Khẳng định vị thế của ASEAN trong thế giới nhiều biến động

Giữ vững những nguyên tắc nền tảng; đoàn kết, tự cường, phát huy vai trò trung tâm của ASEAN, đồng thời đẩy mạnh liên kết trong ứng phó với các biến đổi bất định của thế giới cũng như làm chủ công nghệ mới nổi.

Đây là nhận định chung của hầu hết các đại biểu khi tham dự, thảo luận tại Diễn đàn Tương lai ASEAN (AFF) 2025 diễn ra trong hai ngày 25-26/2 ở Hà Nội – một trong những sự kiện đa phương lớn nhất do Việt Nam chủ trì tổ chức trong năm 2025.

Với chủ đề: “Xây dựng ASEAN đoàn kết, bao trùm và tự cường trong một thế giới biến động,” tại Diễn đàn, hơn 600 đại biểu tham dự trực tiếp, trong đó có trên 230 đại biểu quốc tế, cùng các đại biểu gửi thông điệp đã có những chia sẻ, phân tích làm rõ cơ hội và thách thức tương lai trước mắt cũng như lâu dài của Cộng đồng ASEAN.

Trong bài phát biểu tại phiên khai mạc, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ ra một số thách thức với ASEAN trong tương lai, đó là các xu thế: phân cực hóa về chính trị; già hóa về dân số; cạn kiệt về tài nguyên; đa dạng hóa về thị trường, sản phẩm, chuỗi cung ứng; xanh hóa về sản xuất kinh doanh và dịch vụ; số hóa mọi hoạt động của con người.

Bối cảnh đó đặt ra nhiều bài toán khó nhưng đồng thời cũng mở ra những cơ hội hiếm có để ASEAN khẳng định vị thế và bứt phá vươn lên.

Nhận định trên của Thủ tướng đã nhận được sự đồng thuận, chia sẻ từ các đại biểu tham dự Diễn đàn.

Bộ trưởng Ngoại giao Thái Lan Maris Sangiampongsa nhấn mạnh một số xu hướng tác động tới ASEAN trong thời gian tới như nhân khẩu học, chuyển đổi số, các mối đe dọa xuyên biên giới, bệnh dịch, biến đổi khí hậu…; trong đó, chuyển đổi số là lĩnh vực ASEAN cần phải đặc biệt coi trọng để bắt kịp xu hướng phát triển toàn cầu.

Từ góc nhìn quan hệ quốc tế, Giáo sư Simon Tay, Chủ tịch Viện Nghiên cứu quốc tế Singapore cho rằng thế giới đang chứng kiến sự suy giảm trong hợp tác quốc tế, và nhấn mạnh đến thách thức với khu vực từ sự cạnh tranh giữa các nước lớn.

Trong bối cảnh nhiều thách thức như trên, ASEAN cần làm gì, xác định hướng đi thế nào để chuyển hóa thách thức thành cơ hội, tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò trung tâm của khu vực, đóng góp vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng cho Đông Nam Á và thế giới. Những câu hỏi này đã được các nhà lãnh đạo, học giả, chuyên gia chia sẻ lời giải tại Diễn đàn.

Là một trong những diễn giả tham gia thảo luận tại Diễn đàn và nguyên là Trưởng SOM ASEAN của Việt Nam, Đại sứ Phạm Quang Vinh gợi mở định hướng cho ASEAN.

Theo đó, trước hết, ASEAN hiện diện trong một khu vực năng động với 58 năm vận hành. ASEAN có những thế mạnh riêng, với tư cách là tập thể, với tư cách người kết nối các khu vực và đối tác hàng đầu thế giới, có thể gắn kết kể cả với những đối tác cạnh tranh nhất.

ASEAN không chỉ phát huy với tư cách là một tổ chức, mà còn có sức cộng hưởng của các nước thành viên. Vậy nên, từng nước thành viên phải làm sao bắt nhịp được với đà phát triển đó.

Đại sứ Phạm Quang Vinh cũng cho rằng ASEAN phải đẩy mạnh liên kết kinh tế, tự cường và sức chống chịu trong ASEAN và sức mạnh gắn kết khu vực. ASEAN đã hoàn thành tốt quá trình hội nhập trong vài thập niên qua, và phải nâng cấp để cải thiện kết nối nội khối, quan hệ kinh tế-thương mại với các đối tác. Trong bối cảnh mới này, ASEAN phải bắt kịp xu thế chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và đổi mới sáng tạo.

Về phương pháp làm việc của ASEAN, Đại sứ Phạm Quang Vinh cho biết, lâu nay, ASEAN làm việc dựa trên đồng thuận và tích cực đóng góp vào các công tác chung.

Nhằm phát huy vai trò trung tâm bên cạnh nguyên tắc đồng thuận, ASEAN cần thúc đẩy quá trình ra quyết định sao cho vừa chủ động hơn, vừa nhanh hơn, vừa hiệu quả hơn. Trước hết, ASEAN phải duy trì tham vấn, tiếp tục gắn kết và trao đổi nội khối cũng như với đối tác khác.

Bên cạnh đó, có nhiều vấn đề đặt ra liên quan cạnh tranh nước lớn, Đại sứ Phạm Quang Vinh cho rằng, nước lớn không phải lúc nào cũng song trùng lợi ích với ASEAN, nhưng từng chủ đề, từng vấn đề lại có thể song trùng với ASEAN, chẳng hạn như bảo đảm tính bền vững của chuỗi cung ứng. Trung Quốc, Hoa Kỳ và các cơ chế tiểu đa phương đều đề cập các chủ đề này.

“Diễn đàn lần này nhắc nhở ASEAN đang ở trong một khu vực năng động và quan trọng về mặt địa chiến lược. 58 năm qua, ASEAN đã phát huy được sức mạnh của mình, bây giờ Hiệp hội càng cần đổi mới, cập nhật và phát huy tính chủ động trong một thế giới biến động,” Đại sứ Phạm Quang Vinh nhấn mạnh.

Cùng với những thách thức truyền thống và an ninh phi truyền thống, thì sự nổi lên của công nghệ mới nổi đột phá đang làm gia tăng thêm những bất định, khiến mọi chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân phải nỗ lực thích ứng.

Với ý nghĩa đó, AFF 2025, phiên toàn thể với chủ đề “Quản trị các công nghệ mới nổi nhằm đảm bảo an ninh toàn diện” là một điểm mới của Diễn đàn, thu hút sự quan tâm trao đổi của nhiều nhà lãnh đạo, chuyên gia, học giả quốc tế.

Qua thảo luận, các đại biểu có quan điểm chung cho rằng, để xây dựng một ASEAN đoàn kết, bao trùm và kiên cường, cần các giải pháp nhằm quản trị hiệu quả các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) để phục vụ lợi ích của nhân dân và đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững trong khu vực.

Theo Giáo sư Matthias C. Kettemann, Đại học Innsbruck (Áo), ASEAN đang đứng trước một cơ hội rất lớn để đi đầu trong lĩnh vực AI cũng như quản trị AI và xây dựng một khung pháp lý về quản trị AI toàn cầu, qua đó bảo đảm rằng việc sử dụng AI sẽ phải tuân thủ các nguyên tắc đạo đức khi theo đuổi những sáng kiến số toàn cầu.

Giáo sư Matthias C. Kettemann nhấn mạnh, nếu ASEAN muốn hài hòa những lợi ích về AI và bảo đảm hội nhập thông suốt về AI, thì việc củng cố AI một cách minh bạch mà không làm tổn hại đến đổi mới sáng tạo là rất cần thiết. Theo đó, các nhà hoạch định chính sách ASEAN cần đưa ra những công cụ pháp lý rõ ràng để định nghĩa rõ những trách nhiệm khi ứng dụng AI.

Có thể nhận thấy, trong lần thứ hai tổ chức, Diễn đàn Tương lai ASEAN ở Việt Nam tiếp tục củng cố thương hiệu, là điểm hẹn của những phiên thảo luận sôi nổi theo những chủ đề được đánh giá là rất bao trùm, toàn diện về những vấn đề mà ASEAN phải đối mặt trên hành trình phát triển của mình.

Những trao đổi, đề xuất mang tính đột phá tại Diễn đàn tiếp tục khẳng định vị thế trung tâm của ASEAN trong một thế giới nhiều biến động; là nguồn tham khảo quý giá khi ASEAN hoàn thiện chương trình chiến lược cho Tầm nhìn Cộng đồng 2045./.