Năm 1950, khi bị bắt giam vào nhà tù Hỏa Lò, để bảo toàn khí tiết của mình và không muốn liên lụy đến bất cứ ai, nữ sinh Đỗ Hồng Phấn đã đập vỡ chiếc bát ăn cơm, viết lên tường xà lim bốn khẩu hiệu: Cách mạng vô sản thế giới thành công muôn năm! Kháng chiến thành công muôn năm! Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm! Rồi sau đó tự cắt mạch máu tay của mình.
Nhiều tờ báo đã kể lại chi tiết câu chuyện này, như một biểu tượng về sự gan dạ, kiên trung của những học sinh trong phong trào học sinh kháng chiến tại Hà Nội, làm dấy lên làn sóng phản đối lớn.
Giờ tan trường tại Trường nữ sinh Đồng Khánh (nay là Trường trung học cơ sở Trưng Vương, 26 Hàng Bài) ở Hà Nội đầu thế kỷ 20.
Ở thời điểm đó, nữ sinh Hà Thành Đỗ Hồng Phấn đang là học sinh của trường Quốc lập Trung học hiệu Chu Văn An (nay là trường phổ thông trung học Chu Văn An) và được Thành Đoàn tin tưởng phân công làm Bí thư Chi đoàn học sinh Kháng chiến Trường nữ sinh Trưng Vương vì trường lúc ấy chỉ có cấp cơ sở, học sinh còn ít tuổi.
Theo hồi ức của bà, trong thời kỳ thực dân Pháp tạm chiếm Hà Nội, phong trào học sinh kháng chiến phát triển mạnh, tiêu biểu là cuộc bãi khóa diễn ra trong 12 ngày của hơn 4.000 học sinh, sinh viên và lễ truy điệu anh Trần Văn Ơn, đã mở đầu cho cao trào học sinh kháng chiến những năm 1949-1950.
Nữ sinh Đỗ Hồng Phấn hăng hái hoạt động tham gia vào các phong trào như: đưa thư vận động bãi khóa, in truyền đơn, ném truyền đơn … và hoạt động tích cực trong Đoàn học sinh kháng chiến.
Bản thảo bài “Tiến quân ca” của nhạc sĩ Văn Cao. (Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Phông Phủ Thủ tướng, hồ sơ 590, tờ 3)
Trong những ngày của năm 1950, khi nghe tin chiến thắng biên giới Thu Đông, bà đã có sáng kiến vận động các bạn học, treo một lá cờ đỏ sao vàng to bằng vải trong khuôn viên trường Trưng Vương, kết hợp ném truyền đơn và đốt pháo ăn mừng. Khi thấy lá cờ đỏ sao vàng tung bay, cả sân trường lúc bấy giờ đồng thanh lên hát bài “Tiến Quân ca”. Lúc bấy giờ, trong tim ai cũng đầy tự hào.
Hình ảnh ấy, khiến bà nhớ lại tuổi thơ khi mới đang là học sinh tiểu học, trên hành trình đi tàu điện hay đi xem triển lãm ở Nhà hát Lớn, thấy chiến sĩ cộng sản của ta tranh thủ từng giây, từng phút giăng cờ đỏ sao vàng, hô vang khẩu hiệu: chống Pháp, đuổi Nhật, Việt Nam độc lập; kêu gọi người dân ủng hộ Việt Minh. Đó cũng là khi, bà hiểu thế là mình là dân tộc thuộc địa, hiểu về cuộc kháng chiến gian khổ của dân tộc và nhen nhúm tinh thần hoạt động cách mạng.
Sự kiện gây chấn động ấy khiến thực dân Pháp ngay lập tức ra tay đàn áp, khủng bố, bắt hàng loạt nữ sinh tại trường. Nữ sinh Đỗ Hồng Phấn bị chúng bắt khi đang trao đổi thông tin và chuyển tài liệu tại nhà của một nữ sinh Trưng Vương ở phố Cửa Đông.
Bà Đỗ Hồng Phấn bồi hồi nhớ về những kỷ niệm. (Ảnh: hoalo.vn)
Bà Đỗ Hồng Phấn tham quan hiện vật bức thư do chính bà viết để gửi cho các bạn học sinh, sinh viên Hà Nội trước ngày đi dự Hội nghị Quốc tế về bảo về quyền lợi thanh niên tại thành phố Viên (Áo), năm 1953. (Ảnh: hoalo.vn)
Bà Đỗ Hồng Phấn.
Tại Sở Mật thám, chúng đã đánh đập, tra tấn dã man để bắt bà khai ra những người liên quan đến phong trào tuyên truyền về chiến thắng biên giới. Để phản đối, bà đã cắt mạch máu tay. Khi biết sự việc, lính Pháp đã đưa bà vào nhà thương Phủ Doãn (nay là Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức) để chữa trị. Sau khi sức khỏe hồi phục chúng chuyển bà vào giam tại trại nữ của Nhà tù Hỏa Lò.
Trong cuốn hồi ký của mình, bà Đỗ Hồng Phấn có kể lại, lúc đó ở nội thành, phong trào học sinh kháng chiến tuy bị khủng bố hết đợt này đến đợt khác nhưng không hề tan vỡ. Nhiều đoàn viên nối tiếp nhau bị đưa vào Sở Mật thám và Hỏa Lò nhưng phong trào vẫn lan rộng khắp các trường.
Trong khoảnh khắc không còn nghĩ gì tới sự sống, cái chết, mà chỉ muốn bảo toàn được lực lượng học sinh và phong trào dẫn tới hành động cắt tay tự sát, bà Đỗ Hồng Phấn tâm sự: “Là người đứng mũi chịu sào trong hoạt động của học sinh thời điểm ấy, nếu mình không đứng ra nhận hết trách nhiệm, chúng sẽ tiếp tục tra tấn các nữ sinh kia, khi ấy có thể phong trào học sinh, sinh viên sẽ bị dập. Suy nghĩ của mình khi ấy chỉ đơn giản vậy, dù biết ngục tù rất đáng sợ. Sau đó các nữ sinh cũng được thả hết, chúng bắt tôi vào Sở Mật thám tra tấn rồi đưa vào nhà tù Hỏa Lò”.
Suốt thời gian 2 tháng trong Nhà tù Hỏa Lò, nữ sinh Hồng Phấn đã nhận được sự chăm sóc tận tình và giúp đỡ của những nữ tù chính trị. Nhờ đó, cô nữ sinh như được tiếp thêm nghị lực để vượt qua những sợ hãi và cơn đau của thể xác bị hành hạ. Trong suốt thời gian bị giam cầm, bà vẫn tìm cách để liên lạc và nghe ngóng tin tức từ bên ngoài thông qua mỗi lần người mẹ ruột của mình đến thăm.
Thi thoảng bà Đỗ Hồng Phấn lặng đi nghĩ về những đòn tra tấn mà mình phải gánh chịu.
Khi ấy, báo chí Hà Nội đăng tải câu chuyện của bà, dấy lên làn sóng phản đối lớn trong phong trào học sinh kháng chiến. Hành động cắt tay tự sát của nữ sinh trẻ gây chấn động. Thành đoàn Hà Nội liên tiếp tổ chức những cuộc đấu tranh đòi chống lại đàn áp, khủng bố của thực dân Pháp.
Ngày 21/1/1951, sau nhiều lần gia đình bà được gọi lên ký cam kết con không tiếp tục hoạt động phong trào, bà được trả tự do vì chưa đủ 18 tuổi.
Trong suốt cuộc trò chuyện, nhiều lần tôi xin bà kể thêm những câu chuyện đấu tranh trong nhà tù Hỏa Lò, bà chỉ nhoẻn miệng cười bảo, những gì bà cắn răng chịu đựng và hy sinh vài tháng, có là gì so với những gian lao, đau đớn mà các chiến sĩ của ta trải qua mỗi ngày.
Bốn nữ sinh hát bài “Trường ca Sông Lô” của nhạc sỹ Văn Cao tại Nhà hát Lớn năm 1950, bà Đỗ Hồng Phấn đứng ngoài cùng bên trái. (Ảnh: TTXVN)
Năm 1952, bà được hệ thống giao liên của Cục Kháng chiến lén đưa ra vùng tự do. Thời gian này, tổ chức chọn bà là một trong những thành viên trong đoàn đại biểu trẻ ở vùng tạm chiếm tham gia Hội nghị Quốc tế Thanh niên tại Rumani. Được giao lưu, gặp gỡ các sinh viên quốc tế, được nghe đại diện sinh viên Việt Nam nói về cuộc chiến tranh ở nước thuộc địa, bà càng có thêm lòng yêu nước và thấu hiểu nỗi gian khổ của đồng bào, chiến sĩ.
Chiến thắng Điện Biên Phủ và Hiệp định Geneva được ký, Trung ương Đoàn gọi đoàn thanh niên về Đại Từ, Thái Nguyên để chuẩn bị tham gia tiếp quản Hà Nội. Đoàn học sinh, sinh viên ngày ấy được chỉnh huấn rất kỹ về nhiệm vụ, thái độ khi trở về Thủ đô.
Hai ngày trước ngày tiếp quản Thủ đô, đoàn học sinh, sinh viên đã về tới đất Hà Nội. Từ Đại Từ (Thái Nguyên), đoàn xe đi vòng từ Phú Thọ, qua sông Thao, sang Hưng Hóa, rồi về tập trung ở Thường Tín.
Sớm 10/10, Hà Nội rực rỡ cờ hoa. Mẹ và anh em ruột thịt, họ hàng đang chờ sẵn quê nhà. Hai năm ra vùng tự do, được sang Rumani dự hội nghị, lần này trở về, bà Phấn biết Hà Nội đã khác xưa rất nhiều. Tinh thần tự do, khiến cô nữ sinh trong lòng đầy hân hoan.
Nhìn xa xăm, bà bồi hồi nhớ lại khung cảnh khi ấy: “Chúng tôi ngồi trên xe, vẫy tay không ngừng. Đoàn xe chúng tôi đi chợ Bạch Mai, chợ Mơ lên, sau đó đi tiếp các phố Hàng Gai, Hàng Bông, Cửa Nam, lên đến Cột Cờ. Chung quanh, không khí vui sướng, hân hoan đến nghẹt thở khi nhìn thấy dòng người mang cờ, hoa vẫy, dúi tặng cho nhau. Toàn bộ quãng đường từ đầu Tràng Tiền lên đến bến tàu điện, đến đầu Hàng Đào, các học sinh, sinh viên túm tụm lại, đàn, hát cùng nhau, hỏi han nhau, rộn ràng cả góc phố”.
Điểm tập trung của đoàn thanh niên tại khu vực bến Đồn Thủy (Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 bây giờ). Trưởng đoàn tuyên bố, ai có nhà Hà Nội thì được về. Tranh thủ chút thời gian ngắn ngủi, bà chạy nhanh về nhà ở Hàng Bông ghé thăm ba mẹ và người thân ít ngày rồi tiếp tục trở về tiếp tục tham gia các phong trào của trường học.
Chiều 7/5/1954, lá cờ “Quyết chiến – Quyết thắng” của Quân đội nhân dân Việt Nam tung bay trên nóc hầm tướng De Castries. Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ đã toàn thắng. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN phát)
Một đơn vị của Trung đoàn Thủ đô với lá cờ ‘Quyết chiến, quyết thắng’ của Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng tham dự Lễ chào cờ đầu tiên trong Ngày giải phóng Thủ đô, diễn ra tại sân Cột Cờ (nay là Đoan Môn-Hoàng thành Thăng Long) vào lúc 15 giờ ngày 10/10/1954. (Ảnh: Tư liệu/TTXVN)
Sau ngày tiếp quản Thủ đô, Trung ương Đoàn phân công đoàn thanh niên làm các công tác liên quan đến trường học. “Chúng tôi góp phần giúp Bộ Giáo dục và đào tạo triển khai hoạt động tiếp quản trường học, khôi phục hoạt động của nhà trường, tổ chức hoạt động đoàn thể, văn nghệ. Các đội thanh niên được chia về các khu phố vừa tham gia quét dọn vệ sinh, tổ chức dạy hát cho thiếu nhi, thăm hỏi các gia đình”, bà Phấn kể.
Sau khi học hết tú tài, bà theo học Đại học Bách Khoa, chuyên ngành thủy lợi. Sau này, bà Phấn về công tác tại Bộ Thủy lợi, trước khi nghỉ hưu bà là Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ Thủy lợi (nay là Tổng cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn). Sau bao năm cùng các thế hệ thanh niên đóng góp một phần sức nhỏ bé tái thiết lại Hà Nội, bà cũng đã dành cả cuộc đời mình cống hiến cho ngành thủy lợi Việt Nam. Bà là một chuyên gia có nhiều năm nghiên cứu cho các dự án liên quan đến sông Mê kông.
Bà Đỗ Hồng Phấn bồi hồi nhớ lại những ngày tháng lịch sử 70 năm về trước.
Vào những ngày tháng 10 hàng năm, với các học sinh, sinh viên trong phong trào kháng chiến thuở ấy luôn đầy niềm xúc động sâu sắc. Vài năm nay, sau dịch Covid-19, bà Đỗ Hồng Phấn ít gặp lại bạn bè vì người còn, người mất, người thay số liên lạc. Trong một năm chẵn đặc biệt kỷ niệm 70 năm ngày Giải phóng Thủ đô, ở tuổi hy hữu xưa nay hiếm, bà tâm sự, chưa biết sẽ còn gặp lại được những ai để cùng nhau ôn lại một thời lịch sử hào hùng. Ngỏ ý muốn lưu lại hình ảnh vết thương ngày ấy, bà gạt đi: “Thời ấy, nếu ai là tôi cũng làm như vậy, có gì để chụp lại đâu”.
Ở tuổi 91, sự mẫn tiệp, cương nghị ấy càng khiến những người trẻ như chúng tôi có thêm bài học sống về sự tận hiến và kiên định với lý tưởng cách mạng.
Nhandan.vn
Nguồn:https://special.nhandan.vn/nu-sinh-khang-chien/index.html
