Gìn giữ và phát triển “Quốc bảo” sâm Ngọc Linh

Kể chuyện trồng sâm

Dãy Ngọc Linh hùng vĩ, quanh năm sương mù và mưa lạnh, nơi có độ che phủ rừng tự nhiên rất lớn là điều kiện tốt và vô cùng lý tưởng cho các loại dược liệu quý sinh trưởng và phát triển, trong đó có sâm Ngọc Linh.

Và nhiều năm qua, với sự quan tâm đặc biệt của cấp ủy, chính quyền, doanh nghiệp, sự nỗ lực của người dân, Tu Mơ Rông thành vùng đất được biết đến là “thủ phủ” sâm Ngọc Linh nổi tiếng của Kon Tum.

Tham gia trồng sâm trên dãy núi Ngọc Linh, anh A Linh (thôn Pu Tá, xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông) cho biết, hằng năm sau khi thu hoạch, người dân sẽ đem hạt sâm vào khu rừng già để ươm. Đến tháng 3 hằng năm, cây sâm lên mầm và ra củ. Khoảng 5 tháng sau, cây sâm bắt đầu sinh trưởng tốt, có thể di thực dưới tán rừng.

Tuy nhiên, thời điểm này bắt đầu vào mùa mưa, cây sâm dễ bị thối củ và chết. Do đó người dân phải chờ đến khoảng tháng 10-11, khi thời tiết khô hơn, trong rừng không còn ẩm ướt mới bắt đầu mùa trồng mới. Vào mùa trồng mới, những nhóm hộ sẽ cùng nhau lên rừng, cẩn thận nhổ những gốc sâm đã gieo trồng tại vườn ươm. Sau đó, bó lại thành từng bó bằng lá chuối rồi đem đi trồng tại khu vực đã chuẩn bị sẵn.

Khi nhổ, phải làm nhẹ nhàng, dùng tay để bảo vệ bộ rễ, phải cẩn thận nhặt từng cây. Hạt giống khi gieo rất nông cho nên lúc nhổ cây mọi người chỉ cần bới nhẹ là được. Sau khi nhổ lên, phải đem cây đi trồng ngay. Cây giống đã nhổ nếu để 2 – 3 ngày cây sẽ yếu và chết- anh A Linh cho hay.

Cũng theo anh A Linh, khi gieo hạt, tỷ lệ lên mầm thành công chỉ đạt khoảng 60-70%. Đến khi trồng, tỷ lệ mầm sống tiếp tục giảm theo từng năm, vì vậy, từ lúc trồng đến khi thu hoạch, tỷ lệ sống chỉ còn 30-40%. Dù nói là sâm trồng, nhưng thực tế cây giống được gieo bằng hạt, trồng tự nhiên trên rừng. Quá trình trồng không có bất kỳ tác động nào của các loại thuốc, phân bón khi cây sinh trưởng và phát triển.

Ông A Đức (thôn Long Hy, xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông) chia sẻ, cây sâm Ngọc Linh chỉ sống ở lưng chừng các ngọn núi, nơi thường xuyên bị mây mù bao phủ. Trước đây người Xơ Đăng sống dưới chân núi Ngọc Linh gọi cây sâm Ngọc Linh là “cây thuốc giấu”, là một phương thuốc giúp đồng bào nơi đây chữa bách bệnh. Những lúc đau ốm nặng hay bị rắn cắn và cả các bệnh thông thường như đau bụng, dân làng thường lấy cây sâm ra ngậm. Cây có vị đắng, mùi thơm, tuy nhiên sau khi dùng thuốc thì ai nấy đều khỏi bệnh và cảm thấy khỏe khoắn.

Bảo vệ thương hiệu

Theo thống kê đến tháng 12/2024, toàn tỉnh đã có hơn 2.900ha sâm Ngọc Linh; riêng huyện Tu Mơ Rông đã có khoảng 2.883ha với khoảng 1.650 hộ gia đình, 30 nhóm hộ, tổ liên kết sản xuất và 4 doanh nghiệp tham gia trồng sâm.

Tỉnh cũng đã triển khai Trung tâm nhân giống, bảo tồn và phát triển dược liệu ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn huyện Tu Mơ Rông với quy mô khoảng 60ha. Đây là nơi cung cấp nguồn giống sâm Ngọc Linh bảo đảm về tiêu chuẩn, chất lượng để đưa ra trồng và mở rộng diện tích cho giai đoạn 2025-2030 và những năm tiếp theo.

Ông Võ Trung Mạnh- Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông cho biết: Trong 5 năm qua, cây sâm Ngọc Linh đã góp phần giúp gần 2.000 hộ đồng bào Xơ Đăng thoát nghèo; giúp hàng trăm hộ làm giàu, cá biệt có hộ thu nhập hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Điều đáng lo ngại là hiện trên thị trường có nhiều loại củ, sâm có vẻ ngoài tương tự như sâm Ngọc Linh. Điều này khiến người tiêu dùng khó nhận biết, phân loại, tạo cơ hội cho những kẻ xấu lừa đảo. Thực tế là đã xảy ra các trường hợp rao bán sâm Ngọc Linh giả bằng những loại củ có vẻ ngoài giống sâm Ngọc Linh, gây thiệt hại lớn về kinh tế và uy tín thương hiệu sâm Ngọc Linh.

Tại Hội thảo “Sâm Ngọc Linh – sâm Việt Nam nhìn từ góc độ lịch sử, khoa học và thực tiễn” do UBND huyện Tu Mơ Rông tổ chức ngày 10/12 ngay tại vùng đất trồng sâm (làng Tu Thó, xã Tê Xăng), GS, TS Nguyễn Minh Đức (Khoa Dược – Trường đại học Tôn Đức Thắng, Thành phố Hồ Chí Minh) nhìn nhận tình trạng mua bán sâm giả tràn lan đang gây thiệt hại kinh tế cũng như hình ảnh và uy tín của sâm Ngọc Linh. Bên cạnh đó, chiến lược phát triển cây sâm của Việt Nam chưa thật sự chặt chẽ và khoa học gây khó khăn, thậm chí hạn chế sự phát triển của sâm Việt Nam nói chung và sâm Ngọc Linh nói riêng.

GS, TS Nguyễn Minh Đức kiến nghị nhanh chóng xây dựng các tiêu chuẩn cơ sở, tiêu chuẩn quốc gia, chuyên luận dược điển phù hợp cho từng loại sâm, nhất là áp dụng các phương pháp kiểm nghiệm hiệu quả để phân biệt các loại sâm, xác định đúng giá trị.

Đồng thời áp dụng biện pháp mạnh mẽ kiểm soát thị trường sâm, đặc biệt phải tăng cường quản lý chất lượng để giữ gìn hình ảnh, uy tín của các cây sâm, vì sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân và đóng góp vào sự phát triển kinh tế của đất nước.