Đề xuất nhiều quy định mới về tổ chức chính quyền địa phương

Tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương các cấp còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc

Theo Bộ Nội vụ (cơ quan soạn thảo) sau gần 10 năm thi hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, 4 năm thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2019, 3 năm thi hành các nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng cho thấy tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương các cấp đã dần đi vào ổn định, hoạt động có hiệu quả, cơ bản đáp ứng được các yêu cầu quản lý, phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương.

Dù vậy, Bộ Nội vụ đánh giá quá trình tổ chức thi hành các luật, nghị quyết nêu trên đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Mặc dù Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã quy định những vấn đề cơ bản về phân định thẩm quyền, phân cấp, ủy quyền, tuy nhiên quá trình thực hiện cho thấy một số nội dung bất cập, chưa có sự liên thông, thống nhất giữa luật với các luật chuyên ngành, ảnh hưởng đến thực hiện chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền từ Trung ương đến địa phương.

Các quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương chưa tạo thành các nguyên tắc để pháp luật chuyên ngành điều chỉnh cách thức quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương.

Điều đó dẫn đến tình trạng tại các luật chuyên ngành chỉ giao nhiệm vụ cho chính quyền địa phương cấp tỉnh hoặc UBND cấp tỉnh, hoặc chỉ quy định chung về nhiệm vụ của chính quyền địa phương các cấp, gây khó khăn trong thực hiện nguyên tắc phân quyền, phân cấp, ủy quyền và việc sắp xếp, bố trí tổ chức bộ máy, biên chế.

“Có những nhiệm vụ cả cấp tỉnh, cấp huyện hoặc cả cấp huyện, cấp xã cùng thực hiện nhưng chưa rõ thẩm quyền và trách nhiệm của từng cấp dẫn đến lúng túng trong việc ban hành các quy định về quản lý nhà nước tại địa phương”, Bộ Nội vụ chỉ rõ.

Mô hình tổ chức chính quyền địa phương cũng được nhận định chưa được thiết kế phù hợp với địa bàn đô thị, dẫn đến Quốc hội phải ban hành các nghị quyết riêng biệt để quy định tổ chức chính quyền đô thị của Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Hải Phòng.

“Đa số các đơn vị hành chính (ĐVHC) trên cả nước đều tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương các cấp còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, chưa bảo đảm mục tiêu tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả theo chỉ đạo của Đảng, Quốc hội, Chính phủ”, Bộ Nội vụ phản ánh.

Tổ chức và hoạt động của HĐND các cấp (nhất là cấp tỉnh) được nhận định còn chưa tương xứng với vị trí, vai trò và yêu cầu, nhiệm vụ ngày càng cao của cơ quan đại diện, cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, quyết định các vấn đề của địa phương.

Phần lớn đại biểu HĐND hoạt động kiêm nhiệm, một số giữ cương vị lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương… nên đại biểu chưa có nhiều thời gian cho hoạt động của HĐND.

Trong thực hiện quyền giám sát, nhiều đại biểu kiêm nhiệm vừa là chủ thể thực hiện giám sát, vừa là đối tượng chịu sự giám sát nên chưa thể hiện đầy đủ trách nhiệm của mình, còn né tránh, ngại va chạm khi chất vấn tại các kỳ họp, cuộc giám sát.

Bộ Nội vụ đánh giá, tổ chức và hoạt động của UBND các cấp còn chưa tinh gọn, hoạt động của UBND (nơi có tổ chức HĐND) còn nặng về sự điều hành của tập thể UBND mà chưa phát huy được thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính (Chủ tịch UBND).

Việc này dẫn đến nhiều công việc hàng ngày của UBND cũng phải đưa ra tập thể UBND bàn hoặc biểu quyết, làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả, tính kịp thời của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

“Việc xây dựng dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) để sửa đổi toàn diện nhằm thay thế luật này là cần thiết”, cơ quan soạn thảo nhấn mạnh.

Những điểm mới đáng chú ý 

Trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của luật hiện hành và cụ thể hóa 5 chính sách tại đề nghị xây dựng dự án luật đã được Chính phủ thông qua, dự thảo luật đang lấy ý kiến đưa ra những điểm mới.

Thứ nhất, về tổ chức đơn vị hành chính, thành lập, giải thể, nhập chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC bổ sung nguyên tắc: Tổ chức ĐVHC được thực hiện trên cơ sở quy hoạch tổng thể về ĐVHC quốc gia và từng địa phương phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế – xã hội.

Thực hiện sắp xếp ĐVHC chưa đạt tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật nhằm tổ chức hợp lý ĐVHC các cấp.

Quy định cụ thể về lấy ý kiến nhân dân và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC, bảo đảm mục tiêu đơn giản hóa quy trình, thủ tục, tạo thuận lợi cho việc tiếp tục sắp xếp ĐVHC các cấp thời gian tới.

Thứ hai, dự thảo luật đã phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền giữa các cấp chính quyền địa phương nhằm bảo đảm mục tiêu “mỗi nhiệm vụ chỉ giao cho một cấp chính quyền địa phương thực hiện”, “chính quyền địa phương cấp nào giải quyết sát thực tiễn, hiệu quả hơn thì giao chính quyền địa phương cấp đó thực hiện”.

Trong đó, chính quyền địa phương cấp tỉnh ban hành chiến lược, chính sách trên địa bàn và bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của nền hành chính quốc gia từ trung ương đến địa phương.

Chính quyền địa phương cấp huyện, cấp xã là cấp tổ chức thực hiện, không ban hành chính sách. Chính quyền địa phương các cấp tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc quyết định các vấn đề của địa phương đã được luật quy định.

Ngoài ra, dự thảo luật mở rộng chủ thể được phân cấp, ủy quyền và chủ thể nhận phân cấp, ủy quyền nhằm tạo sự chủ động cho chính quyền địa phương trong thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao; quy định chặt chẽ các điều kiện thực hiện phân cấp, ủy quyền; các trường hợp không phân cấp, ủy quyền… nhằm hạn chế việc phân cấp, ủy quyền tràn lan.

Thứ ba quy định những nhiệm vụ, quyền hạn chung của chính quyền địa phương, HĐND và UBND các cấp được cụ thể hóa trên cơ sở quy định tại Điều 112, 113, 114 của Hiến pháp năm 2013.

Trong đó sẽ phân định nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương; phân định nhiệm vụ, quyền hạn giữa HĐND và UBND ở mỗi ĐVHC; phân định nhiệm vụ, quyền hạn của UBND và chủ tịch UBND các cấp.

Chính quyền địa phương cấp huyện tổ chức thực hiện những công việc mà chính quyền địa phương cấp xã không có khả năng thực hiện (không ban hành chính sách). Chính quyền địa phương cấp xã thực hiện các công việc cụ thể trên địa bàn trong khả năng của mình.

Thứ tư, dự thảo luật quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo hướng: Đối với ĐVHC đô thị sẽ không tổ chức cấp chính quyền (không tổ chức HĐND) mà chỉ tổ chức chính quyền địa phương là UBND tại quận, phường, thị trấn.

Đối với ĐVHC nông thôn sẽ không tổ chức cấp chính quyền (không tổ chức HĐND) mà chỉ tổ chức chính quyền địa phương là UBND tại xã. Đối với ĐVHC ở hải đảo, dự thảo đề xuất các huyện đảo không tổ chức ĐVHC cấp xã trực thuộc. Đối với đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt, việc tổ chức chính quyền địa phương do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt đó.

Thứ năm, về cơ cấu tổ chức và hoạt động của HĐND, UBND các cấp, dự thảo quy định theo hướng đối với HĐND quy định khung số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách không quá 25% đối với HĐND cấp tỉnh và 20% đối với HĐND cấp huyện.

Khung số lượng các ban của HĐND cũng được đề xuất: HĐND tỉnh không quá 3 ban; HĐND thành phố trực thuộc Trung ương không quá 4 ban; HĐND huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương không quá 2 ban.

HĐND quyết định thành lập các ban và quyết định số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách của HĐND bảo đảm phù hợp với thực tiễn của địa phương.

Đối với UBND sẽ phân biệt cơ cấu tổ chức, chế độ làm việc và hoạt động của UBND tại ĐVHC tổ chức cấp chính quyền địa phương (có tổ chức HĐND) và UBND tại ĐVHC không tổ chức cấp chính quyền địa phương (không tổ chức HĐND).

Trong đó, UBND tại ĐVHC tổ chức cấp chính quyền địa phương (có tổ chức HĐND) cơ cấu tổ chức có các chức danh chủ tịch, phó chủ tịch và một số ủy viên UBND.

Chính phủ sẽ quy định khung số lượng phó chủ tịch, ủy viên UBND; khung số lượng cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, cấp huyện và giao thẩm quyền cho HĐND các cấp quyết định số lượng phó chủ tịch UBND. UBND hoạt động theo chế độ tập thể UBND kết hợp với trách nhiệm cá nhân của chủ tịch UBND và từng thành viên UBND.

Đáng chú ý, dự thảo luật bổ sung quy định về giao phụ trách điều hành hoạt động của UBND trong trường hợp khuyết chủ tịch UBND và chưa giao quyền chủ tịch UBND nhằm bảo đảm sự thông suốt của cơ quan hành chính, khắc phục vướng mắc trong trường hợp khuyết chủ tịch UBND thời gian qua.

Thế Kha

Báo Lao động và Xã hội số 3