Doanh nghiệp cần đẩy mạnh thích ứng

Vì một tương lai xanh

Thỏa thuận Xanh châu Âu (The European Green Deal – EGD) là Chương trình tổng thể và dài hạn của Liên minh châu Âu (EU) nhằm ứng phó với các vấn đề khẩn cấp về khí hậu toàn cầu đến năm 2050. Được thông qua ngày 15/1/2020, Thỏa thuận Xanh châu Âu định hình chiến lược của EU để đạt mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (trung hòa về phát thải) và trở thành khu vực kinh tế sử dụng ít nhất các nguồn lực tự nhiên vào năm 2050. Là một lộ trình toàn diện và dài hạn, Thỏa thuận Xanh châu Âu vạch ra cam kết của EU trong việc chống biến đổi khí hậu và đạt được mục tiêu trung hòa khí hậu vào năm 2050.

EU hiện đang là một trong các thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng ngày càng lớn dưới tác động tích cực, lan tỏa của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA). Để tiếp tục khai thác hiệu quả và bền vững thị trường này, việc hiểu và tuân thủ đầy đủ các quy định xanh ở thị trường EU là đặc biệt quan trọng với các nhà sản xuất, xuất khẩu Việt Nam cũng như các cơ quan quản lý Nhà nước liên quan.

Thỏa thuận Xanh châu Âu định hình chiến lược của EU để đạt mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (trung hòa về phát thải) và trở thành khu vực kinh tế sử dụng ít nhất các nguồn lực tự nhiên vào năm 2050

Văn kiện Thỏa thuận Xanh châu Âu chủ yếu phác thảo những mục tiêu lớn và định hướng chung của EU về vấn đề khí hậu, mà chưa đi sâu vào các tiêu chuẩn cụ thể. Để hiện thực hóa Thỏa thuận Xanh, EU đang và sẽ ban hành hàng loạt các chính sách chi tiết, bao gồm chiến lược, chương trình, và kế hoạch hành động, với phạm vi bao trùm hầu hết các ngành kinh tế. Những chính sách này đưa ra nhiều tiêu chuẩn và yêu cầu mới về môi trường, mang xu hướng nghiêm ngặt hơn so với những quy định hiện hành; từ đó, có những tác động trực tiếp và gián tiếp đến nhiều đối tượng tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Các chính sách xanh của EU được triển khai trên chín lĩnh vực chính. Trong đó, một số lĩnh vực như khí hậu, môi trường và đại dương, nông nghiệp có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn, bao gồm cả các chủ thể bên ngoài EU. Tuy nhiên, phần lớn các chính sách tập trung vào các vấn đề nội bộ của EU, chẳng hạn như công nghiệp, năng lượng, giao thông, nghiên cứu và phát triển, tài chính, cũng như xây dựng. Sự đa dạng này cho thấy sự cam kết mạnh mẽ của EU trong việc xây dựng một nền kinh tế xanh bền vững.

Về nguyên tắc, Thỏa thuận Xanh được thiết kế để điều chỉnh các hoạt động kinh tế trong phạm vi của EU. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, các quy định của thỏa thuận này cũng có thể áp dụng cho hàng hóa và dịch vụ có nguồn gốc từ bên ngoài EU, đặc biệt là những hàng hóa được tiêu thụ hoặc lưu thông tại thị trường chung. Thỏa thuận Xanh không chỉ giới hạn trong EU mà còn có thể ảnh hưởng đến các quốc gia khác, đặc biệt là các nước có quan hệ thương mại lớn với EU như Việt Nam. Điều này có nghĩa là, các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hàng hóa sang EU sẽ cần tuân thủ các tiêu chuẩn và yêu cầu mới do Thỏa thuận Xanh đặt ra.

Thách thức song hành với cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam nhằm đáp ứng Thỏa thuận Xanh châu Âu

Bước sang năm thứ tư thực hiện Thỏa thuận Xanh, EU đã ban hành nhiều chính sách tác động trực tiếp đến hàng hóa nhập khẩu. Đáng chú ý là Chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn” (Farm to Fork – F2F) và Kế hoạch hành động Kinh tế tuần hoàn mới (new Circular economy action plan – CEAP), tập trung vào các lĩnh vực nông nghiệp và sản xuất chế biến. Bên cạnh đó, các chính sách về đa dạng sinh học, Cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới (CBAM) và quản lý chất thải cũng đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt đối với hàng nhập khẩu. Dự kiến, danh sách các chính sách này sẽ còn tiếp tục được bổ sung trong thời gian tới, nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một nền kinh tế xanh và bền vững vào năm 2050. Có thể nói, Thỏa thuận Xanh Châu Âu đã và đang tạo ra những thay đổi lớn đối với hoạt động thương mại toàn cầu. Các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải đối mặt với những yêu cầu ngày càng khắt khe về môi trường. Từ các sản phẩm nông nghiệp đến công nghiệp, tất cả đều phải đáp ứng những tiêu chuẩn bền vững cao nhất. Điều này vừa là thách thức, nhưng cũng là cơ hội để các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường.

Các chính sách xanh của EU đang đặt ra những thách thức mới cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

Các chính sách xanh của EU đang đặt ra những thách thức mới cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Để tiếp cận thị trường này, các doanh nghiệp không chỉ phải đảm bảo chất lượng sản phẩm mà còn phải chứng minh được rằng sản phẩm của họ thân thiện với môi trường và được sản xuất theo các quy trình bền vững. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ mới, xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và minh bạch hóa thông tin về sản phẩm. Tuy nhiên, việc đáp ứng các yêu cầu này cũng sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và mở ra cơ hội tiếp cận những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng trên toàn cầu.

Các chính sách xanh được nhận diện tới thời điểm hiện tại của Thỏa thuận Xanh của EU đang tạo ra những thay đổi lớn đối với xuất khẩu của Việt Nam. Các nhóm sản phẩm như điện tử, công nghệ thông tin, nông sản, thực phẩm (đặc biệt là cà phê, điều, hạt tiêu, cacao, thịt…) và dệt may sẽ chịu tác động mạnh nhất. Các sản phẩm này sẽ phải đáp ứng những yêu cầu ngày càng khắt khe về hiệu quả năng lượng, giảm thiểu chất thải, và sử dụng nguyên liệu tái chế. Ví dụ, các sản phẩm điện tử phải được thiết kế để dễ dàng sửa chữa và tái chế, trong khi nông sản phải được trồng theo phương pháp hữu cơ và không sử dụng hóa chất độc hại. Các loại sản phẩm hóa chất (bao gồm phân bón, pin, ắc quy), các loại sản phẩm vật liệu xây dựng (bao gồm sắt thép, nhôm, xi măng) và bao bì của các loại sản phẩm (nhất là bao bì thực phẩm, hóa chất…) cũng được dự báo sẽ chịu tác động mạnh nhất từ quá trình chuyển đổi xanh ở thị trường EU trong thời gian tới.

Hành động sớm để dần thích ứng

Thỏa thuận Xanh châu Âu đặt ra một thách thức lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam, đó là việc nắm bắt và tuân thủ một hệ thống các quy định phức tạp và luôn thay đổi. Do không có một bộ các tiêu chuẩn xanh chung, đồng thời, không có một lộ trình chuyển đổi xanh thống nhất cho tất cả các loại hàng hóa xuất khẩu sang EU, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải chủ động tìm hiểu, thường xuyên cập nhật thông tin về các quy định cụ thể áp dụng cho từng loại sản phẩm, từ đó, có thể thích ứng kịp thời với những yêu cầu mới.

Xét các yêu cầu cụ thể của các Thỏa thuận Xanh châu Âu, rõ ràng thách thức lớn nhất đối với các nhà sản xuất, xuất khẩu Việt Nam là khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật của EU vốn đã đòi hỏi nỗ lực đáng kể. Với các tiêu chuẩn xanh mới, yêu cầu về công nghệ, kiểm soát chuỗi cung ứng và năng lực quản trị sẽ càng cao hơn, đặt ra áp lực lớn lên doanh nghiệp. Khả năng chuyển đổi công nghệ, quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả, nâng cao kỹ năng cho người lao động và đáp ứng các yêu cầu về báo cáo, khai báo là những yếu tố quyết định thành công.

Mặc dù các yêu cầu xanh của EU đặt ra nhiều thách thức, nhưng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và từ sớm, các doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng. EU thường công bố dự thảo chính sách và mở cửa cho ý kiến đóng góp từ rất sớm, giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng. Hơn nữa, lộ trình triển khai các chính sách này thường diễn ra dần dần, tạo điều kiện cho doanh nghiệp thực hiện từng bước. Không chỉ vậy, nhiều tiêu chuẩn xanh chỉ yêu cầu doanh nghiệp thay đổi một số quy trình làm việc hoặc cách thức khai báo thông tin, chứ không nhất thiết đòi hỏi đầu tư quá lớn. Thậm chí, một số tiêu chuẩn mới của EU đã từng là những tiêu chuẩn tự nguyện mà doanh nghiệp đã thực hiện trước đó để đáp ứng yêu cầu của khách hàng.

Mặc dù các chính sách xanh của EU đặt ra thách thức lớn trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, chuyển đổi xanh lại là một cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt Nam. Bằng cách chủ động thích ứng, doanh nghiệp sẽ tiên phong tiếp cận thị trường sản phẩm xanh đầy tiềm năng của EU, nơi nhu cầu của người tiêu dùng ngày càng hướng tới các sản phẩm bền vững. Hơn nữa, việc tuân thủ các tiêu chuẩn xanh của EU sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng thâm nhập các thị trường khác trên thế giới cũng đang đặt mục tiêu phát triển bền vững. Không chỉ vậy, chuyển đổi xanh còn giúp doanh nghiệp Việt Nam tiết kiệm chi phí sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh doanh; đồng thời, góp phần quan trọng thúc đẩy tiến trình chuyển đổi xanh của nền kinh tế Việt Nam.

Theo các chuyên gia, để đáp ứng các tiêu chuẩn cao từ chính sách xanh này của EU, doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu Việt Nam trong các ngành có liên quan được khuyến nghị cần theo dõi sát diễn tiến các chính sách xanh ở EU; nhận diện kịp thời, chính xác các tiêu chuẩn xanh cụ thể có liên quan tới sản phẩm của mình; và có sự chuẩn bị, đầu tư và hành động từ sớm, từ xa để dần thích ứng, và bảo đảm khả năng tuân thủ các yêu cầu bắt buộc khi EU áp dụng chính thức. Bên cạnh đó, các cơ quan Nhà nước, hiệp hội, tổ chức có thể hỗ trợ hiệu quả cho quá trình thích ứng với các tiêu chuẩn xanh EU này của doanh nghiệp thông qua việc cung cấp thông tin kịp thời, chuẩn xác và chi tiết về các tiêu chuẩn xanh EU theo nhóm sản phẩm cụ thể; tư vấn, hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện; và phối hợp với phía EU trao đổi về cách thức thực thi phù hợp, về các hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp Việt Nam.