Ghé thăm Thăng Long tứ trấn linh thiêng trong lòng Thủ đô

Tọa lạc giữa trung tâm khu phố cổ Hà Nội, đền Bạch Mã là một trong Thăng Long Tứ trấn, trấn giữ phía Đông của Kinh thành Thăng Long. (Ảnh: Thuỳ Linh)

Đền Bạch Mã

Đền Bạch Mã là một trong những địa danh lịch sử nổi tiếng tại Hà Nội. Vị trí của đền nằm trên địa bàn huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, hiện nay có địa chỉ số 76 phố Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Ngôi đền được mệnh danh là “trấn Đông thành Thăng Long”.

Đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ (tức là là thần núi Long Đỗ, cùng núi Nùng – nơi tiếp nhận khí thiêng của Kinh thành Thăng Long. Có rất nhiều câu chuyện lịch sử liên quan đến ngôi đền. Trong đó được biết đến hơn cả là câu chuyện về vua Lý Thái Tổ.

Tương truyền khi vua Lý Thái Tổ dời đô đến Đại La đổi tên thành kinh đô Thăng Long, vua đã cho xây dựng và đắp thành, nhưng đắp đến đâu thành đổ đến đó. Vua liền sai người tới đây cầu lễ, vừa khấn xong thì thấy ngựa trắng trong đền đi ra, đi một vòng từ đông sang tây, đi đến đâu để lại dấu chân đến đó.

Thấy vậy, vua sai người đắp thành theo dấu chân ngựa, quả nhiên thành đắp xong vững chãi. Từ đó, nhà vua cho tu sửa lại ngôi đền và phong thần Long Đỗ làm “Quốc đô Định bang Thành Hoàng Đại Vương”, và gọi tên ngôi đền là “Bạch Mã linh từ”.

Đền bao gồm các công trình: tam quan, đại bái, phương đình, thiêu hương, cung cấm và nhà hội đồng. Tam quan được chia thành 5 gian. Phương đình xây dựng theo kiến trúc lối hai tầng 8 mái đao cong.

Nối giữa phương đình và đại bái là mái vòm hình mai cua. Trên các cột gỗ đều được trang trí phong phú bởi sự khéo léo, tinh xảo của các nghệ nhân.

Thiên hương và cung cấm ở đền có kiến trúc khá giống nhau, mái vuốt góc đao cong hai tầng. Tượng thần Bạch Mã được đặt trong cung cấm.

Hiện nay, đền còn lưu giữ 15 văn bia cổ và nhiều dị vật cổ có giá trị như bức hoành phi “Đông trấn linh từ”, “Cỗ Long ngai”, đồ thờ gồm các vũ khí thời xưa như: đao, câu liêm, xích,… được chạm khắc tinh xảo.

Đặc biệt, ngôi đền thiêng trong Thăng Long tứ trấn này còn giữ được huyệt thông âm. Đó là một cái giếng nằm ở phía bên phải đền, một thứ quan trọng theo quan điểm tả dương hữu âm và giếng huyệt chính là âm.

Với bề dày lịch sử và kiến trúc độc đáo, đền Bạch Mã được xếp hạng Di tích lịch sử – văn hóa từ năm 1986.

Đền Voi Phục

Tòa thiêu hương có cửa gỗ mở cả bốn phía thoáng, trong bày long ngai, bài vị thần. Hậu cung thượng điện gồm ba gian, có các ban thờ với một số pho tượng bằng gỗ và đồng. (Ảnh: Duy Khánh)

Đền Voi Phục là di tích quốc gia đặc biệt được gọi là Thăng Long tứ trấn. Đền được lập từ thời vua Lý Thái Tông (1028-1054) ở góc phía Tây Nam thành Thăng Long cũ thuộc địa phận làng Thủ Lệ nay là công viên Thủ Lệ.

Ngôi đền thờ thần Linh Lang, người đã giúp vua Lý Thánh Tông trong cuộc chiến chống ngoại xâm đẩy lùi giặc Tống khỏi bờ cõi nước ta. Sau khi mất trên phòng tuyến sông Cầu năm 1076, người dân Thủ Lệ đã lập đền thờ và nhà vua đã phong Linh Lang đại vương thượng đẳng phúc thần. Do trước đền có hai con voi quỳ gối, nên người dân gọi là đền Voi Phục; còn tên trấn Tây hoặc trấn Đoài xuất phát từ vị trí đền nằm ở phía Tây kinh thành.

Đến với ngôi đền nằm trong Thăng Long tứ trần này, bạn sẽ ngạc nhiên trước lối kiến trúc trầm mặc, cổ kính nhuốm màu thời gian. Đường vào sân đền có ba lối. Trong đó, lối giữa có 12 bậc đá rộng dành cho việc rước kiệu trong ngày lễ, lối hai bên dành cho ngày thường.

Trước sân giữa lối chính là một giếng nước hình bán nguyệt, được xây dựng với ý nghĩa cầu nước và ước mong no đủ được thể hiện qua đôi rồng mây chạm tròn từ đá.

Đi sâu vào bên trong, du khách sẽ thấy nét đẹp cổ kính của mái đền được chạm khắc phượng, lân, rồng, long châu và hổ. Ngoài ra, khu vực chính điện được đặt bài vị, ngai vàng và bức tượng của thần Linh Lang uy nghiêm. Hậu đường của đền cũng được xây dựng bằng gỗ lim và đặt một đôi linh vật bằng đá trước hiên.

Đền Voi Phục còn có nhiều hoành phi và câu đối bằng chữ hán, sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Nội dung chủ yếu ca ngợi công đức và sự thiêng liêng của thánh thần.

Đền Kim Liên

Đền Kim Liên hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý giá. (Ảnh: Minh Đức)

Đền Kim Liên (còn được gọi là đình Kim Liên) thuộc phường Phương Liên, quận Đống Đa, được xây dựng năm 1509, thờ Cao Sơn Đại Vương. Đây là trấn phía Nam của Kinh thành Thăng Long xưa.

Theo sử sách được lưu giữ, đền Kim Liên được xây dựng từ khi vua Lý Thái Tổ rời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long để bảo vệ phía Nam kinh thành mới. Xưa vùng Kim Hoa (tên Nôm là Đồng Lầm) là vùng đầm lầy lội, chủ yếu là vùng trũng, đền được xây dựng trên một gò đất cao nhất vùng và thờ thần Cao Sơn Đại Vương cầu thần phù trợ cho việc canh tác, giảm bớt thiên tai cho người dân.

Đền được xây dựng trên một gò đất cao phía đông đầm Kim Liên. Cổng đình và cửa chính của chính điện đều quay mặt về hướng Tây. Kiến trúc của đình gồm hai phần: phần trước gò có cổng cột, hai gian hai bên sân gạch rộng rãi và kiến trúc chính của di tích nằm ở khuôn viên.

Đình chính gồm: Nghi môn, Đại bái, Hậu cung. Nghi môn là ngôi nhà ba gian. Từ ngoài vào trong có cột cổng, đỉnh cột đặt gạch gốm úp vào nhau, bên dưới treo đèn lồng, trong có tứ linh được chạm khắc khéo léo, tinh xảo.

Kiến trúc chính của khu di tích gồm ba cổng, một ngôi đền thờ thần. Đi hết thềm, bạn sẽ qua chín bậc gạch cao xây bằng gạch lớn thời Lê Trung Hưng, nối kiến trúc ngoài trời với kiến trúc chính. Hai bên bậc tam cấp, sát sân gạch có hai con cá sấu đá có từ thời Lê. Hết bậc tam cấp là ba lối vào đền Cao Sơn.

Chính điện có hình chữ đinh rất độc đáo. Hậu cung là ngôi nhà có ba gian dọc, xây bằng gạch, lợp mái ngói. Nằm ở gian cuối cùng của Hậu cung là nơi thờ Cao Sơn Đại Vương và hai vị nữ thần giao hòa.

Ngoài các giá trị đặc sắc về kiến trúc, tại đền Kim Liên hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý giá như văn bia do sử thần Lê Tung soạn năm 1510; 39 đạo sắc phong của nhiều đời vua nhằm ghi nhận, ca tụng công lao của thần Cao Sơn…

Đây là những di vật đặc biệt giá trị, đồng thời cũng là những “cuốn sử biên niên” ghi chép đầy đủ lịch sử xây dựng, vị thần thờ phụng trong đền, đồng thời minh chứng cho sự ra đời của ngôi đền.

Với ý nghĩa về giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và thẩm mỹ tiêu biểu, năm 2022 Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Thăng Long Tứ Trấn – đền Kim Liên được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.

Đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh được xây dựng từ thời nhà Lý, đã từng trải qua nhiều lần tu sửa, đây chính là 1 trong rất ít di tích lịch sử còn mang lại những dấu ấn của Đạo giáo – tôn giáo từng cực kỳ thịnh hành tại nước ta thời xưa. (Ảnh: K.T)

Đền Quán Thánh là một trong Thăng Long tứ trấn bên cạnh Đền Bạch Mã, Đền Voi Phục và Đình Kim Liên. Ngôi đền này thờ Huyền Thiên Trấn Vũ. Ban đầu, đền này nằm ở phía Nam sông Tô Lịch. Sau khi dời đô về Thăng Long, vua Lý Công Uẩn cho dời đền về vị trí như ngày nay, với hy vọng Huyền Thiên Trấn Vũ sẽ giúp việc trị thủy quái Hồ Tây và trấn giữ mặt Bắc thành Thăng Long.

Đền Quán Thánh đối diện hồ Tây, tại ngã tư đường Thanh Niên với đường Quán Thánh, quận Ba Đình, Hà Nội. Cùng với đền Bạch Mã, đền Kim Liên, đền Voi Phục… ngôi đền đang là điểm đến tâm linh nổi tiếng ở Hà Nội, thu hút rất đông du khách trong và ngoài nước tới thăm quan và chiêm bái.

Theo sử liệu, đền Quán Thánh xây dựng vào những năm đầu khi vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, trên gò Hồi Long phía Đông Bắc Hồ Tây. Đền Quán Thánh là một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc biệt, lưu giữ nhiều tư liệu quý về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, tín ngưỡng ở nhiều thời kỳ lịch sử của Việt Nam.

Ngôi đền này có hai tên gọi là: Trấn Vũ Quán và Đền Quán Thánh. Là một trong Thăng Long tứ trấn, đền Quán Thánh thờ Huyền Thiên Trấn Vũ. Tương truyền đây là thần cai quản phương Bắc giúp nhân dân trừ tà ma, yêu quái, diệt trừ cáo chín đuôi ở Tây Hồ và hồ ly tinh trên sông Hồng đời vua Lý Thánh Tông…

Đền có kiến trúc xây theo kiểu nội “đinh,” ngoại “quốc,” ngoài cùng là nghi môn tứ trụ được thiết kế ấn tượng với hình ảnh phượng hoàng đấu lưng và con nghê trên đỉnh. Xung quanh bốn cột trụ là các chi tiết nổi bật như: cá hóa rồng, mãnh hổ hạ sơn, các cặp câu đối đó mang đến sự uy nghi, cổ kính.

Tiếp đến là gác chuông nơi treo quả chuông được đúc vào năm Đinh Tỵ đời Lê Hy Tông (1677), phía trong là tòa đại bái và hậu cung. Hai bên tả, hữu tòa đại bái có treo biển đồng “Đề Chân Vũ quán,” do vua Thiệu Trị ngự đề.

Ngoài ra, công trình nằm trong Thăng Long tứ trấn này còn có nhiều tác phẩm nghệ thuật giá trị được chạm khắc tinh xảo trên cửa, cột, xà, hoành phi, câu đối viết bằng chữ Hán. Đền cũng có một chiếc khánh bằng đồng được đúc vào thời chúa Trịnh.

Hiện đền Quán Thánh tạm dừng toàn bộ hoạt động đón khách tham quan để tu bổ, tôn tạo và sửa chữa nhiều hạng mục đến hết ngày 5/12.