Powered by Techcity

165 năm Đà Nẵng kháng Pháp (1858-2023): Trạm và đồn Chân Sảng trong cuộc kháng chiến chống liên quân Pháp – Tây Ban Nha

Cách đây 165 năm, liên quân Pháp – Tây Ban Nha nổ phát súng đầu tiên tấn công xâm lược nước ta tại Đà Nẵng. Sự kiện nhân dân Đà Nẵng thay mặt cả nước đương đầu với lực lượng quân đội hiện đại, với tàu to, súng lớn… đã viết nên những trang sử bi hùng của dân tộc ta.





Tàu chiến quân Pháp tấn công Đà Nẵng ngày 1-9-1858. Nguồn: Trung tâm lưu trữ Bộ Quốc phòng Pháp
Tàu chiến quân Pháp tấn công Đà Nẵng ngày 1-9-1858. Nguồn: Trung tâm lưu trữ Bộ Quốc phòng Pháp

Kỳ 1: Đồn Chân Sảng và trạm Nam Chơn

Nếu nói rằng trận “thư hùng đích thực” giữa quân dân Việt Nam tại Đà Nẵng với liên quan Pháp-Tây Ban Nha thì trận nào? Đó chính là trận đồn Chân Sảng? Nếu hỏi rằng hiện nay tại Đà Nẵng cần gấp rút bảo vệ, phục hồi, tôn tạo di tích lịch sử nào liên quan trực tiếp đến cuộc kháng chiến chống liên quân Pháp – Tây Ban Nha thì đó phải làm trạm Nam Chân. Từ tra cứu các nguồn tài liệu và khảo sát trực tiếp trên thực địa, chúng tôi xin đề cập đôi điều về hai di tích lịch sử này.

Trước hết cần xác quyết rằng Nam Chơn cũng chính là Nam Chân (người Pháp gọi là Kien Chan), Chơn Sảng cũng chính là Chân Sảng trong hầu hết các tài liệu ghi chép về hai địa danh này cũng như trong cách gọi quen thuộc của người dân địa phương. Trong cuộc kháng chiến bảo vệ cửa Hàn năm 1858-1860, thì Nam Chơn, Chơn Sảng nằm trong một khu vực phòng thủ sộng lớn khắp tây bắc Đà Nẵng vòng qua vịnh và đến bán đảo Sơn Trà của triều đình Huế.

Hệ thống phòng thủ nơi đây bao gồm pháo đài Định Hải nằm trên ngọn núi thấp sát mé biển về phía đông bắc làng Chân Sảng, cạnh đó là đồn Chân Sảng (nằm gần bên đường Thiên lý từ Hải Vân quan đi xuống, nay làm trạm biên phòng); rồi đến trạm Nam Chân (nằm phía nam đồn Chân Sảng, dấu tích nay vẫn còn khá rõ). Khu vực này được chốt chặn bởi Hải Vân quan, điểm chốt chặn cuối cùng ranh giới hai tỉnh để ra Huế. Kế tiếp là khu vực Cu Đê bao gồm các đồn, lũy, tấn Cu Đê và Hóa Ổ. Phía nam đồn Hóa Ổ có trạm Nam Ô. Về phía tây, phía thượng nguồn Cu Đê thì sau ngày Pháp đánh Đà Nẵng, nhà Nguyễn thiết lập thêm hai đồn Quan Nam và Trường Định.

Đồn Chân Sảng Đồn Chân Sảng nằm về phía nam chân núi Hải Vân, cạnh núi Thông Sơn (tục gọi là Hòn Hành), năm Minh Mạng thứ 4 đặt là núi Định Hải và dựng pháo đài ở đây gọi là pháo đài Định Hải (vị trí phỏng đoán hiện nay vị trí mỏm núi phía sau đồn biên phòng Làng Vân chừng 300 mét đường chim bay về phía tây, cách đỉnh đèo Hải Vân đi xuống phía nam chừng 800 mét, cách hòn Sơn Trà về phía đông bắc chừng 600 mét).

Đồn Chân Sảng nằm dưới chân núi Sảng về phía nam của đèo Hải Vân, nếu nhìn từ máy bay xuống, dãy núi Chân Sảng nhô ra biển như một nắm tay dài mà điểm cuối cùng là hòn Sơn Trà nhỏ, tạo cho vịnh nước sâu Liên Chiểu có hình vòng cung rất thuận lợi cho tàu bè neo đậu. Trên núi này, nhà Nguyễn đã thiết lập hệ thống đồn binh để canh giữ cửa biển: “Ngoài biển về phía đông bắc nổi vọt một ngọn, năm Minh Mạng thứ 21 đặt tên là đảo Ngự Hải, ở đó có đặt đài Phòng hỏa, là mốc giới phía bắc của cửa biển”, ở đó cũng thiết lập một pháo đài có tên là Định Hải, với chu vi 25 trượng 3 thước linh, cao 5 thước 8 tấc, mở một cửa, dựng 1 kỳ đài và 7 sở pháo đài (theo Đại nam nhất thống chí).

Về tên gọi, trên giấy tờ hành chính dưới thời Nguyễn gọi là đồn Chân Sảng, còn dân địa phương ở Cu Đê và cửa Hàn thì cứ quen gọi là Đồn Nhất (Chân Sảng) và Đồn Nhì (tức là pháo đài Định Hải). Nếu tính từ Hải Vân quan vào, đồn ta gặp đầu tiên chính là Chân Sảng, đồn thứ hai chính là Định Hải, vì vậy nên ca dao có câu: “Tính từ Đồn Nhất tính vô – Liên Chiểu, Thủy Tú, Nam Ô, cửa Hàn”.

Năm 1856, vua Tự Đức cho sửa sang chỉnh đốn lại hệ thống phòng thủ ở Đà Nẵng, Đào Trí được giao nhiệm vụ phối hợp với Tổng đốc Quảng Nam trù liệu việc bố phòng. Sau khi điều nghiên, họ Đào đề nghị nên “triệt hạ Đồn Nhất, Đồn Nhì vì không cần thiết”, tuy nhiên Tôn Thất Cáp vào xem xét lại thì đề nghị vua Tự Đức rằng “Cửa biển ấy là chỗ hệ trọng các Đồn Nhất, Đồn Nhì xin giữ nguyên”.





Dấu tích trạm Nam Chơn còn lại hiện nay. Ảnh: LƯU ANH RÔ
Dấu tích trạm Nam Chơn còn lại hiện nay. Ảnh: LƯU ANH RÔ

Trạm Nam Chơn

Thời vua Nguyễn, trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nhà Nguyễn đã đặt “thất trạm” để truyền tin của các tỉnh phía nam về kinh đô, gồm: Nam Chơn, Nam Ổ, Nam Giản, Nam Phúc, Nam Ngọc, Nam Kì và Nam Vân. Như vậy, Nam Chơn là trạm đầu tiên trong số các trạm này dọc theo đường Thiên lý, nó cách đỉnh đèo – Hải Vân quan không xa, nơi được xem là “yết hầu của Thuận Quảng”, vị trí đó cho thấy tính tiền tiêu của trạm này, nơi mà chiến tranh còn dựa vào cung kiếm, việc đi lại đèo Hải Vân còn bị thú hoang gây kinh hoàng cho du khách.

Căn cứ vào dấu tích của đường Thiên lý, bắt đầu từ Hải Vân quan, con đường mòn uốn cong hình cánh cung về hướng tây nam vài dặm thì đến trạm Nam Chính (tức Nam Chơn), đây là quán trạm cực bắc của Quảng Nam lúc đó. Trạm Nam Chơn đứng chân tại núi Sảng, đời Gia Long, đặt tên là trạm Chơn Sảng (tên ngôi làng có đặt trạm này). Năm Minh Mạng thứ ba (1823), trạm đổi tên là trạm Nam Chơn. Sử nhà Nguyễn có chép: “Phía nam chân núi là núi Thông Sơn, tục gọi là Hòn Hành, phía tây có núi Sen, núi Sảng là chỗ dừng trạm (Nam Chơn) để đi qua… đường núi gập ghềnh cây cối lẫn lộn, chân núi phía nam kề liền vụng biển, có ghềnh đá đứng sững ở bờ biển, cao thấp lô nhô như hình non bộ, sóng biển đập vào nước phun như mưa”.

Khi quân Pháp tấn công Đà Nẵng, vua Tự Đức đặc biệt quan tâm đến việc bảo về con đường quan lộ đi qua hai trạm Nam Chơn và Nam Ổ, nhà vua đã cho tăng cường nhân lực bảo vệ và phát dọn con đường quan báo, để bảo đảm thông tin thông suốt. Vua đã “sức cho viên Lãnh Tri huyện Hòa Vang Phạm Đăng Dương tùy tình hình mà khai thông đường núi. Sau đó theo phúc trình của viên ấy, đã xem xét chọn phái dân phu đi phạt cây mở một con đường thẳng từ sau lưng trạm Nam Chơn xuyên qua vùng núi xã Liên Chiểu thẳng đến bến đò Câu Đê, giáp với trạm Nam Ô. Việc mở con đường mới này, dân tình không tránh khỏi có khó khăn, nên xin xét cấp cho số dân phu đó mỗi người mỗi ngày 40 văn tiền, 1 bát gạo để chi dùng”.

Tri huyện Phạm Đăng Dương cho tiến hành mở con đường mới, bắt đầu từ trạm Nam Chân đến xã Liên Chiểu, Câu Đê và đến trạm Nam Ổ, đã “chọn phái 100 dân phu đi phát quang mở rộng 1 trượng 5 thước mất khoảng 20 ngày, xin cấp cho mỗi người mỗi ngày 1 mạch tiền, 1 bát gạo”. Khi quân Pháp phong tỏa đường Hải Vân, vua Tự Đức chỉ đạo tìm con đường mới để bảo đảm thông tin liên lạc, Nguyễn Tri Phương đã dựa vào người dân địa phương hai phía Quảng Nam và Thừa Thiên để thiết lập con đường: “3 tên dân người phủ Thừa Thiên là bọn Hoàng Văn Xuân, hiện ở ấp Sơn Lĩnh đều nói, bọn chúng nguyên trước ở núi Hải Vân lấy củi sinh sống.

Trước đây thấy núi bên phải của Hải Vân có 1 con đường nhỏ qua Liên Sơn đi xuống dưới xứ Liên Chiểu, xuống đến Cu Đê. Hành trình so với con đường cũ Nam Chân có khác nhau. Hiện nay có 1 đoạn bị lấp. Nay nếu như khai phá khi cần hành quân. Còn nếu tàu giặc Tây đậu gần ven biển có dụng tâm dòm ngó, thì phía ngoài có núi rừng chắn nên đại bác không thể bắn đến đường đó. Thiểm chức xét thấy đúng sự thực, nghĩ nên do Thị vệ Hồ Văn Hiển cùng 15 dân, lính do bọn chúng dẫn đến con đường đó chặt cây mở lại con đường đó để khi quan báo tới đồn Cu Đê cho được gần tiện”.

Hiện nay dấu tích trạm Nam Chơn còn rất rõ, đồn Chân Sảng thì chỉ là đoán định, tuy nhiên trận Nam Chơn đã gây kinh ngạc cho chúng ta về tính quy mô, sự quý giá về giá trị lịch sử, văn hóa mà các vòng thành đá xếp chồng lên nhau là một ví dụ. Đây chính là cơ sở để chúng ta cần nhanh chóng bảo vệ, trùng tu, khai thác di tích quí giá này. Bởi lẽ, xét trên khắp các trạm trên đường Thiên lý xưa, chỉ có trạm Nam Chơn còn khá rõ hình thù nguyên vẹn, sau hàng mấy trăm năm qua.

LƯU ANH RÔ

Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử

thành phố Đà Nẵng

Nguồn

Cùng chủ đề

Đà Nẵng hoàn thành xử lý triệt để tàu cá “3 không”

Trước yêu cầu cấp bách của nhiệm vụ chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (chống khai thác IUU) và chuẩn bị làm việc với đoàn thanh tra lần thứ 5 của Ủy ban châu Âu, các đơn vị, địa phương của thành phố tập trung tối đa nguồn lực với những giải pháp được triển khai quyết liệt, kịp thời. Với nhiều giải pháp đồng bộ và quyết liệt, các...

Thị trường Tết: Sức mua tăng, giá hàng hóa biến động

Chỉ còn khoảng 20 ngày nữa đến Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025, tại nhiều chợ, siêu thị trên địa bàn thành phố, sức mua của người dân tăng lên từng ngày kéo theo giá một số mặt hàng biến động. Người dân đến siêu thị Go! Đà Nẵng mua sắm thực phẩm Tết. Ảnh: MAI LY Sức mua tại các chợ, siêu thị tăng Ghi nhận cho thấy các loại bánh kẹo, đồ khô, thực phẩm tươi sống, giỏ quà phục...

Tập trung 5 nhiệm vụ, giải pháp để tăng thu ngân sách Nhà nước năm 2025

ĐNO - Đây là yêu cầu của Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Nguyễn Văn Quảng tại hội nghị “Đánh giá công tác thu, chi ngân sách Nhà nước năm 2024 và triển khai công tác quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước năm 2025” do UBND thành phố tổ chức vào sáng 10-1. Cùng chủ trì hội nghị có Chủ tịch UBND thành phố Lê Trung...

Sẵn sàng đào tạo nguồn nhân lực vi mạch bán dẫn

HĐND thành phố vừa ban hành Nghị quyết số 57/2024/NQ-HĐND quy định chính sách phát triển nguồn nhân lực lĩnh vực vi mạch bán dẫn, trí tuệ nhân tạo trên địa bàn thành phố nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 136/2024/QH15 của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng. Sinh viên ngành thiết kế vi mạch trong giờ học tại...

Tiếp tục khai thác quỹ đất, thúc đẩy thị trường bất động sản

Việc đấu giá thành công nhiều lô đất ở và sự sôi động trở lại của thị trường bất động sản trong quý 4-2024 mang đến những tín hiệu khả quan về khai thác quỹ đất và sự phục hồi mạnh mẽ của thị trường bất động sản Đà Nẵng trong năm 2025. Căn hộ du lịch và chung cư đang trở thành những phân khúc nổi bật và dẫn dắt thị trường bất động sản Đà Nẵng với nguồn...

Cùng tác giả

Hòa Vang: Đẩy mạnh phát triển KT-XH theo tinh thần Nghị quyết 07

Chiều 10/01, Ban thường vụ Thành ủy Đà Nẵng có buổi làm việc với Huyện ủy Hòa Vang về thực hiện Nghị quyết 07 ngày 7/7/2021 của Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng về xây dựng phát triển huyện Hòa Vang đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và xây dựng huyện Hòa Vang đạt chuẩn đô thị loại IV. Theo đó, Chủ tịch HĐND...

Chúc Tết sớm quân và dân đảo Cồn Cỏ, Lý Sơn

Đoàn công tác Bộ Tư lệnh Vùng 3 Hải quân đã đến thăm và chúc Tết chính quyền, nhân dân và cán bộ, chiến sĩ tại huyện đảo Lý Sơn sáng 11-1 – Ảnh: THANH NGUYÊN Mang xuân đến đảo Lý Sơn Sáng 11-1, tại huyện đảo Lý Sơn, đoàn công tác Bộ Tư lệnh Vùng 3 Hải quân do đại tá Phạm Đình Thành – ủy viên Thường vụ Đảng ủy, phó chính ủy Vùng 3 Hải quân làm trưởng...

Đà Nẵng đặt hàng linh vật rắn của nghệ nhân Đinh Văn Tâm

Trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 Đà Nẵng sẽ thi công 2 linh vật rắn. Trong đó, một linh vật đặt tại cầu chữ T (trước Bảo tàng Đà Nẵng) và một linh vật đặt ở công viên đuôi cầu Rồng. Các linh vật rắn và hạng mục trang trí hoa, điện chiếu sáng tại công viên đuôi cầu Rồng sẽ được hoàn thành vào ngày 25.1. Tuy nhiên, “hình hài”, kiến trúc, kích thước, màu sắc… của 2...

Giá vàng chiều nay 11/01/2025: Tăng không ngừng

Giá vàng trong nước chiều nay 11/1 Tại thời điểm khảo sát lúc 13h ngày 11/01/2025, giá vàng trên sàn giao dịch của một số công ty được niêm yết như sau: Giá vàng SJC được Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC) niêm yết ở mức 84,8 – 86,8 triệu đồng/lượng bán ra, tăng 100.000 đồng giá mua và tăng mạnh 600.000 đồng giá bán. Chênh lệch giữa giá mua và giá bán là 2,0 triệu đồng. Cũng trong...

Đà Nẵng hoàn thành xử lý triệt để tàu cá “3 không”

Trước yêu cầu cấp bách của nhiệm vụ chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (chống khai thác IUU) và chuẩn bị làm việc với đoàn thanh tra lần thứ 5 của Ủy ban châu Âu, các đơn vị, địa phương của thành phố tập trung tối đa nguồn lực với những giải pháp được triển khai quyết liệt, kịp thời. Với nhiều giải pháp đồng bộ và quyết liệt, các...

Cùng chuyên mục

Hòa Vang: Đẩy mạnh phát triển KT-XH theo tinh thần Nghị quyết 07

Chiều 10/01, Ban thường vụ Thành ủy Đà Nẵng có buổi làm việc với Huyện ủy Hòa Vang về thực hiện Nghị quyết 07 ngày 7/7/2021 của Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng về xây dựng phát triển huyện Hòa Vang đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và xây dựng huyện Hòa Vang đạt chuẩn đô thị loại IV. Theo đó, Chủ tịch HĐND...

Chúc Tết sớm quân và dân đảo Cồn Cỏ, Lý Sơn

Đoàn công tác Bộ Tư lệnh Vùng 3 Hải quân đã đến thăm và chúc Tết chính quyền, nhân dân và cán bộ, chiến sĩ tại huyện đảo Lý Sơn sáng 11-1 – Ảnh: THANH NGUYÊN Mang xuân đến đảo Lý Sơn Sáng 11-1, tại huyện đảo Lý Sơn, đoàn công tác Bộ Tư lệnh Vùng 3 Hải quân do đại tá Phạm Đình Thành – ủy viên Thường vụ Đảng ủy, phó chính ủy Vùng 3 Hải quân làm trưởng...

Đà Nẵng đặt hàng linh vật rắn của nghệ nhân Đinh Văn Tâm

Trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025 Đà Nẵng sẽ thi công 2 linh vật rắn. Trong đó, một linh vật đặt tại cầu chữ T (trước Bảo tàng Đà Nẵng) và một linh vật đặt ở công viên đuôi cầu Rồng. Các linh vật rắn và hạng mục trang trí hoa, điện chiếu sáng tại công viên đuôi cầu Rồng sẽ được hoàn thành vào ngày 25.1. Tuy nhiên, “hình hài”, kiến trúc, kích thước, màu sắc… của 2...

Giá vàng chiều nay 11/01/2025: Tăng không ngừng

Giá vàng trong nước chiều nay 11/1 Tại thời điểm khảo sát lúc 13h ngày 11/01/2025, giá vàng trên sàn giao dịch của một số công ty được niêm yết như sau: Giá vàng SJC được Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC) niêm yết ở mức 84,8 – 86,8 triệu đồng/lượng bán ra, tăng 100.000 đồng giá mua và tăng mạnh 600.000 đồng giá bán. Chênh lệch giữa giá mua và giá bán là 2,0 triệu đồng. Cũng trong...

Gay cấn cuộc đua giành vé vào VCK

Tại bảng A (khu vực phía bắc), đội Trường ĐH Sư phạm TDTT Hà Nội khẳng định sức mạnh bằng chiến thắng 2-0 trước đội Trường ĐH Công nghiệp Hà Nội. Quyết tâm của đội Trường ĐH Công nghiệp Hà Nội giúp họ cầm cự trước đối thủ trong 70 phút nhưng gục ngã trong 10 phút cuối với 2 bàn thắng của Vũ Hải Tiến, Nguyễn Văn Duy. Với chiến thắng này, đội Trường ĐH Sư phạm TDTT...

Các địa phương chia sẻ kinh nghiệm về việc thực hiện quyền trẻ em

Phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Anjanette Saguisag - Trưởng chương trình chính sách xã hội và quản trị Unicef Việt Nam cho biết, tháng 3-2023, UBND thành phố ban hành Quyết định phê duyệt tiếp nhận dự án Thành phố thân thiện với trẻ em - Thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2023-2026 do Quỹ nhi đồng Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNICEF Việt Nam) tài trợ. Quang cảnh Hội thảo Hội thảo nhằm chia sẻ kiến thức...

Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố triển khai nhiệm vụ năm 2025

Toàn cảnh hội nghị Năm 2024,  Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố đã nỗ lực, phấn đấu thực hiện các nhiệm vụ theo kế hoạch, giữ vững sự ổn định, duy trì nền nếp hoạt động thường kỳ. Hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo đạt được nhiều kết quả; tổ chức phản biện, góp ý các đồ án quy hoạch, các chương trình, kế hoạch, dự án, đề án của các sở, ban,...

Không khí bóng đá chuyên nghiệp trên SVĐ Cần Thơ

Chiều 10.1, trên SVĐ Cần Thơ, vòng loại khu vực Tây Nam bộ giải bóng đá Thanh Niên sinh viên Việt Nam lần III – 2025 cúp THACO (TNSV THACO cup 2025) diễn ra lượt thi đấu thứ 2 với 2 trận đấu tại nhóm A. Đó là trận đấu giữa Trường ĐH Cửu Long – Trường ĐH Cần Thơ và Trường ĐH Đồng Tháp – Trường ĐH Nam Cần Thơ. Đông đảo sinh viên đến SVĐ Cần Thơ (30.000...

Trao tặng 30 thẻ bảo hiểm y tế cho thành viên Câu lạc bộ “Phụ nữ thu mua ve chai”

Với mục tiêu tăng cường sự tham gia của nhóm phụ nữ ve chai và cộng đồng trong tham gia phân loại rác để tái chế và xử lý rác thải, ngăn chặn việc rò rỉ rác thải ra môi trường; đồng thời, kết nối xây dựng mạng lưới nhóm phụ nữ ve chai tại khu vực triển khai dự án, góp phần cùng với địa phương thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường, dự án dự...

Quán triệt, triển khai thực hiện Chuyên đề học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh năm 2025

Hội nghị nhằm nâng cao nhận thức của các cáo cáo viên, tuyên truyền viên, cộng tác viên dư luận xã hội, thành viên Ban Chỉ đạo 35 của Đảng ủy khối, Bí thư các tổ chức cơ sở đảng trực thuộc Đảng ủy khối về những nội dung cơ bản, giá trị to lớn trong tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; chú trọng bồi dưỡng sức...

Tin nổi bật

Tin mới nhất