Giải phóng Thủ đô và những vấn đề đặt ra

Những công việc sau ngày tiếp quản

Sau những giây phút hân hoan mừng thủ đô giải phóng, cuộc sống thường nhật của một thành phố lớn có hàng chục vạn dân, sau nhiều năm do chính quyền thực dân quản lý, nay do chính quyền cách mạng quản lý, đặt ra hàng loạt vấn đề cấp bách cần giải quyết.

Cuộc chuyển giao quyền lực mang tính chất hòa bình này, do Hiệp định Giơnevơ và Hội nghị Trung Giã quy định, thực tế lại là cuộc chuyển giao giữa hai bên vừa cầm súng bắn vào nhau trong một cuộc chiến kéo dài một mất một còn, hoàn toàn khác với cuộc chuyển giao sau bầu cử giữa các đảng phái. Vì thế, quá trình chuẩn bị giao – nhận là quá trình đấu lý, đấu mưu giữa phá bỏ, bốc dỡ, cài cắm, di chuyển với bảo vệ, giữ lại nguyên trạng, không di cư và khôi phục các hoạt động sinh hoạt bình thường của cả một đô thị, một thủ đô.

Thủ đô Hà Nội sau ngày tiếp quản có những thuận lợi, đó là có tổ chức Đảng, chính quyền gắn bó với nhân dân; nhiều cán bộ đảng viên được rèn luyện trong thực tế kháng chiến có nhiều kinh nghiệm; nhân dân Hà Nội có lòng yêu nước, quyết tâm xây dựng cuộc sống mới; năng động, sáng tạo, cần cù vượt khó; có nhiều trí thức có trình độ chuyên môn; có nhiều ngành nghề truyền thống…

Về khó khăn, kinh tế thành phố nhỏ bé, bị chiến tranh tàn phá, dịch vụ, thương nghiệp là chủ yếu, phụ thuộc, phần lớn là cơ sở sản xuất quy mô nhỏ phục vụ sinh hoạt công cộng. Nông nghiệp sa sút, ruộng đất bỏ hoang nhiều, sức kéo trâu bò bị hủy hoại, thủy lợi kém phát triển. Hàng chục nghìn người mù chữ, hàng chục nghìn người thất nghiệp, tệ nạn xã hội phổ biến…

Vấn đề cấp bách đầu tiên chính là giữ gìn trật tự an ninh

Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong bài viết trên Báo Nhân Dân, cơ quan Trung ương của Đảng Lao động Việt Nam, ngày 9-10/10/1954, đã nhấn mạnh: “Hiện nay, việc quan trọng nhất của thủ đô là giữ vững trật tự, an ninh. Có giữ vững trật tự an ninh, thì nhân dân thủ đô mới an cư, lạc nghiệp. Giữ gìn trật tự an ninh trước hết là công việc của công an, bộ đội, cảnh sát. Nhưng chính quyền ta là chính quyền dân chủ, bất kỳ việc to, việc nhỏ đều phải dựa vào lực lượng của nhân dân để phụng sự lợi ích của nhân dân. Việc giữ gìn trật tự an ninh càng phải dựa vào sáng kiến và lực lượng nhân dân”.

Người kêu gọi: “Mọi người công dân, bất kỳ già trẻ gái trai, bất kỳ làm việc gì, đều có nhiệm vụ giúp chính quyền giữ gìn trật tự an ninh, vì trật tự an ninh trực tiếp quan hệ đến lợi ích bản thân của mọi người. Mấy mươi vạn con mắt soi sáng, mấy mươi vạn lỗ tai nghe ngóng, thì bọn gian phi, côn đồ sẽ lòi mặt ra và sẽ phải cải tà quy chính dưới lực lượng to lớn của quần chúng”.

Trong bối cảnh tình hình còn rất phức tạp, tệ nạn xã hội tràn lan, các lực lượng phản động do địch cài cắm tìm cách chống phá, gây bất ổn, thì việc bộ mặt của thủ đô những ngày tháng đầu tiên sau khi được giải phóng giữ được ổn định, an ninh trật tự cơ bản được giữ vững, là một thành công lớn của Đảng ủy tiếp quản, Đảng bộ Hà Nội, Ủy ban Quân chính thành phố, của các lực lượng công an, bộ đội và của toàn dân. Niềm tin vào cuộc sống mới của người dân Hà Nôi bước đầu được củng cố và tăng lên.

Đồng chí Vương Thừa Vũ đánh giá kết quả công tác bảo vệ trật tự, an ninh sau những ngày tiếp quản: “Toàn bộ tài sản của nhà nước đã được cán bộ, chiến sĩ quý trọng và giữ gìn chu đáo, khi bộ đội bàn giao lại các công sở cho các cơ quan nhà nước không thiếu một vật nhỏ, thậm chí cái bàn, cái ghế, trong đó lúc vào đặt ở đâu, lúc ra vẫn ở nguyên đó”.

Công việc thứ hai là xây dựng, củng cố, ổn định các cấp chính quyền của Hà Nội.

Khi vào tiếp quản, Hội đồng Chính phủ quyết định thành lập Ủy ban Quân chính thành phố để tiếp nhận bàn giao từ phía Pháp và chính quyền Bảo Đại tất cả cơ sở vật chất, kể cả nhân sự, để duy trì hoạt động mọi mặt của thành phố trong những ngày đầu. Sau gần một tháng ổn định tình hình, ngày 4-11-1954, Ủy ban Hành chính thành phố Hà Nội được thành lập do bác sĩ Trần Duy Hưng làm Chủ tịch. Tiếp đó, hệ thống chính quyền từ thành phố đến cơ sở cũng được thiết lập, kiện toàn.

Cả Hà Nội chia ra 36 khu phố nội thành và 4 huyện ngoại thành gồm 46 xã. Sang năm 1955, sau đợt đăng ký hộ khẩu, nội thành được điều chỉnh về tổ chức hành chính, chia thành 4 khu do Ban cán sự hành chính khu phụ trách; ở mỗi khu phố có Ban đại diện hành chính khu phố. Ở ngoại thành, sau khi cải cách ruộng đất, đã thành lập các Ủy ban hành chính huyện, mỗi xã có Ủy ban hành chính xã…

Do chiến tranh kéo dài, thời hạn chuẩn bị tiếp quản rất ngắn, tình hình rất khẩn trương, khối lượng công việc sau khi tiếp quản rất lớn, trong khi đó, phần lớn cán bộ chính quyền các cấp của Hà Nội chưa được qua đào tạo về kỹ năng điều hành, quản lý chính quyền, kinh nghiệm hầu như không có, chỉ có nhiệt tình cách mạng và tinh thần trách nhiệm, vì thế nên có nhiều bỡ ngỡ, gặp nhiều khó khăn, lúng túng khi giải quyết công việc.

Trong bối cảnh đó, lãnh đạo Đảng bộ, chính quyền thành phố chủ trương khuyến khích người dân nội ngoại thành phát huy quyền tự do, dân chủ, ý thức trách nhiệm của người công dân thủ đô, đóng góp ý kiến trực tiếp, thiết thực đối với công tác quản lý thành phố. Nhờ sự quyết tâm, nỗ lực của Đảng bộ, hệ thống bộ máy chính quyền của Hà Nội ngày càng được củng cố, kiện toàn, góp phần quan trọng vào sự ổn định và phát triển của thủ đô trong những năm đầu sau giải phóng.

Vấn đề thứ ba là ổn định đời sống, phát triển sản xuất

Trên cơ sở trật tự an ninh bước đầu được đảm bảo, vấn đề ổn định đời sống, khôi phục và phát triển sản xuất sau khi tiếp quản được coi là những nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết của Đảng bộ và chính quyền thủ đô.

Tâm lý bình thường của người dân sau thời gian dài kháng chiến gian khổ là muốn có hòa bình và cuộc sống thường nhật được ổn định, từng bước cải thiện. Đảm bảo điện và nước sinh hoạt hàng ngày cho người dân là hai vấn đề được quan tâm giải quyết trước tiên. Các cuộc đấu tranh của công nhân nhà máy điện, nhà máy nước để bảo vệ nguồn cấp điện, nước ổn định trong những ngày chuẩn bị bàn giao-tiếp quản, là cơ sở tiền đề cho việc duy trì vận hành đảm bảo điện, nước, giao thông vận tải, bưu điện phục vụ sản xuất và đời sống hàng ngày của người dân sau khi đã tiếp quản. Năm 1957, sản xuất điện của Hà Nội đã tăng 32% so với năm 1955. Xí nghiệp nước lắp đặt thêm được 28 km đường ống nước, hàng trăm vòi nước công cộng.

Thời điểm tiếp quản cũng là lúc giáp hạt, vì thế, việc đảm bảo gạo và các loại lương thực khác cho hàng chục vạn người dân nội thành trở thành vấn đề rất lớn.

Thời điểm tiếp quản cũng là lúc giáp hạt, vì thế, việc đảm bảo gạo và các loại lương thực khác cho hàng chục vạn người dân nội thành trở thành vấn đề rất lớn nếu biết rằng trong những ngày chuẩn bị rút khỏi Hà Nội, kẻ địch đã ngăn cấm việc chuyên chở lương thực, thực phẩm và các nhu yếu phẩm từ ngoại thành và các tỉnh xung quanh vào nội thành. Tuy nhiên, do có sự chuẩn bị từ trước nên vấn đề thiếu đói cơ bản đã không xảy ra.

Để giảm bớt khó khăn cho người dân và các hộ sản xuất tiểu thủ công nghiệp, ngay sau ngày tiếp quản, Ủy ban Quân chính thành phố đã công bố bãi bỏ các thứ thuế như đảm phụ quốc phòng, thuế đánh vào sản xuất nhỏ và bán hàng rong. Ngân hàng quốc gia Việt Nam tiến hành thu đổi tiền Đông Dương ngay từ ngày 11-10-1954, lưu hành đồng tiền Ngân hàng nhằm ổn định thị trường tiền tệ.

Để khôi phục nền kinh tế, thương nghiệp, dịch vụ nhỏ bé, chủ yếu là tiểu thủ công nghiệp, chính quyền thành phố chủ trương phục hồi thế mạnh của Hà Nội là thủ công nghiệp và công thương nghiệp tư bản tư doanh, từ cơ sở đó, khôi phục và phát triển các ngành nghề khác.

Sau khi tiếp quản, toàn thành phố chỉ có khoảng 1.500 cơ sở sản xuất (chủ yếu là tiểu thủ công nghiệp) với khoảng 5.000 nhân công, trong đó có 6 xí nghiệp cơ khí, thì đến năm 1957, Hà Nội đã có 45 xí nghiệp quốc doanh với hơn 9.000 công nhân. Công nghiệp quốc doanh chiếm tỷ trọng ngày càng lớn.

Thương nghiệp quốc doanh được ví như bà nội trợ của xã hội, ngày càng chiếm lĩnh thị trường, đóng vai trò điều tiết hoạt động mua bán các mặt hàng thiết yếu phục vụ đời sống. Các hợp tác xã mua bán, tổ mua bán lưu động, kinh tiêu đại lý phát triển nhanh chóng, góp phần bình ổn giá lương thực, thực phẩm và các nhu yếu phẩm khác trên thị trường.

Nông nghiệp Hà Nội trước giải phóng ở trong tình trạng diện tích ruộng để hoang hóa khá nhiều, năng suất lúa và hoa mầu thấp, mất mùa, đói kém thường diễn ra. Nhờ sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát của các cấp Đảng bộ, chính quyền thủ đô, nhất là các huyện ngoại thành, diện tích đất trồng trọt ngày càng tăng, năng suất từng bước được nâng cao. Chăn nuôi được đẩy mạnh. Sau cải cách ruộng đất và thực hiện sửa sai, giai cấp địa chủ cơ bản bị đánh đổ, hàng chục nghìn mẫu ruộng, hàng nghìn con trâu bò và nông cụ được chia cho nông dân sản xuất. Nông dân bắt đầu đi vào con đường làm ăn tập thể.

Cùng với công tác đảm bảo an ninh trật tự, xây dựng hệ thống chính quyền nhân dân, ổn định đời sống, phát triển sản xuất, Đảng bộ, chính quyền Hà Nội trong những tháng năm đầu sau giải phóng đã lãnh đạo, chỉ đạo các tầng lớp nhân dân thủ đô phát triển văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục thể thao, cải tạo, xây dựng, mở rộng giao thông vận tải… làm cho bộ mặt Hà Nội thay đổi nhanh chóng, xứng đáng là thủ đô của nước Việt Nam mới, văn minh, giàu mạnh, yên bình.

Trình bày: NGỌC DIỆP
Ảnh: TTXVN