Bài, ảnh: HÀ VĂN
Theo nhận định của các chuyên gia, thị trường cá tra xuất khẩu đang rơi vào thời kỳ thấp điểm. Người nuôi cá tra giảm thả nuôi khi đang cân đối cung – cầu, điều tiết sản xuất nhằm vượt qua những khó khăn…
Hoạt động chế biến cá tra xuất khẩu của một doanh nghiệp tại quận Thốt Nốt.
Ở ĐBSCL, đến đầu tháng 6-2023 nhiều vùng nuôi cá tra giảm diện tích thả giống. Nguyên nhân do những tháng đầu năm cá tra có nhiều đợt dao động tăng – giảm giá, đồng thời cá tra thương phẩm không cầm giữ được giá cao như trước trên 30.000 đồng/kg. Với ngưỡng giá này (trên 30.000 đồng/kg) thì ngành hàng nuôi cá tra thương phẩm mới được cho là có lời và tạo sự yên tâm cho người nuôi duy trì đàn cá trong ao, đủ sức đối phó với chi phí con giống, giá thức ăn thủy sản trên đà tăng lên. Tuy nhiên, hiện nay các nhà máy thu mua từ 27.500-28.000 đồng/kg, dưới mức giá thành của người nuôi cá tra, dẫn đến người nuôi không thu được lợi nhuận, thậm chí lỗ từ 1.000-2.000 đồng/kg.
Anh Phương, người nuôi cá nhiều năm ở Cù lao Tân Lộc, quận Thốt Nốt, TP Cần Thơ, cho biết: “Khoảng 2 tháng qua, một số người nuôi cá tra có nhiều kinh nghiệm dọc theo sông Hậu phải tạm ngưng nuôi. Có người tạm “treo ao”, trả lại một số ao thuê nuôi. Nguyên nhân do giá cá tra xuống thấp, người nuôi không lợi nhuận, thậm chí lỗ do phải thuê ao nuôi. Nhìn nhận thực tại người nuôi cá chuyên nghiệp tuy có đủ điều kiện, được cấp mã số vùng nuôi, kỹ thuật nuôi đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, nhưng vẫn còn gặp bất lợi. Nhất là chi phí vật tư đầu vào tăng và chất lượng cá giống chưa tốt khiến tỷ lệ hao hụt tăng cao, tạo áp lực lên giá thành nuôi cá. Cuối cùng vẫn trông chờ thị trường xuất khẩu chuyển động tích cực hơn…”.
Thốt Nốt có diện tích nuôi cá tra lớn nhất TP Cần Thơ. Tuy nhiên, hiện nay diện tích nuôi cá tra cũng sụt giảm dần do giá cả bấp bênh. Hiện quận Thốt Nốt có tổng diện tích nuôi thủy sản trên 338ha, đạt 79,6% so với kế hoạch, giảm 36,56ha so với cùng kỳ năm 2022. Trong đó, diện tích nuôi cá tra thịt 287,3ha (thấp hơn cùng kỳ năm 2022 là 36,75ha), đạt 73,67% so với kế hoạch, diện tích ương cá tra giống 17,6ha, diện tích nuôi cá lóc 1,3ha, cá trê 3,88ha và 17ha diện tích nuôi cá khác. Hơn 5 tháng đầu năm 2023, toàn quận thu hoạch thủy sản với tổng sản lượng 42.475,6 tấn, đạt gần 41% so với kế hoạch, trong đó sản lượng cá tra thu hoạch gần 41.000 tấn. Đối với diện tích nuôi cá tra thương phẩm, hiện quận Thốt Nốt có 169,56ha của 77 cơ sở nuôi cá tra đạt chứng nhận nuôi an toàn vệ sinh thực phẩm, theo tiêu chuẩn VietGAP, BAP, ASC… được bao tiêu sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng có các hộ nuôi cá tra riêng lẻ ký hợp đồng mua bán với doanh nghiệp chế biến khi cá đạt kích cỡ thương phẩm, do đó giá cả không ổn định, lệ thuộc vào thị trường tiêu thụ từng thời điểm nên đôi khi hộ nuôi không thu được lợi nhuận. Hiện giá thành nuôi cá tra trên địa bàn từ 27.000-28.000 đồng/kg, giá cá tra nguyên liệu dao động từ 27.500-28.000 đồng/kg, thấp hơn cùng kỳ năm 2022 là 4.000 đồng/kg. Với mức giá này, người nuôi không thu được lợi nhuận.
Nhiều người nuôi cá tra còn nhớ, năm 2022 là năm thành tựu của ngành nuôi cá tra, với chuỗi sản xuất đạt tăng trưởng ấn tượng trên cả ba mặt: diện tích nuôi, sản lượng và giá trị xuất khẩu. Tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 2,4 tỉ USD, vượt qua đỉnh năm 2018 là 2,26 tỉ USD. Thế nhưng sau một năm thắng lợi, sang những tháng đầu năm 2023 xuất khẩu cá tra đạt 422 triệu USD (3 tháng đầu năm 2023), giảm hơn 35% so với cùng kỳ năm 2022. Theo Hiệp hội chế biến xuất khẩu Việt Nam (VASEP), do tình hình lạm phát thực phẩm toàn cầu, lượng hàng tồn kho các nhà bán lẻ còn nhiều. Từ đó nhu cầu và giá nhập khẩu một số thị trường lớn giảm, kéo theo doanh số xuất khẩu cá tra trong quý I-2023 của các doanh nghiệp sụt giảm so cùng kỳ năm ngoái. Nhiều doanh nghiệp chế biến xuất khẩu cá tra tại khu công nghiệp Trà Nóc, TP Cần Thơ cũng nhận định: Chất lượng sản phẩm cá tra Việt Nam tốt, có khả năng cạnh tranh nên được thị trường nhiều nước trên thế giới chấp nhận. Tuy nhiên, trong bối cảnh đầu năm kinh tế thế giới suy thoái, một số thị trường nhập khẩu lớn như Trung Quốc, Mỹ, EU suy giảm tác động ngành hàng cá tra ở ĐBSCL xuất khẩu gặp khó. Trong khi thị trường EU, Mỹ chưa phục hồi, thị trường xuất cá tra phi lê sang Trung Quốc chiếm khoảng 40%. Song thị trường nước này nhập khẩu có lúc tăng hoặc giảm đột ngột và thay đổi nhu cầu tiêu dùng. Trước đây thị trường Trung Quốc tiêu thụ cá tra xẻ bướm cỡ nhỏ 500-600 gram/con. Vào mùa hè ở các tỉnh Sơn Tây, Thành Đô chuộng tiêu thụ cá tra nấu lẩu. Nhưng 2 năm qua thị trường Trung Quốc không còn mua cỡ nhỏ nữa và thường nhập khẩu cá tra tăng về những tháng cuối năm.
Theo Anh Phương và nhiều người nuôi cá tra có kinh nghiệm tại Cù lao Tân Lộc và khu vực ĐBSCL, từng trải qua bao nỗi thăng trầm, chấp nhận “sóng gió” khi gắn vào chuỗi ngành hàng cá tra có độ nhạy cảm mạnh với thị trường, nhiều người vẫn tìm cách, mở đường tiêu thụ mới. Nhất là lúc thị trường bấp bênh, giá cá tra xuất khẩu thấp, người nuôi cá tạm thời mở xưởng chế biến tại địa phương – chế biến thực phẩm tươi, làm sản phẩm khô, sản phẩm OCOP chào bán hàng tại các hội chợ, thành phố lớn trong nước…
Các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra dự đoán chu kỳ khủng hoảng kinh tế sẽ đi qua. Chờ đợi thị trường phục hồi cần có giải pháp cầm cự, điều tiết sản xuất, giãn thời vụ và giảm thả nuôi cá. Đặc biệt mới đây, ngân hàng giảm mức lãi vay sẽ tạo chuyển biến, tháo gỡ tình trạng thiếu vốn để doanh nghiệp duy trì sản xuất, kinh doanh đón cơ hội xuất khẩu cá tra trong 2 quý cuối năm 2023. Còn tại TP Cần Thơ, đặc biệt quận Thốt Nốt từ nay đến cuối năm 2023, địa phương sẽ tăng cường thu mẫu quan trắc môi trường nuôi thủy sản theo kế hoạch, hỗ trợ người nuôi cá tra thực hiện mô hình nuôi theo tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm; kiểm tra định kỳ cơ sở nuôi cá tra giống duy trì cam kết nuôi an toàn, chất lượng theo quy định; hướng dẫn hồ sơ đăng ký nuôi trồng thủy sản trong lồng bè và đối tượng thủy sản nuôi chủ lực là cá tra…
