Then là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh không thể thiếu trong đời sống văn hóa của một số tộc người. Nghi lễ Lẩu Then của người Tày vừa đặc sắc về hình thức lại vừa chứa đựng giá trị cổ truyền, duy trì một phong tục mang đậm bản sắc văn hóa và gắn kết tình làng nghĩa xóm của đồng bào dân tộc Tày ở Lạng Sơn.
Nghi lễ này được tác giả Lê Huy Ngọc ghi lại qua album ảnh “Độc đáo nghi lễ lẩu Then Thục Mạ Binh của người Tày – Lạng Sơn” để giúp mọi người có cái nhìn bao quát và cụ thể hơn về nghi lễ. Bộ ảnh được tác giả gửi tham dự Cuộc thi Ảnh và Video Việt Nam hạnh phúc – Happy Vietnam, do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức.
Nghi lễ Thục Mạ Binh hay còn gọi là “ Chuộc binh” là một trong các nghi lễ độc đáo của các nhà Then người Tày, Lạng Sơn. Nghi lễ thục mạ binh được các nhà Then thực hiện trong không gian gia đình của người làm Then và trong một ngày 1 đêm.
Theo quan niệm của người Tày, Nùng, then có nghĩa là “tiên”, “người trời”. Những người làm Then là đại diện của trời, được cử xuống trần giúp nhân dân tai qua nạn khỏi, mọi sự tốt lành. Cũng từ đó, Then ra đời với những nghi thức, nghi lễ cầu mưa, cầu nắng, cầu an, cầu phúc, cầu mùa màng bội thu… Mỗi khi đối diện với những may rủi trong cuộc sống hằng ngày, người Tày, Nùng đều tìm thấy ở Then một điểm tựa an toàn về tinh thần. Then cho con người niềm tin, hướng người ta đến những điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống, tránh xa những suy nghĩ, hành động tiêu cực.
Lẩu Then là lễ tạ ơn các thần linh đã độ trì, cầu sức khỏe cho các thành viên trong gia đình, gồm nhiều nghi lễ. Bước của nghi lễ, thầy Then cầm chén nước, lá đào, cây thân thảo để tiến hành giải hết các uế tạp trong bàn thờ Then, trong nhà để mọi thứ thanh sạch: Giải đi bàn thờ hướng, bàn sơn thờ việc, giải (tẩy) quạt che hương, dàn ngâm khúc nhạc, giải ngựa 9 dây, giải hương cây thúc, giải mọi thức, giải đủ, giải mọi thứ đi.
Tiếp đến là giai đoạn quét lẩu, quét trạm hoa nhà Then. Thầy Then và các đệ tử cầm cây mía (đại diện cho cây gậy thần thông) sẽ đi từ bàn thờ đến trạm binh mã (nơi để lễ vật bách gia trăm họ cung tiến) để quét, với mong muốn mọi thứ thanh sạch để lên Mường trời, khao binh khao mã nhà tướng. Lúc đi quét, nhà Then sẽ tìm ra túi lộc nhà nào có hạn, có sao bằng cách đánh dấu vệt vôi vào túi gạo để hôm sau nhà Then giải cho tán hạn.
Các thầy then là người có uy tín trong cộng đồng, là người am hiểu về phong tục, có thể thực hiện tất cả những nghi lễ tâm linh truyền thống, từ ma chay, cưới hỏi đến mừng thọ…
Các thầy then càng có các cấp bậc cao càng có nhiều quyền năng cũng như uy tín. Sau một thời gian hành nghề, các thầy Then sẽ tổ chức một cuộc đại lễ, để lên bậc
Khi mọi thứ đã sẵn sàng, thầy Then tiến hành nghi thức bằng lời Then: “Hôm nay, nhờ bách gia trăm họ mười phương, nhà Then đây lập được đại trâm kỳ án, trước là để tạ thánh cả trên cung tiên, tạ Phật tiên ở Mường phương Tây Trúc, tạ Mẫu để nhà nhà an vui, sau nhờ các khỏa quan tiến lên thiên đình, Ngọc Hoàng ở thượng chấp lễ chấp trâm”. Phần cuối cùng là hát để hồi binh, hồi mã kết thúc buổi lễ.
Mở đầu các nhà Then làm lễ khai Quang đón Ngọc hoàng và các thần tướng xuống dự và khám lễ, tiếp đó là các nghi lễ xông hương, ban Lộc và múa Chầu…. Nghi lễ lẩu then thục mạ binh là tổng hoà các hình thức diễn xướng dân gian hát múa rất độc đáo. Là một trong các nghi thức thực hành tín ngưỡng Then được UNESSCO công nhận là di sản VH phi vật thể.
Vietnam.vn
