Giữ gìn và phát huy nghệ thuật hát Then, đàn Tính – di sản văn hóa của dân tộc

Hát Then, đàn Tính (HT,ĐT) là loại hình nghệ thuật dân gian có lịch sử lâu đời, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của dân tộc Tày, Nùng. Qua bao thế hệ, lời Then mộc mạc, tiếng đàn Tính réo rắt đã trở thành nét văn hóa đặc sắc, chứa đựng giá trị tinh thần sâu sắc và niềm tự hào của cả một cộng đồng. Với ý thức về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản này, thế hệ trẻ và những người yêu thích nghệ thuật hát then đã không ngừng nỗ lực để giữ gìn, phát huy giá trị của Then tính.

Lời Then, tiếng Tính – sợi dây kết nối tâm hồn dân tộc

Những năm qua, huyện Hòa An đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực để sưu tầm, ghi chép lại những bài hát Then cổ xưa, mang đậm bản sắc và tín ngưỡng của người dân bản địa. Song song với đó, các nhạc cụ và dụng cụ biểu diễn cũng được thu thập, giữ lại hình ảnh nguyên sơ của nghi lễ hát Then. Qua đó, lời Then, tiếng Tính của dân tộc Tày, Nùng được lưu truyền cho các thế hệ mai sau.

Một trong những hoạt động tiêu biểu trong công tác bảo tồn HT,ĐT chính là đội Then cựu giáo chức Thị trấn Nước Hai được thành lập bởi những nhà giáo đã nghỉ hưu. Đội văn nghệ không chỉ là nơi gắn kết những người có chung niềm đam mê mà còn là biểu tượng của tinh thần “sống vui, sống khỏe, sống có ích”. Các hội viên đã không ngừng rèn luyện, học hỏi để duy trì và phát huy nét đẹp của nghệ thuật Then tính. Với khoảng 8 – 10 thành viên, Đội thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu và biểu diễn tại các chương trình văn hóa văn nghệ tại địa phương và các sự kiện lớn của tỉnh như: Chương trình “Hát Then, đàn Tính với sự tham gia của 1.000 người” với chủ đề “Cội nguồn và Bản sắc Then Tính Cao Bằng”, sự kiện nằm trong khuôn khổ chương trình “Lễ hội thác Bản Giốc năm 2023”, nhằm xác lập kỷ lục số lượng người mặc trang phục dân tộc biểu diễn hát Then, đàn Tính lớn nhất Việt Nam; tham gia giao lưu hát Then toàn quốc lần thứ 5 tại hang Pác Bó. Những hoạt động ấy không chỉ mang lại niềm vui, niềm tự hào mà còn là minh chứng cho sức sống bền bỉ của di sản văn hóa này.

Bà Trần Thị Hải, Đội trưởng chia sẻ: Các thành viên đều có chung niềm đam mê ca hát và yêu tiếng Then, tiếng Tính của dân tộc mình. Sau khi nghỉ hưu, có thêm thời gian, chúng tôi học hỏi thêm về Then tính và thành lập nên đội Then cựu giáo chức Thị trấn Nước Hai. Đối với chúng tôi, Then tính không chỉ là sở thích mà còn là cách lưu giữ, truyền tải những giá trị tinh thần của dân tộc. Về lịch luyện tập, đội duy trì đều đặn 2 buổi mỗi tuần vào thứ Tư và thứ Sáu hằng tuần, thống nhất thời gian phù hợp để mọi người cùng góp mặt. Bà Nguyễn Thị Minh, thành viên của Đội chia sẻ: Khó khăn nhất là điều kiện sức khỏe vì chúng tôi đều tuổi cao,  nên không tập luyện được nhiều. Nhưng chúng tôi vẫn cố gắng duy trì để giữ lửa đam mê. Khi kể về những chuyến đi biểu diễn, các bà đều tự hào với những tiết mục mà Đội đã tập luyện và biểu diễn. Bà Đoàn Thị Tỉnh, thành viên của Đội xúc động nói: Được tham gia giao lưu với các bạn ở nhiều nơi, mang lời Then, tiếng Tính của quê hương đi biểu diễn, chúng tôi cảm thấy rất tự hào. Đây không chỉ là niềm vui cá nhân mà còn là niềm tự hào của chúng tôi, những cô giáo đã từng đứng trên bục giảng, giờ đây vẫn tiếp tục lửa nhiệt huyết, lan tỏa nét đẹp văn hóa địa phương trong cộng đồng.

Kết nối văn hóa qua các hội diễn, triển lãm và hoạt động du lịch                                                  

Xác định việc tham gia và tổ chức các sự kiện về văn hóa là cơ hội để giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa tiêu biểu của địa phương đến với người dân, du khách trong và ngoài nước, góp phần tuyên truyền, giáo dục tình yêu quê hương đất nước, thúc đẩy kinh tế – xã hội và du lịch địa phương, thời gian qua, huyện Hòa An đã tổ chức nhiều sự kiện quảng bá HT,ĐT, qua các hội chợ, triển lãm và sự kiện văn hóa lớn. Những buổi biểu diễn là cầu nối văn hóa, đưa di sản đến gần hơn với công chúng trong và ngoài nước. Nhờ đó, Then Tính trở thành một phần không thể thiếu trong các hoạt động văn hóa, không chỉ làm phong phú đời sống tinh thần mà còn thu hút khách du lịch, mang lại lợi ích kinh tế cho địa phương.

Để tạo động lực và khuyến khích phong trào, ngành văn hóa tổ chức các liên hoan, hội diễn HT,ĐT. Những sự kiện này là sân chơi văn hóa, nơi các nghệ nhân gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm và góp phần duy trì sức sống của nghệ thuật truyền thống. Với các nhà giáo đã nghỉ hưu, thời gian nhàn rỗi là cơ hội để họ gặp gỡ, chia sẻ và tham gia các hoạt động văn nghệ đầy ý nghĩa. Họ tham gia không chỉ vì yêu thích hát Then, đàn Tính mà còn mong muốn góp phần gìn giữ giá trị văn hóa của địa phương. Bà Nông Thị Chiến, thành viên của Đội bộc bạch: Tham gia sinh hoạt văn nghệ không chỉ giúp chúng tôi khỏe mạnh hơn mà còn là nơi gắn kết cộng đồng, xây dựng tình đoàn kết trong gia đình và xã hội. Không chỉ có niềm vui từ việc biểu diễn, các thành viên còn tự hào về hành trình sống có ý nghĩa của mình. Mỗi lần xuất hiện trên sân khấu, các bà không chỉ hát mà còn là những người truyền cảm hứng, truyền tình yêu văn hóa đến mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ.

 Không dừng lại ở việc duy trì các lớp học truyền dạy, các câu lạc bộ HT,ĐT cũng lần lượt được thành lập tại nhiều địa phương, tạo nên không gian giao lưu văn hóa bổ ích. Các câu lạc bộ là nơi gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm và chia sẻ niềm đam mê của người dân và nghệ nhân. Đặc biệt, đây là sân chơi văn hóa thú vị và là môi trường lý tưởng để phát triển tài năng trẻ trong cộng đồng, giúp di sản Then tính tiếp tục sống động và lan tỏa.

Có thể nhận thấy, qua từng nỗ lực của thế hệ trẻ và những người yêu nghệ thuật, Then tính đã và đang trở thành biểu tượng văn hóa, kết nối tâm hồn các dân tộc Tày, Nùng. Lời Then, tiếng tính không chỉ là những giai điệu cổ xưa mà còn là sợi dây gắn kết tâm hồn dân tộc. Then tính góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống trong lòng mỗi người và đóng góp vào sự phát triển du lịch văn hóa bền vững cho quê hương.

Với sự đồng lòng bảo tồn của ngành văn hóa và cộng đồng, Then tính sẽ tiếp tục vang vọng, là minh chứng cho sức mạnh văn hóa Việt Nam trước dòng chảy của thời gian. Đội Then tính cựu giáo chức Thị trấn Nước Hai và các câu lạc bộ văn nghệ ở các vùng miền là những “hậu phương” bền bỉ giúp di sản văn hóa ấy sống mãi trong lòng dân tộc.

Lê Trần Thái Dương