Nghệ nhân Phan Thị Thuận (Phùng Xá, Mỹ Đức, Hà Nội) không còn là cái tên xa lạ khi đã nhiều lần gây tiếng vang với những phát kiến hữu ích về lụa như: Phương pháp bắt tằm tự dệt chăn tơ hay là người đầu tiên ở Việt Nam dệt vải bằng tơ sen.
Sinh ra trong gia đình có truyền thống 4 đời làm nghề dệt, từ nhỏ bà đã tham gia phụ giúp gia đình hái dâu, nuôi tằm nên tình yêu với những sợi tơ vàng đã ngấm vào và gắn bó với bà hơn 70 năm qua.
Trải qua hơn 5 năm nghiên cứu, phát triển và cho ra mắt thị trường những sản phẩm lụa tơ sen cao cấp, thương hiệu lụa tơ sen của bà Thuận dần được khẳng đinh. Đến nay, không chỉ dừng lại ở khăn quàng cổ, bà Thuận còn tạo ra nhiều sản phẩm tiêu dung ý nghĩa như khẩu trang, khăn mặt, áo dài…
Nghệ nhân Phan Thị Thuận chia sẻ: “Lụa tơ sen là một loại vải được dệt bằng sợi kéo từ cuống sen, đây là phần thường coi là “vô dụng” của cây sen. Do đặc tính phức tạp và tốn sức lao động trong việc dệt tơ nên loại lụa này được coi là một trong những loại vải đắt nhất thế giới. Bởi, vải tơ sen trải qua các công đoạn sản xuất cầu kỳ và hoàn toàn phải làm thủ công, trong đó, khó nhất là việc lấy sợi tơ từ cuống sen”.
Bà Thuận cho biết, cuống sen sau khi được thu về sẽ phải rửa sạch bùn và gai, cuống càng sạch thì sợi tơ càng trắng đẹp. Để lấy được tơ, phải dùng dao khứa xung quanh cuống sen, sau đó dùng tay vặn và kéo tơ, đồng thời vê cho sợi tơ sen tròn lại. Công đoạn này phải diễn ra khéo léo, không cắt quá sâu nếu không sẽ làm đứt luôn sợi tơ bên trong. Sợi tơ sen mảnh, dễ đứt nên phải rất khéo léo, tỉ mẩn mới có thể rút được sợi tơ. Đặc biệt, tất cả các cuống sen phải được xử lý trong vòng 24 tiếng đồng hồ nếu không cuống sẽ bị khô, tơ bị rút sợi và hỏng.
Các sản phẩm từ lụa tơ sen bền, đẹp, mát và có thể làm thành túi, vỏ bọc sổ sách, đồ trang trí trong nhà… trong đó được ưa chuộng nhất vẫn là khăn quàng cổ. Tuy nhiên, do tất cả các công đoạn đều làm thủ công nên giá thành khá cao. Với một chiếc khăn dài 1,7m, nghệ nhân cần tới 4.800 cuống sen, tính cả thời gian tách tơ, thêu họa tiết phải kéo dài hơn 1 tháng mới hoàn thiện nên hiện giá một chiếc khăn lụa tơ sen dao động từ 8- 12 triệu đồng.
Tại Festival NTT Huế 2023, gian hàng của nghệ nhân Phan Thị Thuận luôn thu hút nhiều du khách dừng chân. Tại đây, du khách không chỉ ngắm nhìn các sản phẩm tơ lụa nổi tiếng được dệt thủ công mà còn trải nghiệm quy trình “giăng tơ, dệt lụa” truyền thống của làng nghề. “Đi qua rất nhiều gian hàng, cùng xem các nghệ nhân thao diễn nghề thủ công song tôi ấn tượng nhất vẫn là quy trình dệt lụa từ tơ sen của nghệ nhân Phan Thị Thuận. Tất cả các công đoạn tạo ra sợi tơ sen đều thật chỉn chu và cầu kỳ nên sản phẩm lụa tơ sen cũng độc đáo và đẹp mắt”, chị Nguyễn Thanh Huyền, du khách đến từ TP. Đà Nẵng chia sẻ.
Theo bà Thuận, vì giá thành đắt nên hiện nay, sản phẩm lụa tơ sen chủ yếu được làm theo đơn đặt hàng hoặc phục vụ các dòng khách cao cấp, khách nước ngoài. Không chỉ tạo ra những sợi tơ mềm mại, bà còn tận dụng được phần cuống sen bị bỏ đi, góp phần giảm thiểu rác thải ra môi trường. Trước nhu cầu thưởng thức các sản phẩm chất lượng cao ngày càng nhiều, việc sản xuất tơ sen không chỉ giúp nâng cao giá trị kinh tế của nghề trồng sen, đồng thời tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho người dân trong làng mà còn tạo ra sản phẩm lụa cao cấp đáp ứng nhu cầu của người dân, du khách và đa dạng hoá thị trường lụa mang thương hiệu “made in Việt Nam” trên thị trong trong và ngoài nước.
