Kon Tum bảo tồn và phát triển nhà rông

Dân làng Đăk Wâk, xã Đăk Kroong, huyện Đăk Glei chung tay sửa lại nhà rông.

Với yếu tố quan trọng trong tín ngưỡng, đời sống, nhà rông luôn được đồng bào dân tộc thiểu số giữ gìn nhằm phát huy các giá trị truyền thống và tạo nên không gian văn hóa mang nét đặc trưng riêng của mỗi dân tộc.

Một thời gian dài trước đây, nhà rông được xây bằng các vật liệu hiện đại như gạch, đá, mái lợp tôn, điều này khiến phần lớn đồng bào dân tộc thiểu số cảm thấy xa lạ, không mặn mà với việc sinh hoạt cộng đồng tại nhà rông.

Nhờ nguồn lực đầu tư Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, nhiều nhà rông truyền thống tại tỉnh Kon Tum đã được phục dựng, tạo sự phấn khởi trong cộng đồng.

Chung tay xây dựng nhà rông mới

Với lối kiến trúc độc đáo, nhà rông tại làng Đăk Wâk, xã Đăk Kroong được xem như nhà rông đẹp nhất, lưu giữ được nét văn hóa đặc trưng của người Giẻ-Triêng ở huyện Đăk Glei. Người Giẻ-Triêng quan niệm, nhà rông là ngôi nhà chung của dân làng bởi tại đây thường là nơi họp làng, sinh hoạt và giải quyết các vấn đề quan trọng của cộng đồng.

Trải qua thời gian dài từ lúc mới xây dựng, phần mái của nhà rông đã dần xuống cấp, cho nên Hội đồng già làng làng Đăk Wâk họp bàn và quyết định sửa chữa lại ngôi nhà rông ngay sau mùa thu hoạch. Để sửa chữa nhà rông, dân làng Đăk Wâk đã bầu chọn và thành lập Ban điều hành với 25 người cùng chia nhau phụ trách, hướng dẫn các công việc.

Có hơn 260 phụ nữ và 300 nam giới trong độ tuổi lao động được chia làm 4 đội để thu gom tranh, mây, tre, nứa. Ông A Quốc (một người dân của làng) cho biết, già làng phân công mỗi người một việc cụ thể, tùy thuộc khả năng của từng người, ai nấy đều hăng hái tham gia với mong muốn góp một phần công sức để sửa chữa lại nhà rông truyền thống.

Đây là một việc làm quan trọng đối với dân làng bởi nhà rông chính là “linh hồn” của cả ngôi làng, được thế hệ đi trước để lại như một nét văn hóa đặc trưng cho nên phải ra sức gìn giữ, bảo tồn.

Với sự quyết tâm, đồng lòng của dân làng, hơn 5.000 ngày công đã được người dân đóng góp để hoàn thành việc sửa chữa nhà rông sau 1 tháng.

Già làng Đăk Wâk A Thông phấn khởi chia sẻ, việc hoàn thành sửa chữa nhà rông đã thể hiện sự đoàn kết, gắn bó trong cộng đồng và cũng là nét đẹp vốn có của người Giẻ-Triêng. Giờ đây, người dân vui mừng khi nhà rông đã được khang trang, đẹp đẽ hơn và có nơi để tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao,lễ hội.

Những ngày này, người Xơ Đăng, nhánh Tơ Đrá tại làng Kon Rôn (xã Ngọk Réo, huyện Đăk Hà) cũng đang vui mừng sinh hoạt cộng đồng bên nhà rông mới. Nhà rông vừa được hoàn thành sửa chữa trên nền nhà rông cũ, trong đó, có 6 trụ, sàn, mái và cầu thang được làm từ gỗ, tre, nứa, mây.

Để bảo đảm giữ nguyên bản nhà rông truyền thống, đồng bào Tơ Đrá ở làng đã tổ chức họp để lấy ý kiến của Hội đồng già làng, những người có kinh nghiệm trong việc lựa chọn vật liệu tự nhiên, đến việc trang trí, hoàn thiện các chi tiết, hoa văn của nhà rông. Với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, dân làng Kon Rôn đã đóng góp thêm 41 triệu đồng và gần 3.000 ngày công để thi công.

Anh U Nam Huế, Trưởng thôn Kon Rôn, cho biết, việc sửa chữa nhà rông được cả cộng đồng tại địa phương chung tay làm. Các già làng, người có uy tín luôn tận tâm chỉ bảo, truyền dạy lại cho con cháu hiểu và biết cách làm nhà rông truyền thống. Thế hệ trẻ rất phấn khởi vì được trực tiếp làm và trải nghiệm các việc như đan tranh, lợp mái, góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa của người Tơ Đrá.

Phát huy giá trị văn hóa

Thông qua Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum đã thực hiện nhiều chương trình khôi phục bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống; bảo tồn các lễ hội, khai thác, xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch; hỗ trợ chương trình nghiên cứu, phục dựng, bảo tồn nhạc cụ truyền thống của dân tộc; xây dựng câu lạc bộ văn hóa dân gian.

Theo thống kê của ngành văn hóa, toàn tỉnh Kon Tum hiện có 503 làng đồng bào dân tộc thiểu số, có 479 nhà rông, nhà sàn cộng đồng; trong đó, có 221 nhà sử dụng nguyên liệu truyền thống để xây dựng như gỗ, tre, mái lợp tranh. Khi các nhà rông truyền thống được phục dựng, người dân mang đến đây những giá trị văn hóa đặc sắc khác như dệt vải, đan lát, cồng chiêng, múa xoang.

Bởi lẽ, cộng đồng người dân tộc thiểu số nơi đây quan niệm rằng, cho dù đi đâu, làm gì, dân làng cũng luôn hướng về “ngôi nhà chung” hùng vĩ của mình. Đó không chỉ là mặt tín ngưỡng, mà còn mang những giá trị văn hóa đặc trưng như lễ hội, nghề truyền thống…

Bên cạnh việc phục dựng nhà rông theo đúng truyền thống của đồng bào dân tộc địa phương, tạo điểm đến thu hút du khách, giới thiệu những nét riêng, đặc trưng, độc đáo của nhà rông theo từng dân tộc, nhiều thôn, làng văn hóa truyền thống trên địa bàn tỉnh Kon Tum, được các cấp chính quyền quan tâm, chú trọng việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng, như: làng Kon K’tu (xã Đăk Rơ Wa, thành phố Kon Tum); làng Bar Gốc (xã Sa Sơn, huyện Sa Thầy); làng Kon Pring (xã Đăk Long, huyện Kon Plông); làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà); làng Đăk Răng (xã Đăk Xú, huyện Ngọc Hồi)…

Tại các làng này, người dân vẫn duy trì những đội cồng chiêng, nghề dệt thổ cẩm, nấu rượu cần hay các nghi lễ tín ngưỡng có liên quan. Đồng thời, người dân cũng bắt đầu mạnh dạn và dần làm quen với việc đón khách du lịch đến với thôn, làng của mình tham quan và trải nghiệm.

Già làng Blong Vẽ, làng Đăk Răng (xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi) cho biết, với nguồn lực đầu tư của Đảng, Nhà nước, người Giẻ-Triêng tại làng rất phấn khởi khi những nét đẹp văn hóa của cộng đồng được bảo tồn, phát huy. Làng Đăk Răng đã được công nhận là Làng du lịch cộng đồng.

Ông Josh Herman (du khách đến từ Australia) chia sẻ: “Ngôi nhà rông của người dân được làm bằng các vật liệu tự nhiên khiến tôi cảm thấy rất thích thú vì nó thân thiện với môi trường. Cách xây dựng độc đáo, nhất là phần mái lợp tranh đã trở thành nét văn hóa rất ấn tượng và hùng vĩ”.

Với anh Đặng Trần Lâm (du khách đến từ Đồng Nai), sự bề thế, hùng vĩ của nhà rông tại Làng du lịch cộng đồng Kon K’tu (thành phố Kon Tum) đã làm anh choáng ngợp. Việc người dân nơi đây chỉ dùng dây thừng, tre nứa, kỹ thuật đục, đẽo gỗ để dựng nên nhà rông cao hàng chục mét là một điều phi thường.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum Phan Văn Hoàng cho biết, để bảo đảm nhà rông truyền thống của người dân được bảo tồn, phát huy, nhiều địa phương tại tỉnh đã chủ động xây dựng các vùng nguyên liệu; đồng thời, tuyên truyền, vận động người dân khai thác tre, mây, tranh đủ dùng, tránh tình trạng khan hiếm nguyên liệu truyền thống về sau.

Thời gian tới, Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum tiếp tục tăng cường bảo tồn, phục dựng nhà rông truyền thống tại vùng dân tộc thiểu số. Từ đó, tạo điều kiện cho các di sản văn hóa có không gian để phát triển, kéo theo nhiều giá trị văn hóa khác như nghề truyền thống, cồng chiêng, xoang, lễ hội cũng được bảo tồn, đồng thời, xây dựng, hoàn thiện, nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách về phát triển kinh tế-xã hội vùng dân tộc và miền núi theo hướng toàn diện, bền vững gắn với việc tuyên truyền quảng bá, xúc tiến phát triển du lịch tại địa phương.