của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và tổ chức, cá nhân đang sở hữu giấy phép. Các vướng mắc này dẫn đến thiếu hụt nguồn cung đất san lấp, ảnh hưởng đến tiến độ thi công và giải ngân vốn của dự án không đạt quy định.

Ngoài ra, việc các dự án có chuyển đổi mục đích sử dụng đất lúa chỉ từ 1m2 vẫn phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường, làm phát sinh thêm thủ tục cho các dự án, nhất là đối với dự án giao thông nông thôn. Công tác chuyển đổi đất rừng, quy hoạch sử dụng đất để triển khai thực hiện dự án cũng gặp nhiều khó khăn trong việc xác định từng loại đất…

“Điểm nghẽn” chưa khơi thông

Công trình hội trường UBND huyện Mèo Vạc đang đầu tư nâng cấp, sửa chữa.

Giải ngân vốn ĐTC không phải việc dễ, đó là nhận định của hầu hết các chủ đầu tư và nguyên nhân giải ngân chậm được xác định đó là công tác lập kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước chưa sát với khả năng thực hiện dẫn đến tình trạng “vốn chờ dự án đủ thủ tục”, dự kiến vốn trước rồi mới tiến hành làm thủ tục đầu tư (quyết định đầu tư các dự án) hoặc thực hiện các thủ tục gia hạn hiệp định, kéo dài thời gian bố trí vốn đối với dự án sử dụng vốn ODA và vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài, dẫn đến tình trạng đề xuất trả lại kế hoạch vốn, nhất là vốn ODA và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài. Việc công bố chỉ số giá xây dựng chưa kịp thời, chưa sát với thị trường, gây bị động cho chủ đầu tư, nhà thầu.

Bên cạnh chất lượng chuẩn bị dự án thấp, công tác khảo sát, thiết kế dự án chưa tốt dẫn tới nhiều dự án đã được phê duyệt chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư nhưng vẫn chưa đủ điều kiện giải ngân vì vướng mắc về quy hoạch, địa điểm, đất đai, GPMB dẫn tới phải điều chỉnh đơn giá, dự toán làm thay đổi hoặc điều chỉnh lại dự án… thì một nguyên nhân được đánh giá do các cấp, ngành chưa tập trung xử lý dứt điểm các khó khăn, vướng mắc của các dự án đã và đang triển khai, nhất là dự án xây dựng các dự án giao thông trọng điểm, giải ngân chậm do vướng mắc về GPMB. Hiện có tình trạng một số địa phương e ngại trong việc xử lý các thủ tục liên quan đến đất đai, GPMB, thủ tục đầu tư… gây ảnh hưởng đến tỷ lệ giải ngân vốn ĐTC.

Mặt khác, năng lực của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng, cán bộ chuyên môn làm công tác đầu tư tại các cấp, nhất là cấp huyện, xã còn hạn chế. Mặc dù hầu hết các sở, ngành, đơn vị, UBND các huyện, thành phố đều thực hiện giao ban định kỳ nhưng các chủ đầu tư đều chưa chủ động đề xuất cấp có thẩm quyền các giải pháp căn cơ nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cụ thể từng dự án được giao quản lý. Một số sở, ban, ngành, đơn vị quản lý lĩnh vực trả lời còn chung chung, chưa đi sâu, cụ thể vào kiến nghị của địa phương; tâm lý của cán bộ, công chức sợ không dám làm khi gặp vấn đề vướng mắc dù nhỏ liên quan đến dự án cũng dừng lại hoặc làm cầm chừng.

Theo đồng chí Lương Văn Đoàn, Giám đốc Ban quản lý Dự án Đầu tư xây dựng công trình tỉnh: Khó khăn lớn nhất khiến giải ngân vốn ĐTC chậm đó là GPMB các dự án chưa được giải quyết kịp thời, thủ tục đấu thầu kéo dài, giá nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu xây dựng tăng, khan hiếm; phương án tái định cư cho người có đất bị thu hồi chậm, nhiều trường hợp người dân bàn giao mặt bằng cho dự án nhưng chưa có đất tái định cư xây dựng nhà ở ổn định cuộc sống.

Đáng nói, không ít địa phương chưa có giải pháp giúp người dân ổn định cuộc sống sau giải tỏa; tâm lý e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm, thiếu chủ động của một bộ phận cán bộ làm công tác GPMB đã kéo dài quá trình xử lý hồ sơ đền bù, định giá đất, chuyển nhượng đất… làm giảm hiệu lực, hiệu quả công tác chỉ đạo, điều hành và thực thi pháp luật. Bên cạnh đó, nguồn gốc và ranh giới đất đai của các hộ dân, tổ chức không rõ ràng; bản đồ địa chính nhiều huyện, xã trong tỉnh chưa được đo đạc hoặc mới được đo đạc; việc cập nhật, theo dõi biến động không được liên tục dẫn đến việc kiểm tra, xác minh ranh giới, nguồn gốc đất khó khăn.

Để có thể thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 8% trong năm 2025 theo mục tiêu tỉnh đặt ra đòi hỏi các khu vực kinh tế của tỉnh phải có mức tăng trưởng cao, đồng nghĩa với việc sẽ đối mặt nhiều khó khăn, thách thức, nhất là những “điểm nghẽn” giải ngân vốn ĐTC cần được kịp thời tháo gỡ.

—————

Kỳ cuối: Nỗ lực vượt thách thức

Bài, ảnh:  HẢI ĐĂNG