Đất và người An Nam xưa trung thực trong ‘Nước Nam một thuở’

Cuốn sách Nước Nam một thuở là tác phẩm độc đáo, tập hợp 38 công trình nghiên cứu, bài viết tiêu biểu bằng tiếng Pháp và 60 tranh ảnh phong phú về đất nước, con người An Nam xưa, từng xuất hiện trên các ấn phẩm: Tạp chí Đông Dương, Tạp chí Viễn Á, Tuần san Đông Dương, Tập san Dân Việt Nam xuất bản từ năm 1894 – 1948, do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I tuyển và dịch sang tiếng Việt.

Các tác giả xuất hiện và có bài trong tập sách Nước Nam một thuở là những học giả, nhà khoa học, quan chức người Pháp cùng với một số tác giả người Việt như: Louis Bezacier, Gustave Dumoutier, Cérutti, Henry Bontoux, G. Taboulet, G.Tucat, Ngô Quý Sơn, Nguyễn Văn Vĩnh, Nguyễn Xuân Chữ… Các nhà khảo cứu đều đưa ra những luận điểm khá tinh tế về các lĩnh vực lịch sử, văn hóa, giáo dục, các vùng đất, di tích, nhân vật lịch sử của Việt Nam ta thời kỳ Pháp thuộc…

Được biết, trong tác phẩm Nước Nam một thuở, các bài viết được lựa chọn và sắp xếp, hệ thống hóa theo chủ đề và trình tự thời gian. Mỗi bài viết đều có hình ảnh minh họa, ghi rõ tác giả, ký hiệu tra tìm, niên đại. Theo thông tin chúng tôi có được: “Đối với những bài viết không có hình ảnh, Ban biên soạn đã sưu tầm, bổ sung hình ảnh đồng thời ghi rõ nguồn dẫn để cuốn sách thêm phần sinh động. Đối với tên phố và đường ở Hà Nội và Sài Gòn, Ban biên soạn cho giữ nguyên tên gốc tiếng Pháp và bổ sung tên gọi tương đương hiện nay”.

Chưa kể trong quá trình thực hiện, nhóm biên dịch cũng đã gặp không ít khó khăn. Một số bài dịch từ chữ Hán, chữ Nôm, vốn có nhiều khái niệm trừu tượng, khó hiểu cũng như không có câu, từ tương đương trong tiếng Pháp; tác giả đồng thời là người dịch Hán – Nôm chỉ chuyển ý tóm lược, chẳng hạn như bài “Thi Hương” hay bài “Câu đối”. Thêm vào đó, một số địa danh hay tên người bị tác giả người Pháp viết sai, hoặc không dấu (tiếng Việt) gây nhiều khó khăn cho người dịch.

Nói về cuốn sách, nhà sử học Dương Trung Quốc nhận xét: “Với chức năng của một cơ quan lưu trữ quản lý khối tư liệu lịch sử phong phú bậc nhất liên quan đến thời kỳ thuộc địa, các soạn giả của Trung tâm đã tìm tòi, sưu tầm, dịch thuật, đúng với nguyên lý “gạn đục khơi trong” để giới thiệu với bạn đọc ngày nay, giúp họ tham khảo những tri thức và luận điểm của các tác giả là các nhà học thuật hay nhà cai trị, là người Pháp hay người bản xứ liên quan đến những vấn đề của đời sống văn hóa, xã hội Việt Nam đương thời, trong đó có cả những truyền thống xa xưa vẫn đang hiện diện trong đời sống đương đại”.

Các nội dung mà Nước Nam một thuở thể hiện, đó là những phong tục ngày tết: Ngày đầu năm mới của người An Nam, câu đối; chữ Phúc và chữ Thọ.

Tiếp đó là các nghi lễ, phong tục tập quán: Thờ cúng tổ tiên và quyền lực của người cha trong xã hội An Nam; Thuật phong thủy trong đời sống của người An Nam; Chiêm tinh học của người An Nam, đặc biệt là các ứng dụng trong quân sự; Lễ động thổ góp phần nghiên cứu tục thờ thần Đất ở Bắc kỳ; Một tập tục quan trọng trong cưới hỏi: xem tuổi cô dâu, chú rể; Lễ đăng quang của vua Thiệu Trị.

Ngoài ra là các đặc điểm văn hóa: Chuyện ăn uống trong các tầng lớp xã hội An Nam; Tục ăn trầu; Thú chơi diều của người An Nam; Chọi gà, chọi dế; Các thầy thuốc tại triều đình An Nam: Thái y viện; Tiếng nói và chữ viết An Nam; Giải văn chương An Nam năm 1943.

Nét văn hóa của các vùng, khu vực: Tiếng rao ở Sài Gòn, thi Hương ở Bắc kỳ, Tam Đảo, Sa Pa, Bạch Mã, Bà Nà, Ba Vì, Vũng Tàu, đảo Phú Quốc, Đồ Sơn, Đảo Bạch Long Vĩ, thành nhà Hồ, thành Hà Nội, nhà thờ Đức Bà (Sài Gòn – TP.HCM), Bảo tàng Khải Định (Huế).

Các danh nhân văn hóa, lịch sử: Tả quân Lê Văn Duyệt, danh tướng Võ Tánh, quan đại thần Phan Thanh Giản, nhà yêu nước Nguyễn Trường Tộ.

Nhiều chủ đề khác cũng được sách Nước Nam một thuở thể hiện: Các chiến thuật của Hoàng đế Trung Hoa (Tần Thủy Hoàng, năm 246 TCN); Khai trương hình thức du lịch bằng đường hàng không tại Đông Dương và các khu nghỉ mát độc đáo trên núi Đông Dương.