Hằng năm, vào vụ hạt dẻ, khách hàng các nơi đặt mua hạt dẻ Trùng Khánh với giá 230 nghìn đồng/kg, đắt gấp 3 lần hạt dẻ Trung Quốc nhưng không đủ cung cấp ra thị trường. Hạt dẻ Trùng Khánh có giá trị kinh tế cao, được người tiêu dùng lựa chọn với giá cạnh tranh nhưng sản lượng không đáp ứng nhu cầu thị trường.
Hạt dẻ Trung Quốc “mượn” thương hiệu Trùng Khánh để tiêu thụ
Theo chị Hậu, hằng năm cứ đến mùa hạt dẻ, chị phải đi đặt hàng từ sớm với các hộ dân xã Đàm Thủy, Chí Viễn… mới mua được vì vụ hạt dẻ chỉ khoảng hơn 20 ngày đã hết, sản lượng tại vườn không nhiều. Các hộ dân Bản Khấy, xã Đàm Thủy (địa phương đang trồng nhiều cây dẻ) cho biết: Hạt dẻ hiện nay thu hoạch chủ yếu ở các cây trồng lâu năm, từ 10 – 20 năm; diện tích trồng mới chưa nhiều nên sản lượng thấp. Tuy hạt dẻ Trùng Khánh hạt nhỏ nhưng do khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp nên vẫn thơm, bở, ngọt, ngậy đặc biệt riêng có.
Về sự khác biệt của hạt dẻ Trùng Khánh so với hạt dẻ Trung Quốc và sự chịu chi với giá cao để mua hạt dẻ ngon bản địa, chị Đoàn Lê Hải, du khách quận Cầu Giấy (Hà Nội) cho biết: Tôi ra chợ Xanh (Thành phố) và đến khu du lịch thác Bản Giốc (Trùng Khánh) thấy bày bán hạt dẻ ghi hạt dẻ Trùng Khánh nóng nên mua ăn thấy ngọt, có vị thơm. Sau đó, tôi được người bạn thân tại Cao Bằng biếu hạt dẻ Trùng Khánh mua tận gốc với bà con, khi ăn lại thấy hạt dẻ Trùng Khánh thơm, bở, ngọt, ngậy khác hẳn hạt dẻ Trung Quốc (mang thương hiệu Trùng Khánh) mua tại chợ Xanh giá 70 – 80 nghìn đồng/kg. Vì hạt dẻ Trùng Khánh ngon quá, tôi nhờ chị bạn thân đặt mua mấy kg mang về Hà Nội làm quà dù biết giá đắt hơn 3 lần hạt dẻ Trung Quốc.
Tìm hiểu tại chợ Xanh, thành phố Cao Bằng, các chủ cửa hàng bán hạt dẻ cho biết, vào mùa thu đến vụ hạt dẻ thì các thương lái buôn hạt dẻ Trung Quốc về bán giao giá rẻ mà cũng ngon. Còn hạt dẻ tại huyện Trùng Khánh không thấy đưa ra Thành phố bán, nếu khách quen đặt thì phải gọi điện trước 1 – 2 ngày trong vườn dẻ Trùng Khánh mới mua được, nhưng số lượng ít chứ không sẵn và nhiều như hạt dẻ Trung Quốc. Nhiều khách du lịch như chị Đoàn Lê Hải từ miền xuôi lên, đương nhiên nghĩ lên Cao Bằng thấy có hạt dẻ bán là hạt dẻ Trùng Khánh. Hơn nữa, không phân biệt được hạt dẻ Trùng Khánh với hạt dẻ Trung Quốc. Khách hàng khi hỏi người bán vẫn nói là hạt dẻ Trùng Khánh (trừ khách quen, phân biệt được hạt dẻ Trùng Khánh, Trung Quốc và có nhu cầu đặt mua hạt dẻ Trùng Khánh thì các chủ bán hàng mới đặt mua cho tại vườn).
Những năm qua, hạt dẻ Trung Quốc mượn thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh có lượng tiêu thụ tại Cao Bằng hàng trăm tấn. Vì hạt dẻ Trung Quốc so với hạt dẻ Trùng Khánh, các huyện khác chất lượng không quá kém mà giá nhập chỉ hơn 50 nghìn đồng/kg, sau khi khía vỏ, hấp, rang sấy bán 70 – 80 nghìn đồng/kg, giá phải chăng, số lượng nhiều đáp ứng nhu cầu thị trường.
Hạt dẻ bản địa giá cao, vì sao dân chưa mặn mà?
Vì sao hạt dẻ Trùng Khánh bán giá cao, giao tại vườn 150 – 180 nghìn đồng/kg, sau khi khía vỏ, hấp, rang, sấy giá 200 – 230 nghìn đồng/kg, cao gấp 3 lần hạt dẻ Trùng Quốc, có giá trị kinh tế cao nhưng người dân chưa mặn mà trồng mới cây dẻ để tăng diện đáp ứng nhu cầu thị trường? Đây là câu hỏi mà nhiều người đang quan tâm.
Qua tìm hiểu, được biết, giai đoạn năm 1960 – 1970, huyện Trùng Khánh có 1.600 ha cây hạt dẻ do các hợp tác xã trồng và quản lý. Sau khi các hợp tác xã giải thể (từ 1990 – 2016), chỉ còn khoảng 240 ha cây dẻ. Tuy đã có nhiều dự án hỗ trợ trồng mới cây hạt dẻ nhưng gần như không phát huy hiệu quả.
Theo Bí thư Huyện ủy Trùng Khánh Nguyễn Anh Quế, những năm qua, huyện xác định dẻ là cây trồng đặc hữu có giá trị kinh tế cao, được chứng nhận “Chỉ dẫn địa lý” vùng sản xuất tại các xã Chí Viễn, Đàm Thủy, Đình Minh, Phong Châu, Đình Phong… Nhiệm kỳ 2020 – 2025, Đảng bộ huyện ban hành chương trình về phát triển cây dẻ, lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan chuyên môn, địa phương tập trung nguồn lực vào cuộc để vận động, hỗ trợ người dân trồng cây dẻ. Phấn đấu giai đoạn 2020 – 2025 trồng 300 ha, đến năm 2030 trồng thêm 200 ha. Đến nay, huyện mới trồng được gần 200/300 ha, nâng tổng diện tích cây dẻ toàn huyện lên 700 ha, thu nhập khoảng 200 triệu đồng/ha.
HĐND huyện ban hành chính sách hỗ trợ phát triển trồng cây dẻ gắn với quảng bá du lịch, có quy hoạch và giao chỉ tiêu tại các xã phát triển du lịch trồng từ 15 – 30 ha. Hộ trồng cây dẻ được huyện cấp 2 loại giống, gồm: cây dẻ ươm từ hạt và cây dẻ chiết ghép, có nghiệm thu cây mọc và hướng dẫn chuyển giao kỹ thuật. Mặc dù huyện đã có những chương trình, giải pháp cụ thể để hỗ trợ bà con trồng mới cây dẻ nhưng vẫn gặp phải khó khăn. Qua tìm hiểu các hộ dân trồng dẻ tại các xã Đàm Thủy, Chí Viễn, Đình Minh, Đình Phong… chúng tôi được biết, tâm lý bà con vẫn còn e ngại về giống cây dẻ chiết ghép. Vì trước đây có dự án cấp giống cây dẻ cho dân đem về trồng cho ít quả, hạt nhỏ, chất lượng kém nên bà con tự ươm hạt trồng theo cách truyền thống.
Chị Lý Thị Nhị, xóm Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh cho biết: Cây dẻ trồng mới chậm phát triển và sản lượng đạt thấp là do người dân địa phương vẫn chăm sóc cây dẻ theo truyền thống. Trồng cây gieo từ hạt, ít chăm sóc nên kéo dài 8 – 10 năm mới có thể ra quả. Do vậy, những năm qua cây dẻ bị cằn cỗi, sản lượng và chất lượng giảm, ảnh hưởng đến thu nhập của người trồng. Vì là cây dài ngày, trồng 5 – 6 năm mới đánh giá được chất lượng cây có tốt hay không nên dân người ngại trồng. Tuy tỉnh, huyện có cơ chế, chính sách khuyến khích người dân đầu tư trồng cây dẻ, nhưng do mức hỗ trợ còn thấp, trình tự thủ tục rườm rà nên nhiều hộ muốn trồng nhưng vẫn chưa tiếp cận được.
Muốn giữ thương hiệu cần sự đồng thuận từ nhiều phía
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Thái Hà cho biết: Sản phẩm nào đưa ra thị trường đều phải đứng trước bài toán cạnh tranh, hạt dẻ Trùng Khánh cũng vậy. Để phát triển được cây dẻ, huyện Trùng Khánh cần phối hợp, kêu gọi các doanh nghiệp tâm huyết cùng huyện xây dựng trại giống, ươm cây giống chất lượng cao để tạo niềm tin cho nhân dân; kêu gọi doanh nghiệp, hợp tác xã phối hợp cùng người dân đầu tư, hỗ trợ, hướng dẫn người dân chăm sóc, tiêu thụ sản phẩm, đảm bảo chuỗi liên kết. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng cây dẻ là cây đặc hữu quan trọng, đưa vào đề án phát triển nông nghiệp thông minh của tỉnh và đề ra mục tiêu đến năm 2025 đạt 900 – 1.000 ha…
Hiện nay, tại huyện Trùng Khánh có 2 đơn vị doanh nghiệp tâm huyết ươm giống cây hạt dẻ chiết ghép, gồm: Hợp tác xã Bích Loan, thị trấn Trùng Khánh, quy mô 1,5 ha đã ươm 2 vạn cây giống hạt dẻ sinh trưởng tốt; Công ty TNHH Nasan Green, xã Chí Viễn đã ươm giống cây hạt dẻ và trồng thực nghiệm quy mô 2,1 ha, trong đó có hơn 1.000 cây sinh trưởng tốt. Ông Triệu Kim Cương, Giám đốc Công ty TNHH Nasan Green cho biết: Dẻ là cây trồng nổi tiếng gắn với huyện Trùng Khánh, được chuyên gia mạng lưới Công viên địa chất UNESCO định hướng và lựa chọn để vinh danh cây di sản; xây dựng vườn dẻ có cảnh đẹp như mùa thu ở châu Âu làm điểm trải nghiệm du lịch để tăng thêm sự hấp dẫn, phát triển sản phẩm du lịch của huyện Trùng Khánh, nằm trong khuyến nghị bảo tồn và phát triển văn hóa bản địa trong Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng. Vì vậy, Công ty rất tâm huyết, muốn góp phần thúc đẩy phát triển rừng dẻ vừa có sản phẩm hạt dẻ để bán, vừa tăng độ che phủ rừng gắn với phát triển sản phẩm du lịch nông trại.
Hiện nay, Công ty TNHH Nasan Green xây dựng vườn ươm 2,1 ha và trồng thực nghiệm vườn dẻ ghép 1.000 cây đang phát triển tốt, tỷ lệ ra hoa đậu quả 100%. Từ mô hình vườn ươm mới, cây dẻ sinh trưởng tốt, tôi muốn cùng các cơ quan chức năng của huyện tuyên truyền vận động bà con thay đổi nhận thức, tiếp tục tập trung vào trồng mới và chăm sóc cây dẻ để phát triển thêm diện tích, tăng sản lượng và chất lượng hạt dẻ tiếp tục cạnh tranh trên thị trường – Ông Cương khẳng định.
Để đưa hạt dẻ ra thị trường với các sản phẩm mới, chị Trương Thị Minh Hậu, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh cho biết: Hiện nay, Hiệp hội Du lịch tỉnh đang xúc tiến xây dựng Chi hội đầu bếp Cao Bằng. Thời gian tới tôi sẽ tham mưu với Ban Chấp hành Hiệp hội Du lịch, Chi hội đầu bếp Cao Bằng quan tâm tổ chức các sự kiện ẩm thực về hạt dẻ tại vườn hạt dẻ, thi nấu ăn về món hạt dẻ và mời nhà đầu bếp nổi tiếng của Việt Nam đến tham dự để quảng bá về ẩm thực từ hạt dẻ như xôi hạt dẻ, chè hạt dẻ, hạt dẻ hầm chân giò, bánh hạt dẻ… Gắn kết các sản phẩm từ ẩm thực hạt dẻ, trải nghiệm vườn dẻ với du lịch, tạo ra sản phẩm du lịch mới đặc sắc riêng có của huyện Trùng Khánh, góp phần thúc đẩy xây dựng thương hiệu mạnh về hạt dẻ gắn với du lịch tỉnh Cao Bằng. Quan trọng nhất vẫn là chính quyền đồng hành cùng người dân và doanh nghiệp.
Bí thư Huyện ủy Trùng Khánh Nguyễn Anh Quế cho rằng: Huyện tiếp tục chỉ đạo quyết liệt các phòng chức năng, xã, thị trấn quy hoạch vùng trồng dẻ và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về lợi thế trồng cây dẻ, liên kết với các trung tâm nông nghiệp để sản xuất cây giống tốt, đảm bảo chất lượng; liên kết với các doanh nghiệp đảm bảo công tác thu hoạch, bảo quản hạt dẻ lâu hơn, chất lượng tốt hơn. Đặc biệt gắn phát triển cây dẻ với làm mới sản phẩm du lịch như trải nghiệm vườn dẻ, các món ăn đặc sắc từ hạt dẻ… Huy động nguồn vốn từ các chương trình, vốn sự nghiệp, các dự án, tiểu dự án để hỗ trợ giống, phân bón cho người dân để người dân có nguồn lực, yên tâm trồng cây dẻ.
Với mong muốn, tâm huyết giữ gìn, bảo tồn và phát triển thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh, người dân và doanh nghiệp vẫn kỳ vọng Huyện ủy, UBND huyện Trùng Khánh sẽ thực hiện tốt vai trò kết nối, đồng hành với người dân và doanh nghiệp để tiếp tục nâng cao chất lượng, sản lượng hạt dẻ cạnh tranh trên thị trường, góp phần xây dựng sản phẩm du lịch mới hấp dẫn khác biệt cho du lịch Cao Bằng.
Trường Hà
