Từ bao đời nay, người Cơ Ho đã trao gửi yêu thương vào giai điệu “ơ mờl lơi, ơ kòn lơi”, cho nên họ luôn mong mỏi khúc hát ấy tiếp tục là mạch nguồn yêu thương và chỉ dấu văn hóa bên dòng Ðạ Rơyàm.
Ám ảnh giai điệu “ơ mờl lơi”
Gần 30 năm trước, khi xuôi ngược các buôn làng dưới chân núi Brah Yàng, tôi cứ nghe đứt nối đâu đó giai điệu chậm buồn ơ mờl lơi, ơ kòn lơi được cất lên bởi những người mẹ Cơ Ho nào đó.
Tôi không hiểu những người mẹ đó hát gì, nhưng tiếng hát như níu giữ, như buông lơi, mềm mại tỏa ra tận cánh đồng Brus trong đêm vắng Ka La, Krọt. Tiếng hát không vang, không vút cao như lời ca xứ Tây Bắc, nhưng đằm thắm, dịu ngọt như dòng nước Ðạ Rơyồng, Ðạ Rơyàm vẫn miên man chảy từ nghìn đời nay trên cao nguyên miền thượng.
Trở về phố thị, tôi mang nỗi ám ảnh đó giãi bày với học trò Ka Thúy, sinh viên Trường cao đẳng Sư phạm Ðà Lạt, một người con của xứ Brah Yàng, thì được em cho biết, đó chính là điệu đơscrih pơnđiang kòn (điệu hát ru con của người Cơ Ho). Ka Thúy nói về nỗi nhớ mẹ, nhớ bếp lửa, em nhớ tấm ùi gơjùng bạc màu thấm mồ hôi của mẹ và điệu hát ơ kòn lơi thân thuộc của buôn làng.
Muôn năm khúc hát “mã kòn”
Những người mẹ Cơ Ho nào đã vừa cõng con vừa cất lên tiếng hát:
Ơ mờl lơi
Mẹ cõng con với tấm ồi gơjùng
Mẹ bế con với tấm ồi gơjùng
Mẹ nuôi con bằng cơm trong pơrlơ
Ơ kòn lơi…
Ðó là giai điệu của khúc hát nuôi con của người mẹ Cơ Ho. Có khi họ gọi là khúc hát “mã kòn”. Lần theo mấy tầng của khúc hát ấy là cả một quan niệm nhân sinh: Già đầu mà không biết hát ru, già đầu mà không biết kể chuyện xưa, thần phạt. Con ơi muốn ăn gà thì đặt bẫy, muốn khỏe người thì lấy vợ, muốn truyền đời sau thì phải biết ru con. Cũng như người mẹ bao dân tộc khác, người mẹ Cơ Ho hứa cho con ăn ngon qua khúc hát: Ðừng khóc nữa con ơi/ Mẹ bận hái rau bèo ngoài ruộng/ Mẹ bận hái rau má ngoài ruộng/ Mẹ bận đi tìm củ mpàr ngoài ruộng/ Nấu chảy thành mỡ béo cho con/ Ðựng vào tô nhỏ cho con. Qua lời ru, người mẹ Cơ Ho muốn truyền cho con lòng can đảm: Con sẽ đi trên trăm dốc đá đừng sợ/Con sẽ đi trên trăm đồi đá đừng sợ/Khi nước trong xúc cá đừng sợ con ơi…
Những lời ca mộc mạc về nội dung nhưng êm đềm về giai điệu đã ôm trọn bao kiếp người tụ cư dưới chân núi Brah Yàng. Những bài ca ấy gắn với cây cỏ, gắn với núi rừng, tãi ra với dòng Ðạ Rơyàm, gắn với bao nỗi buồn vui, khao khát của đồng bào Cơ Ho để hình thành nên tâm hồn và cốt cách của một dân tộc Tây Nguyên.
Khúc hát ru của bao bà mẹ Cơ Ho vô danh là sợi dây kết nối bao thế hệ, là thanh âm đằm thắm kết tụ người Cơ Ho cho dù họ đang sinh sống nơi chân trời góc bể nào. Khúc hát ơ mơl lơi, ơ kòn lơi không chỉ là nguồn dưỡng dục tinh thần cho những đứa trẻ mà còn là chỉ dấu giá trị văn hóa, bản sắc văn hóa của dân tộc Cơ Ho trong bức tranh chung của văn hóa Việt Nam.
Đâu rồi khúc hát “ơ mờl lơi”?
Mấy năm gần đây, tôi vẫn đi về với đồng bào Cơ Ho bên triền núi Brah Yàng với niềm khao khát được nghe trong đêm vắng Kala, Krọt giai điệu ơ mờl lơi, ơ kòn lơi của một người mẹ Cơ Ho nào đó như mấy mươi năm trước.
Ðêm Bảo Thuận rực sáng. Ðêm Bảo Thuận huyên náo bởi những dàn karaoke của xã hội hiện đại, tất nhiên không còn được nghe giai điệu ơ mờl lơi, ơ kòn lơi. Tôi muốn biết lý do về sự “ra đi” của những khúc hát ru bên dòng Ðạ Rơyàm.
Chị Ka Ðes, giáo viên Trường tiểu học Bảo Thuận chia sẻ: Lý do chính là những người mẹ trẻ bây giờ không biết hát và không ai dạy họ hát. Ðây chính là vấn đề trao truyền, vấn đề gìn giữ không gian văn hóa và tạo dựng hoàn cảnh sinh hoạt để điệu hát ru được sống mãi trong đời sống xã hội của dân tộc Cơ Ho ở tỉnh Lâm Ðồng…
Nguồn: https://baodaknong.vn/di-tim-dieu-hat-ru-cua-nguoi-co-ho-239350.html
