Du lịch Tây Bắc, thưởng thức món ăn từ quả núc nác của đồng bào Thái

Núc nác là một loại cây rừng, thường mọc ở các tỉnh vùng cao Tây Bắc, đang bước vào mùa thu hoạch. Ngoài là một vị thuốc được dùng trong dân gian với rất nhiều công dụng, núc nác còn được đồng bào Thái Tây Bắc chế biến thành những món ăn đặc sắc.

Quả núc nác có dáng dẹt và cong. Ảnh: Internet

Quả núc nác có dáng dẹt và cong, dài khoảng 40 - 80cm, thường vào mùa từ tháng 7 đến tháng 9 dương lịch, đây đang là giai đoạn Tây Bắc vào mùa mưa. Cứ đến mùa, bà con thường lên rừng lấy quả về và chế biến ra nhiều món dân dã mà thơm ngon.

Trên mâm cơm của các gia đình người Thái, những món ăn dân giã từ qủa núc nác được chế biến từ đôi bàn tay khéo léo của các mẹ, các chị, sẽ làm ẩm thực của đồng bào thêm độc đáo, riêng có.

Quả núc nác được người Thái các tỉnh Tây Bắc gọi chung là “lịn ấng ca” hay “mák ấng ca”.Quả núc nác dẹt và cong, có độ dài tầm 40 – 80 cm, rộng 5 – 7 cm, chủ yếu quả đậu vào mùa mưa. Từ quả núc nác, đồng bào Thái đã chế biến ra nhiều món ăn vừa dân giã, lại thơm ngon, lạ miệng.

Núc nác có thể luộc chấm, hoặc thái mỏng xào với thịt trâu, thịt bò cũng có hương vị đậm đà riêng. Một trong những món đặc trưng nhất chính là nộm núc nác (còn gọi là gỏi). Nộm cũng có nhiều kiểu làm. Có người đem nướng núc nác trước rồi làm nộm, có người thì luộc chín rồi thái miếng, trộm với hỗn hợp gia vị nào mì chính, nào mắm muối, tỏi ớt... Phổ biến nhất chính là núc nác đem nướng lên rồi trộn rau làm nộm.

Món nộm núc nác được chế biến khá đơn giản, nguyên liệu chính bao gồm: quả núc nác, cá nướng băm nhỏ hoặc thịt lợn, rau thơm (rau mùi tàu và tía tô thái chỉ), lạc rang giã nhỏ, quả chanh.

Món Nộm núc nác ăn vào có vị ngăm đắng và đơn dốt chua. Ảnh: Internet

Đầu tiên phải chọn những quả núc nác non hoặc không bị già quá, chỉ cần 1-2 quả là đủ cho 1 đĩa đầy. Sau đó, núc nác được đem nướng trên bếp củi cho đều hai mặt, nướng đến khi lớp vỏ ngoài bong ra, sờ thấy mềm là được. Núc nác nướng xong thì đem bỏ phần vỏ ngoài, thái thành sợi nhỏ. Đem núc nác thái sợi trộn đều cùng đậu phộng, gia vị gồm muối, mì chính, chanh, rau mùi cho núc nác thấm đều. Cuối cùng là cho ra đĩa và thưởng thức thành quả.

Nộm núc nác hay được ăn kèm với mắm tôm, vị đăng đắng ngọt ngọt của núc nác cộng thêm gia vị khiến cho món ăn có hương vị rất đặc trưng, khách ăn lần đầu có hơi lạ miệng, nhưng đã quen rồi thì lại nhớ mãi.

Vào mùa núc nác, thường từ tháng 7 đến tháng 9 dương lịch, tức là mùa mưa ở Tây Bắc, bà con lên rừng lấy quả núc nác về  đem đốt lên trên than củi, cho hơi cháy phồng đều phần ngoài, sau đó dùng dao gọt hết phần cháy xém, rửa sạch sẽ, rồi đem thái ngang quả thành từng miếng nhỏ bằng ngón tay.

Núc nác thái miếng ăn ghém với lá chát, chấm chẳm chéo. Ảnh: VOV

Núc nác được ăn gém với lá chát, lá lốt, lá gừng chấm chẳm chéo (loại nước chấm được giã kết hợp từ nhiều loại gia vị của người Thái) rất ngon, vừa có vị hơi đăng đắng của quả núc nác, hoà cùng vị ngọt chát của lá gém, nồng cay của vị chẳm chéo, ai đã từng ăn khó mà quên. Ngoài ra, núc nác còn có thể làm nộm như nộm rau, luộc chấm, xào với thịt trâu, thịt bò, cũng có hương vị đậm đà riêng. Bà Tòng Thị Biên, người dân ở bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La, cho biết: Thời điểm ngon nhất là lúc núc nác dài được khoảng 40-60cm, nếu quả già quá sẽ có nhiều sơ, ăn hơi dai. Cách chế biến sẽ tuỳ theo khẩu vị, sở thích của mỗi người.

Có người thì thích ăn nộm, nhưng nộm cũng phải nướng  trước thì nó mới thơm. Có người lại  luộc cho chín, rồi đem thái miếng, trộn với gia vị mắm muối, mỳ chính, rau thơm, gừng, xả, tỏi, ớt, lá chát, rắc vừng lạc như nộm rau.

Hiện nay, không chỉ lên rừng hái quả núc nác, mà bà con người Thái Tây Bắc còn tìm cây núc nác mang về trồng tại các khu đất vườn gần nhà để có quả ăn, vì cây dễ trồng có khả năng chịu hạn, chịu nóng tốt. Ngoài để phục vụ bữa ăn gia đình, bà con còn đem bán quả núc nác, vì thế vào mùa núc nác, nhiều gia đình đã có nguồn thu từ loại quả này.

Bà Quàng Thị Liên, người chuyên bán hàng quả núc nác ở Thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La, cho biết:Trước đây, quả núc nác không ai mua bán gì cả, bà con vùng cao chỉ để ăn thôi. Nhưng bây giờ nhiều người rất thích ăn, nên bà con ở các bản đã biết đem núc nác ra bán. Vào  mùa núc nác như bây giờ, tôi thường mua gom để ngồi bán buôn tại chợ nông sản, bình quân mỗi ngày bán được từ 20 đến 30 quả, có ngày bán được nhiều nhất cũng đến 40-50 quả.

Lên Tây Bắc vào mùa thu hoạch quả núc nác, du khách sẽ thấy núc nác được bày bán nhiều ở các điểm chợ vùng cao. Đặc biệt, tại các nhà hàng kinh doanh các món ẩm thực dân tộc, du khách cũng sẽ được thưởng thức nhiều món ăn dân dã đặc trưng, trong đó có các món ăn được chế biến từ quả núc nác./.

Diêm Giang