Nét đẹp thổ cẩm Cao Bằng

Nghề dệt thổ cẩm là một trong những nghề thủ công truyền thống có từ lâu đời, thường gắn liền với người phụ nữ và được lưu giữ, truyền từ đời này sang đời khác. Ngày nay, các sản phẩm thổ cẩm truyền thống vẫn được sử dụng trong đời sống hằng ngày, trong các nghi lễ quan trọng như ngày Tết, lễ đầy tháng, cưới hỏi, ma chay,… của cộng đồng các dân tộc miền núi và đặc biệt đã trở thành sản phẩm hàng hóa, sản phẩm du lịch địa phương.

Nghề dệt thổ cẩm là nghề thủ công đã có từ rất lâu, nó không chỉ phục vụ nhu cầu của người dân mà còn là bản sắc riêng của mỗi dân tộc. Thổ cẩm phản ánh khá rõ những khác biệt về đời sống văn hóa của mỗi dân tộc, vùng miền. Trong các phiên chợ chúng ta có thể bắt gặp các trang phục được những người phụ nữ mặc. Người con gái dân tộc Mông xúng xính trong bộ váy áo với màu đỏ chủ đạo, vàng sặc sỡ. Ngoài các họa tiết dạng đường thẳng, đoạn thẳng, người Mông còn bố cục các hoa văn hình tròn, đường cong, hình xoáy trên ốc hay hay hình xoáy trên ốc được bố trí đối xứng qua gương tạo thành hình móc hoặc đối xứng trục quay thành hình chữ “S” là những loại họa tiết có đường cong, đường xoáy dứt khoát thanh thoát, nhịp nhàng, uyển chuyển tạo cho bố cục hài hòa không đơn điệu, chỉ thấy xuất hiện trong trang phục của người mông.

Những họa tiết này biểu hiện cho sự biến chuyển của mặt trời, thời tiết, không gian và thời gian, là vốn văn hóa chung, của nhiều dân tộc nhưng được thể hiện đậm đà trong trang trí của người Mông. Bộ trang phục truyền thống của người Mông thể hiện được chiều sâu cũng như bản sắc của họ, chất liệu vải lanh cùng màu sắc được trang trí rất sặc sỡ gồm nhiều màu kết hợp với nhau, kỹ thuật tạo hoa văn trên vải kết hợp giữa thêu, ghép vải, in hoa văn sáp ong cầu kỳ, tỉ mỉ tạo nên nét riêng của trang phục dân tộc Mông.

Với người Dao Tiền, được làm quen với nghề dệt từ khi mới 6, 7 tuổi, phụ nữ Dao Tiền dệt thổ cẩm không chỉ là một nghề tạo thu nhập mà còn là nơi gửi gắm tâm tình của họ. Thông qua màu sắc, họa tiết trên nền vải, phụ nữ Dao Tiền dệt nên những mảnh vải thổ cẩm để may quần áo, khăn và các vật dụng trong gia đình, như: chăn, địu, tấm trải gối, trải giường… rất đẹp mắt, tinh tế và ẩn chứa nhiều nét văn hóa truyền thống.

Trang phục của người Dao Tiền mang hai màu chủ đạo là chàm và đen. Các hoa văn, trang sức bạc trên trang phục của phụ nữ Dao Tiền mang nhiều hình ngôi sao, tượng trưng cho sức mạnh của thiên nhiên, vũ trụ. Đặc biệt, trang phục của người Dao Tiền nhất thiết phải có hoa văn hình trám, hình con chó, hình con nhện, hình hoa, đó cũng là đặc điểm riêng của nghề dệt thổ cẩm của người Dao Tiền.

Phụ nữ Dao đỏ ăn mặc lộng lẫy trên nền vải đen, các mảnh vải đỏ được thêu hoặc gắn vào sặc sỡ, khăn dài 1,6m quấn quanh đầu như vành nón, bên người quấn trâu một mảnh vải thêu thùa nhiều hoạ tiết công phu với nhiều hoa văn cầu kỳ quấn quanh vùng eo bụng phủ xuống đằng sau ngang tà áo. Quần ống rộng trang trí các ô vuông nâu và đỏ xanh, trắng. Phía sau lưng khoác ô vuông vải thể hiện tài năng thêu thùa và bàn tay khéo léo.

Trang phục người Lô Lô đen của phụ nữ được may, thêu cầu kỳ. Áo ngắn, màu đen chàm để hở bụng, hai ống tay áo hẹp nối từ bả vai xuống cổ tay bằng những khoanh vải màu xanh, đỏ, tím, vàng… thường là chín vòng màu khác nhau. Hai vạt áo phía trước được trang trí bằng diềm vải hoa đỏ, khuy áo làm bằng vải cài cúc đồng hình tròn, phía sau lưng được chắp bằng miếng vải màu hình tam giác tạo thành các ô vuông với các hoa văn răng cưa kiểu bông lúa, hình sóng nước…

Người Tày giản dị trong bộ áo vải chàm chủ đạo, không mang nhiều sắc màu như những dân tộc khác, nhưng vẫn tạo ra nét duyên dáng riêng. Thổ cẩm của người Tày thường có các loại hoa văn trang trí phong phú và đa dạng, kết hợp hài hòa giữa đường nét và màu sắc trên nền chủ đạo là màu trắng đục, các màu sắc sáng, tối, nóng, lạnh được xử lý khéo léo cùng hoa văn là các loại hoa lê, hoa mận, hoa đào, một số muông thú như hươu, nai, voi, ngựa, chim,… thể hiện rõ cảnh quan nơi họ sinh sống. Thổ cẩm người Tày thương có 6 màu chủ đạo xanh, đỏ, tím, vàng, đen, trắng. Từ các màu chủ đạo đó người dệt đã pha chế các gam màu đậm nhạt phù hợp với từng sản phẩm, bố cục họa tiết trên thổ cẩm rất đa dạng tạo nên những tấm thổ cẩm vô cùng đặc sắc.

Người Nùng có nhiều nhóm trang phục, mẫu khác nhau chủ yếu là họa tiết tráp các mảnh vải thêu lên trang phục với các đường nét mềm mại, uyển chuyển gần gũi tự nhiên, màu sắc êm dịu. Họ cũng có những thủ thuật dùng sáp ong tạo nên những họa tiết trên vải chàm, người Nùng có thế mạnh trong dệt nhuộm khá hoàn chỉnh, có nhiều bí quyết riêng. Cũng như người Tày, trang phục của người Nùng chủ yếu là vải chàm được nhuộm xanh, đen không cần cầu kỳ như các dân tộc khác. 

Thổ cẩm giữ vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người Cao Bằng. Như những tấm chướng che bàn thờ, các chi tiết cấu thành những cái áo mũ, khăn, túi đựng đồ nghề đệm ngồi của thầy cúng… Với bàn tay khéo léo, óc sáng tạo và niềm đam mê, những cô gái dân tộc Cao Bằng đã làm nên những sản phẩm độc đáo. Đó là nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc nơi đây.

Đặng Yến Vy