Chung tay đẩy lùi bệnh tan máu bẩm sinh vì sức khỏe cộng đồng

Bệnh tan máu bẩm sinh (thalassemia) được thế giới phát hiện và nghiên cứu từ năm 1925. Tại Việt Nam, bệnh được các nhà khoa học nghiên cứu từ năm 1960. Bệnh tan máu bẩm sinh là do tan máu di truyền. Bệnh có hai biểu hiện nổi bật là thiếu máu và ứ sắt trong cơ thể, nên bệnh nhân phải điều trị suốt đời, nếu không được điều trị thường xuyên, đầy đủ, sẽ có nhiều biến chứng làm bệnh nhân chậm phát triển thể trạng, giảm sức học tập, lao động…

Bệnh nhân mắc bệnh tan máu bẩm sinh truyền máu tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bắc Kạn.

Trên thế giới, bệnh này ảnh hưởng đến khoảng 300 triệu người, với khoảng 500.000 người mắc bệnh ở thể nặng. Ở nước ta có khoảng trên 13 triệu người mang gen bệnh tan máu bẩm sinh, tương đương 13% dân số và có trên 20.000 người bệnh mức độ nặng cần phải điều trị. Mỗi năm có thêm khoảng 8.000 trẻ em sinh ra bị bệnh, trong đó có khoảng 2.000 trẻ bị mức độ nặng và khoảng 800 trẻ không thể ra đời do phù thai.

Người bị bệnh và mang gen có ở tất cả các tỉnh/thành phố, các dân tộc trên toàn quốc. Trong đó, tỷ lệ mắc ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chiếm tỷ lệ khá cao, từ 20% đến 40%, một trong những nguyên nhân chính là do kết hôn cận huyết.

Chất lượng sống của các bệnh nhân bị tan máu bẩm sinh rất thấp, số tử vong lớn. Qua báo cáo, từ năm 2001 đến nay, có tới 20% bệnh nhân chết ở lứa 6 – 7 tuổi. Số lượng bệnh nhân tan máu bẩm sinh đã làm các bệnh viện quá tải, tạo áp lực nặng nề lên ngân hàng máu cũng như gánh nặng về chi phí xã hội.

Trên thế giới, khoảng 80% những người người mắc bệnh tan máu bẩm sinh sống ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Những người này phải đối mặt với nhiều nhu cầu chưa được đáp ứng cũng như những thách thức liên quan đến dịch vụ chăm sóc y tế, xã hội và các dịch vụ chăm sóc khác.

Kinh nghiệm của thế giới cho thấy, có thể phòng bệnh hiệu quả tới 90-95% bằng các biện pháp như tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn, sàng lọc phát hiện sớm cho thai nhi để xác định xem cá nhân có mang gen bệnh hay không. Điều này nhằm giúp cho họ có sự lựa chọn đúng đắn về hôn nhân cũng như quyết định mang thai nhằm sinh ra những đứa con không mắc bệnh. Đây là biện pháp hiệu quả và chi phí thấp. Nếu cả vợ và chồng đều mang gen bệnh thì có 25% nguy cơ mắc bệnh ở thể nặng, trường hợp này cần được thực hiện chẩn đoán trước sinh bằng phương pháp chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau và tìm đột biến gen.

Đối với bệnh nhân mức độ nặng và trung bình cần: Truyền máu định kỳ và dùng thuốc thải sắt suốt đời; đến khám và điều trị đúng hẹn; khám lại ngay khi có dấu hiệu bất thường (đau tim, khó thở, sốt cao, phù…); ghép tế bào gốc để điều trị bệnh, biện pháp này cần phải đáp ứng điều kiện ngặt nghèo hơn do phải tìm được nguồn tế bào gốc, điều kiện sức khỏe đảm bảo…

Ngày Thalassemia Thế giới được tổ chức hằng năm vào ngày 08 tháng 5, là một cơ hội để giúp những người mắc bệnh này sống khỏe mạnh hơn, lâu hơn và hiệu quả hơn thông qua chia sẻ kiến thức, trao đổi thông tin, tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức có mục tiêu và giáo dục chất lượng về bệnh.

Đẩy mạnh việc truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi của người dân về tư vấn, tầm soát, chẩn đoán và điều trị sớm. Việc thực hiện tư vấn, tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh không chỉ là chuyện cá nhân của gia đình mà chính là bước đi lâu dài của ngành dân số nói riêng, của cả xã hội nói chung vì mục tiêu cải thiện, nâng cao chất lượng giống nòi và hướng tới hạn chế đến mức thấp nhất người khuyết tật do các bệnh bẩm sinh gây ra…

Tại tỉnh Bắc Kạn để triển khai tốt các nội dung truyền thông về bệnh tan máu bẩm sinh năm 2023, Chi cục Dân số – KHHGĐ tỉnh hướng dẫn trung tâm y tế cấp huyện thực hiện một số nội dung, như: Xây dựng kế hoạch truyền thông hưởng ứng Ngày Thalassemia Thế giới (08/5). Tăng cường tuyên truyền, giáo dục cho người dân về nguy cơ của việc kết hôn cận huyết thống với bệnh tan máu bẩm sinh và tầm quan trọng của hoạt động tư vấn, tầm soát, chẩn đoán, điều trị sớm bệnh tật trước sinh và sơ sinh. Sản xuất các tài liệu và sản phẩm truyền thông về các nội dung bệnh tan máu bẩm sinh; tư vấn, tầm soát, chẩn đoán, điều trị sớm trước sinh và sơ sinh. Phối hợp với các cơ quan truyền thông tăng cường phát sóng, đăng tải các thông tin liên quan…/.