Điều chỉnh chính sách thuế thu nhập cá nhân để phù hợp với thực tiễn

Ảnh minh hoạ (Ảnh: M.P)

Trong bối cảnh kinh tế vĩ mô biến động và mức sống của người dân thay đổi đáng kể, những quy định hiện hành, đặc biệt là mức giảm trừ gia cảnh, đang bộc lộ nhiều điểm không còn phù hợp. Việc điều chỉnh các quy định về giảm trừ gia cảnh, đóng góp từ thiện, nhân đạo và các khoản giảm trừ khác là cần thiết để chính sách này sát thực hơn với thực tiễn.

Theo quy định hiện hành tại Luật Thuế thu nhập cá nhân, cá nhân trước khi nộp thuế được trừ một số khoản như bảo hiểm bắt buộc, các khoản từ thiện, nhân đạo và mức giảm trừ gia cảnh. Mức giảm trừ gia cảnh được áp dụng từ năm 2020 là 11 triệu đồng/tháng đối với người nộp thuế và 4,4 triệu đồng/tháng cho mỗi người phụ thuộc. Tuy nhiên, sau hơn ba năm áp dụng, mức giảm trừ này đã không còn phù hợp với thực tiễn biến động kinh tế – xã hội.

Còn theo báo cáo của Tổng cục Thống kê năm 2023, thu nhập bình quân đầu người tại Việt Nam đạt 4,96 triệu đồng/tháng. So với mức giảm trừ gia cảnh hiện hành, mức này cao hơn 2,21 lần thu nhập bình quân, tương đương với thu nhập của nhóm 20% dân số giàu nhất. Điều này đặt ra câu hỏi liệu mức giảm trừ hiện tại có thực sự hợp lý khi vẫn còn nhiều lao động có thu nhập chưa đủ để nộp thuế.

Thời gian qua, dư luận đã xuất hiện hai luồng ý kiến trái chiều. Một số cho rằng mức giảm trừ gia cảnh hiện tại là thấp và cần tăng để phù hợp với chi phí sinh hoạt ngày càng đắt đỏ. Ngược lại, cũng có ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh không thấp khi xét đến mặt bằng thu nhập của đại bộ phận dân cư, đặc biệt là những người lao động có thu nhập trung bình và thấp.

Một trong những vấn đề gây tranh cãi hiện nay là việc xác định mức giảm trừ gia cảnh nên dựa trên những tiêu chí nào. Có ý kiến đề xuất quy định mức giảm trừ gia cảnh theo mức lương tối thiểu vùng, trong đó mức giảm trừ ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM cần cao hơn để phản ánh đúng chi phí sinh hoạt cao tại các đô thị lớn. Đồng thời, cũng có quan điểm cho rằng cần áp dụng chính sách thuế điều tiết cao hơn đối với cá nhân ở các đô thị để hạn chế dòng di dân vào các thành phố lớn.

Bộ Tài chính, trong dự thảo Tờ trình đề nghị xây dựng Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi, nhấn mạnh rằng quy định về giảm trừ gia cảnh cần đảm bảo nguyên tắc cơ bản: cá nhân phải có một mức thu nhập nhất định để đáp ứng nhu cầu thiết yếu như ăn, ở, đi lại, học tập, khám chữa bệnh… mới phải nộp thuế. Việc áp dụng các khoản giảm trừ hướng tới mục tiêu loại trừ các đối tượng có thu nhập thấp ra khỏi diện chịu thuế, từ đó giảm gánh nặng thuế cho họ.

Tuy nhiên, Bộ Tài chính cũng cảnh báo rằng mức giảm trừ gia cảnh “quá cao” sẽ làm mờ đi vai trò của thuế TNCN trong việc điều tiết thu nhập và đảm bảo công bằng xã hội. Khi đó, chính sách thuế sẽ chỉ còn mang tính chất thuế thu nhập cao, mất đi ý nghĩa của việc phân phối lại nguồn lực xã hội.

Bộ Tài chính đã đề xuất rằng mức giảm trừ gia cảnh cần được rà soát, tính toán kỹ lưỡng để phù hợp với sự biến động của giá cả, mức sống của dân cư và dự báo kinh tế trong tương lai. Một phương án được đưa ra là giao Chính phủ quyền chủ động quy định mức giảm trừ gia cảnh để có thể linh hoạt điều chỉnh theo tình hình thực tế.

Việc điều chỉnh linh hoạt không chỉ đảm bảo mức giảm trừ phù hợp với các biến động kinh tế – xã hội mà còn giảm tải cho cơ quan lập pháp, giúp chính sách thuế nhanh chóng thích nghi với thực tiễn. Tuy nhiên, để tránh sự lạm dụng hoặc bất nhất, cần xây dựng các tiêu chí rõ ràng, minh bạch trong việc xác định mức giảm trừ gia cảnh.

Ngoài ra, một giải pháp khác được đưa ra là bổ sung thêm các khoản giảm trừ đặc thù vào diện được khấu trừ khi tính thuế. Chẳng hạn, các khoản đóng góp từ thiện, nhân đạo có thể được mở rộng phạm vi khấu trừ. Điều này không chỉ khuyến khích người dân tham gia các hoạt động từ thiện mà còn góp phần giảm nhẹ gánh nặng thuế cho người nộp thuế.

Thuế TNCN không chỉ là công cụ huy động nguồn lực tài chính cho nhà nước mà còn đóng vai trò điều tiết thu nhập và thực hiện công bằng xã hội. Do đó, các khoản giảm trừ cần được thiết kế một cách cân bằng để vừa đảm bảo hỗ trợ người nộp thuế vừa không làm suy yếu chức năng điều tiết của chính sách thuế.

Bộ Tài chính khẳng định rằng các khoản chi được giảm trừ phải được tính toán kỹ lưỡng về phạm vi và mức độ, tránh làm mất đi vai trò cốt lõi của thuế TNCN trong hệ thống thuế quốc gia. Ví dụ, các khoản chi liên quan đến thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn hoặc bệnh hiểm nghèo đã được quy định giảm thuế, nhưng cần mở rộng thêm đối tượng hoặc mức giảm trừ để chính sách thực sự bao quát và hiệu quả hơn.

Đồng thời, cần khuyến khích sự đóng góp từ cộng đồng, như các khoản chi cho giáo dục, y tế hoặc các hoạt động xã hội khác, để chính sách thuế TNCN không chỉ mang tính chất thu thuế mà còn hỗ trợ người dân nâng cao chất lượng cuộc sống.

Việc sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh kinh tế – xã hội thay đổi nhanh chóng. Để đạt được hiệu quả tối ưu, cần đảm bảo rằng các sửa đổi không chỉ tập trung vào việc tăng hay giảm mức giảm trừ mà còn hướng đến sự linh hoạt, công bằng và khả năng thích ứng với thực tiễn.

Ngoài ra, việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế cũng là cần thiết. Một số quốc gia áp dụng hệ thống giảm trừ linh hoạt theo vùng hoặc theo mức sống thực tế để đảm bảo sự công bằng giữa các khu vực đô thị và nông thôn. Việt Nam có thể cân nhắc áp dụng các phương pháp này để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả cho chính sách thuế TNCN trong dài hạn.

Trong tương lai, thuế TNCN không chỉ cần là công cụ huy động ngân sách mà còn phải là đòn bẩy để nâng cao chất lượng cuộc sống, khuyến khích lao động sản xuất và xây dựng một xã hội công bằng hơn. Chính sách thuế, vì thế, cần được xem xét toàn diện, đồng bộ với các chính sách kinh tế – xã hội khác để thực sự phát huy vai trò điều tiết và hỗ trợ trong hệ thống pháp luật thuế quốc gia./.