Chưa được tôn vinh xứng đáng

VHO – Cầu Cấm có vị trí chiến lược quan trọng trên tuyến quốc lộ 1A năm xưa (thuộc địa bàn hai xã Nghi Yên và Nghi Quang, huyện Nghi Lộc, Nghệ An); là cửa ngõ phía Nam của hậu phương miền Bắc. Phần lớn lương thực, vũ khí, đạn dược từ hậu phương chi viện cho chiến trường miền Nam đều phải đi qua trọng điểm này. Nơi đây đã ghi dấu sự hy sinh anh dũng của quân và dân ta để bảo vệ trọng điểm cầu Cấm.

Với những giá trị lịch sử và ý nghĩa to lớn, cuối năm 2020, Bộ VHTTDL đã ra quyết định xếp hạng “Địa điểm Cầu Cấm” là di tích lịch sử quốc gia. Thế nhưng, đã gần 5 năm trôi qua, xung quanh địa điểm lịch sử này vẫn không hề có bia dẫn tích và hình thức tôn vinh khác để giới thiệu với người dân và du khách.

Tọa độ lửa ngày ấy

Chúng tôi trở lại cầu Cấm vào những ngày đầu tháng 11 với mục đích ngược dòng lịch sử. Cầu Cấm có vị trí chiến lược quan trọng, là cửa ngõ phía Nam của hậu phương miền Bắc, vì thế thời kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cầu Cấm được ví là “xương sống”, “túi đựng bom đạn giặc Mỹ”. Hòng cắt đứt điểm huyết mạch quan trọng này, có nhiều thời điểm máy bay và tàu chiến Mỹ ngày đêm thay nhau trút bom, đạn xuống cầu Cấm. Mặt đất, triền núi, mặt sông khu vực cầu Cấm trong những năm tháng chiến tranh luôn rung lên bần bật bởi mưa bom, bão đạn. Chính tại nơi đây đã ghi dấu sự hy sinh anh dũng của quân và dân ta để bảo vệ trọng điểm cầu Cấm.

Nhận thấy trọng điểm cầu Cấm luôn bị đe dọa bởi bom đạn nhằm cắt đứt tuyến huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam, Đảng, Nhà nước đã huy động nhiều đơn vị bộ đội chủ lực, các đại đội Thanh niên xung phong cùng dân quân địa phương ngày đêm cắm chốt. Mỗi lần máy bay Mỹ đến thả bom xuống cầu Cấm, các trận địa phòng không K8, K9, K10 (thuộc Tiểu đoàn 16 chốt tại những địa danh ở vùng này như Cống Hóp, vườn Mít, trại Chè) đồng loạt nổ súng. Rồi sau những đợt bom, pháo kích như thế, từ nơi trú quân ở các xã quanh đó như Diễn Thọ, Diễn Lộc, Nghi Yên, Nghi Thuận, Nghi Long…, nam nữ của các đại đội Thanh niên xung phong lao ra san lấp hố bom để bảo đảm giao thông không bị chia cắt. Theo thống kê, từ năm 1966 đến 1968, hơn 100 cán bộ, chiến sĩ đã ngã xuống tại trận địa ác liệt này.

Ông Nguyễn Văn Trị, CCB Tiểu đoàn 16, Quân khu 4 cho biết: “Đó là niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân huyện Nghi Lộc nói riêng, tỉnh Nghệ An nói chung, đồng thời là của Tiểu đoàn 16 chúng tôi. Bởi vì Tiểu đoàn 16 đã chiến đấu rất anh dũng tại đây hai năm liền, chứng kiến hơn một trăm cán bộ, chiến sĩ hy sinh”.

Là công nhân giao thông bám trụ tại khu vực cầu Cấm trong những năm tháng ác liệt đó, ông Trần Văn Hiền (trú tại TP Vinh, Nghệ An) đã có mặt và chứng kiến sự chiến đấu, hy sinh anh dũng của quân và dân ta nhằm bảo vệ cầu, bảo vệ giao thông huyết mạch Bắc – Nam. Ông Hiền nhớ lại: “Bấy giờ, tôi là công nhân quốc phòng. Từ tháng 2.1966 đến tháng 3.1967, đơn vị chúng tôi trực tiếp có mặt tại tọa độ lửa cầu Cấm. Thời gian đó khủng khiếp lắm, ngày cũng như đêm, máy bay, tàu chiến Mỹ liên tục bắn phá nhằm cắt đứt tuyến vận tải đường sắt, đường bộ, đường thủy chi viện cho chiến trường miền Nam. Khu vực cầu Cấm và những vùng xung quanh bị bom, đạn cày nát. Bộ đội, thanh niên xung phong, dân quân địa phương bảo vệ cầu hy sinh rất nhiều. Có ngày hơn 30 người hy sinh để bảo vệ sự an toàn cho cầu Cấm”.

Xin đừng lãng quên…

Chiến tranh đã lùi xa gần nửa thế kỷ, những hố bom cày nát quanh khu vực cầu Cấm đã hoàn sinh. Cây cầu Cấm xưa vẫn còn đó như chứng tích không bao giờ phai mờ trong tâm trí của các thế hệ. Bên cạnh cầu Cấm lịch sử đã có thêm một cây cầu lớn bằng bê tông với nhiều làn xe ngày đêm tấp nập phương tiện qua lại. Thế nhưng, điều đáng buồn là, quan sát kỹ xung quanh khu vực cầu Cấm, chúng tôi không hề nhận thấy một biển chỉ dẫn di tích lịch sử quốc gia “Địa điểm Cầu Cấm”, cũng như không có một hình thức tôn vinh nào khác.

Đề cập về sự thiếu vắng rất khó hiểu này, ông Trần Văn Hiền cũng bày tỏ sự tiếc nuối khi cầu Cấm mang trên mình quá khứ oai hùng như vậy lại gần như ít người biết tới, nói cách khác, sự hy sinh anh dũng năm xưa của quân và dân chưa được tôn vinh xứng đáng. “Cuối năm 2020, “Địa điểm Cầu Cấm” đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Đây là hình thức tôn vinh rất quan trọng, nhưng nếu không có những hình thức khác để người dân, du khách nhận biết đây là địa điểm lịch sử quốc gia thì khó có thể chấp nhận. Chúng tôi chẳng thấy ai đoái hoài gì cả, ngay cả cái bia dẫn tích cũng không có. Mỗi lần dâng hoa, dâng hương tưởng niệm, chúng tôi không khỏi bùi ngùi, xa xót, chạnh nhớ tới một địa danh lịch sử nằm trên tuyến đường huyết mạch dẫn vào mặt trận phía Nam, mà ở đấy máu xương bộ đội, thanh niên xung phong đổ xuống không thể đo, đếm… đang bị lãng quên”, ông Hiền gạt nước mắt nói.

Cũng theo ông Hiền, trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, những địa danh như cầu Hàm Rồng ở Thanh Hóa, Ngã ba Đồng Lộc ở Hà Tĩnh, phà Long Đại và đường 20 Quyết thắng ở Quảng Bình… đều là trọng điểm đánh phá ác liệt của đế quốc Mỹ. Nhưng giờ đây, trừ cầu Cấm, những di tích còn lại đều đã được xây dựng những công trình tưởng niệm, ghi nhận công lao của cán bộ, chiến sĩ và nhân dân đã quên mình bảo vệ Tổ quốc.

Để tường tận hơn vấn đề này, trao đổi với chúng tôi, một lãnh đạo UBND huyện Nghị Lộc cho biết: “Trước đây UBND tỉnh Nghệ An giao cho Sở GTVT triển khai xây dựng bia chứng tích lịch sử cầu Cấm. Nhưng mới đây, UBND tỉnh lại giao cho UBND huyện Nghi Lộc triển khai xây dựng. Những năm trước, chúng tôi đã nhiều lần có văn bản gửi Sở GTVT nhằm hối thúc việc triển khai xây dựng bia chứng tích địa điểm lịch sử quốc gia Cầu Cấm, nhưng không được Sở này trả lời”.

Về phía Sở GTVT Nghệ An, trao đổi với chúng tôi, ông Hoàng Phú Hiền, Giám đốc Sở này cho biết: “Để tạo điều kiện thuận lợi trong việc huy động, bố trí nguồn vốn cho công trình, làm cơ sở hoàn thiện các thủ tục đầu tư, sớm triển khai xây dựng, đồng thời đảm bảo thuận lợi trong công tác quản lý, chúng tôi đã thống nhất với UBND huyện Nghi Lộc. Theo đó, có văn bản đề nghị UBND tỉnh giao huyện Nghi Lộc làm chủ đầu tư xây dựng bia chứng tích lịch sử địa danh Cầu Cấm”.

Còn bà Phan Thị Anh, Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa (Sở VHTT Nghệ An) cho hay, địa danh cầu Cấm gắn liền với nhiều chiến công của quân và dân ta trong kháng chiến chống Mỹ. Ngày 4.11.2020, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã ban hành Quyết định số 3241/QĐ-BVHTTDL về việc xếp hạng di tích lịch sử quốc gia Địa điểm Cầu Cấm. Vì thế các Sở, ngành và chính quyền địa phương cần sớm triển khai xây dựng bia chứng tích lịch sử tại di tích lịch sử quốc gia Cầu Cấm. Điều này rất có ý nghĩa trong việc giáo dục truyền thống lịch sử, cách mạng cho thế hệ trẻ.