Câu chuyện văn hoá và vấn đề bản quyền nhìn từ huyền thoại Doraemon

Tọa đàm thu hút sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu về công nghiệp văn hóa, đại diện các đơn vị xuất bản ở Việt Nam, đại diện các không gian sáng tạo, người thực hành văn hoá và sáng tạo ở Việt Nam, cùng đông đảo khán giả yêu thích bộ truyện tranh nổi tiếng Doraemon.

Toàn cảnh Tọa đàm. (Ảnh: Phương Lan)

Tọa đàm là chương trình hợp tác giữa VICAS và các đối tác là Nhà xuất bản Kim Đồng, Lân Tinh Foundation nhằm kỷ niệm hơn 30 năm bộ truyện Doraemon hiện diện ở Việt Nam.

Tham dự tọa đàm có PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương – Viện trưởng VICAS; TS Nguyễn Thị Thu Hà – Giám đốc Trung tâm Phát triển công nghiệp văn hóa và Nghệ thuật đương đại, cùng các diễn giả uy tín như: TS Alisa Freedman, GS Văn hóa đại chúng và Văn học Nhật Bản tại Đại học Oregon, Hoa Kỳ; nhà nghiên cứu truyện tranh Nguyễn Anh Tuấn (bút danh ChuKim); Biên tập viên Lê Phương Liên – người biên tập bộ Đôrêmon phiên bản đời đầu; Biên tập viên Đặng Cao Cường, Trưởng Ban biên tập truyện tranh, Nhà xuất bản Kim Đồng.

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương chia sẻ: “Trong nhiều năm qua, VICAS luôn theo đuổi mục tiêu hỗ trợ tối đa cho sự phát triển văn hoá, nghệ thuật và sáng tạo Việt Nam.

Từ năm 2010 tới nay, Viện chúng tôi cũng là một đơn vị nghiên cứu và tư vấn chính sách và chiến lược của Việt Nam đối với các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo, trong đó, ngành xuất bản là một trong 12 ngành công nghiệp văn hóa đã được xác định trong phạm vi của Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 theo Quyết định số 1755/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ ban hành vào ngày 8/9/2016.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, trong suốt quá trình hoạt động nghiên cứu và tư vấn chính sách của Viện về văn hóa – nghệ thuật nói chung và các ngành công nghiệp văn hóa nói riêng, VICAS luôn cố gắng tham gia vào các chương trình, hoạt động gắn với thực tiễn phát triển của ngành để có được những đánh giá sát với thực tiễn, từ đó các đề xuất chính sách có cơ sở khoa học và thực tiễn hơn.

Tọa đàm này là một hoạt động ý nghĩa trong nỗ lực chung đó nhằm thúc đẩy sự hiểu biết và chia sẻ kiến thức về bảo vệ và khai thác sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và quyền liên quan trong lĩnh vực xuất bản.

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương – Viện trưởng VICAS, phát biểu tại tọa đàm. (Ảnh: Phương Lan)

Tại Tọa đàm, các diễn giả cũng đã có những trao đổi nhằm mang đến cho khán giả cái nhìn tổng quan về quá trình xuất bản truyện tranh Đôrêmon hay Doraemon ở Việt Nam; việc biên tập và xuất bản bộ truyện tại Việt Nam trong thời kỳ đầu và hiện nay; những thành công của bộ truyện nổi tiếng này sau hơn 30 năm có mặt ở Việt Nam.

Biên tập viên Lê Phương Liên – người biên tập bộ Đôrêmon phiên bản đời đầu, chia sẻ. “Khi chúng tôi thực hiện biên tập những tập đầu tiên của Đôrêmon chưa có bản quyền, chúng tôi như trong một hòn đảo cô đơn. Khi ấy, mục đích xuất bản duy nhất là thu hút sự yêu thích của trẻ em Việt Nam và làm thế nào để lời tranh tuyệt vời nhất, sáng tạo, hấp dẫn nhất”.

Bên cạnh đó, bà cũng đã chia sẻ kinh nghiệm cá nhân trong việc biên tập và xuất bản Đôrêmon, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của sự sáng tạo trong quá trình chuyển thể nội dung từ nguyên tác.

Biên tập viên Đặng Cao Cường, Trưởng Ban biên tập truyện tranh, NXB Kim Đồng, cho biết năm 1992 là một dấu mốc quan trọng đối với thế giới truyện tranh ở Việt Nam khi Nhà xuất bản Kim Đồng đưa Doraemon về Việt Nam.

Một làn sóng truyện tranh giải trí hấp dẫn đã cuốn hút cả phía các nhà xuất bản và phía độc giả. Tuy nhiên, truyện tranh và phim hoạt hình khi đó ở Việt Nam còn phát triển tự phát, vì thế vấn đề bản quyền còn lơi lỏng. Việc NXB Kim Đồng mua bản quyền cho bộ truyện tranh Doraemon, đã tạo ra những đột phá cho vấn đề bản quyền xuất bản.

Theo Giáo sư Alisa Freedman – chuyên gia nghiên cứu văn học và văn hóa Nhật Bản từ Đại học Oregon, ở Nhật và ở Mỹ, thái độ của cộng đồng thường rất quyết liệt trước những hiện tượng xuất bản không bản quyền. Chính phủ Nhật đã có những cơ chế chính sách chuyên biệt để phát triển văn hóa đại chúng trở thành những sản phẩm văn hóa và lan tỏa toàn cầu.

Chính vì thế, Manga (truyện tranh) và Anime (phim hoạt hình được chuyển thể từ Manga) tại Nhật Bản có cơ hội phát triển và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ, lan tỏa đến nhiều lĩnh vực văn hóa khác.

Doraemon là một trong những bộ truyện tranh có cộng đồng yêu thích đông đảo, và nhân vật Doraemon nổi tiếng hơn ở Việt Nam so với bất kỳ quốc gia nào ngoài Nhật Bản. Cũng nhờ đó mà văn hóa Nhật Bản được biết đến trên khắp thế giới, như một hình thức “quyền lực mềm” giúp Nhật Bản cải thiện hình ảnh trên trường quốc tế.

Bên cạnh vấn đề bản quyền, nhà nghiên cứu truyện tranh Nguyễn Anh Tuấn cũng đã chia sẻ các khía cạnh pháp lý liên quan đến bản quyền truyện tranh, góp phần làm rõ những thách thức mà ngành công nghiệp truyện tranh Việt Nam đang phải đối mặt.

Để xây dựng một nền tảng công nghiệp văn hóa từ phim hoạt hình và truyện tranh, trước hết phải thay đổi tư duy đó là thể loại dành cho trẻ con. Nếu cứ định vị như thế, loại hình này sẽ gặp rất nhiều rào cản.

Tọa đàm đã thu hút sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu về công nghiệp văn hóa, đại diện các đơn vị xuất bản ở Việt Nam… (Ảnh: Phương Lan)

Tại Tọa đàm, khán giả cũng đã tích cực tham gia vào phần hỏi đáp, bày tỏ sự quan tâm về việc bảo vệ bản quyền tác phẩm sáng tạo. Nhiều ý kiến cho rằng cần có những chính sách rõ ràng và hiệu quả hơn để hỗ trợ các tác giả và nhà xuất bản.

Sự kiện đã khép lại với những suy nghĩ sâu sắc về tương lai của ngành công nghiệp truyện tranh Việt Nam nói riêng và công nghiệp văn hóa nói chung, khuyến khích sự phát triển bền vững thông qua việc tôn trọng và bảo vệ bản quyền.

Có thể nói, Đôrêmon hay Doraemon không chỉ là câu chuyện giải trí, mà phía sau nó còn là câu chuyện của văn hóa đại chúng, của cách làm công nghiệp văn hóa và tư duy quản lý của những người làm công tác quản lý Nhà nước về văn hóa.