Cao Bằng qua những chặng đường phát triển

Cao Bằng bắt đầu là một vùng đất thuộc lãnh thổ Việt Nam từ năm 1039 từ thời vua Lý Thái Tông nhưng không có bộ máy tổ chức hoạt động như một phủ, phải đến năm Cảnh Thống thứ 2 (1499) nhận thấy vị trí đặc biệt quan trọng của vùng đất Cao Bằng đối với việc bảo vệ lãnh thổ quốc gia Đại Việt ở dải biên cương phía Bắc, nhà Lê tách phủ Cao Bằng ra khỏi Thừa tuyên Thái Nguyên thành lập một trấn riêng, đặt hiệu là trấn Cao Bằng. Việc thành lập trấn Cao Bằng đánh dấu sự khởi đầu việc trở thành vùng có lãnh thổ và bộ máy quản lý riêng, chứng tỏ vùng đất Cao Bằng có đủ điều kiện cần thiết trở thành một đơn vị hành chính trực thuộc chính quyền Trung ương (Triều đình – nhà vua).

Sau này vua Minh Mạng (vị hoàng đế thứ hai của triều đình nhà Nguyễn) lên ngôi đã quyết định thực hiện cải cách hành chính, năm 1831 đổi trấn làm tỉnh, khi đó tỉnh Cao Bằng có 1 phủ là Trùng Khánh, 4 châu là Quảng Uyên, Thượng Lang, Hạ Lang, Thạch Lâm. Những năm sau đó, các vị vua tiếp theo của triều Nguyễn tiếp tục thực hiện cải cách như: đổi các châu làm huyện, lập thêm phủ, bỏ chế độ thổ quan đặt lưu quan. Đây là dấu mốc về sự thay đổi tên gọi từ trấn đổi làm tỉnh Cao Bằng, các châu đổi làm huyện, sau cải cách hành chính dưới sự trị vì của vua Tự Đức (vị hoàng đế thứ tư của triều đình nhà Nguyễn) tỉnh Cao Bằng có 1 phủ và 5 huyện.

Cao Bằng thời kỳ thuộc Pháp (từ tháng 10/1886 đến trước khi Cách mạng tháng Tám thành công năm 1945)

Sau 28 năm xâm lược Việt Nam, tháng 10/1886 thực dân Pháp đánh chiếm Cao Bằng. Từ đây tỉnh Cao Bằng nằm dưới sự đô hộ của thực dân Pháp. Sau khi chiếm đóng, thực dân Pháp đã xếp đặt, tổ chức lại các đơn vị hành chính để dễ cai trị. Từ năm 1886 – 1945, tên gọi, địa giới và số lượng các đơn vị hành chính tỉnh Cao Bằng luôn có sự thay đổi qua từng thời kỳ.

Biết được Cao Bằng là vùng đất nhiều tài nguyên khoáng sản, các công ty tư bản của Pháp tại Việt Nam đã lần lượt tìm đến thăm dò, khảo sát rồi thành lập các Công ty để khai thác, vơ vét tài nguyên khoáng sản, đồng thời chúng bắt dân đi phu, đi lính, bóc lột sức lao động nặng nề làm cho cuộc sống của người dân vốn đã khó khăn nghèo đói, giờ càng trở nên thiếu thốn đến cùng cực. Không cam chịu làm nô lệ, nhân dân các dân tộc tỉnh Cao Bằng đã đoàn kết đứng lên chống lại áp bức, bóc lột bằng những phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp dưới sự lãnh đạo của các hào trưởng địa phương. Mặc dù các phong trào nổi dậy của nhân dân địa phương đều bị dập tắt nhưng đã gây cho giặc Pháp những tổn thất nặng nề và trở thành vùng rất nguy hiểm đối với quân Pháp. Qua các phong trào đã thể hiện tinh thần yêu quê hương đất nước sâu sắc, sẵn sàng chống chủ nghĩa thực dân xâm lược để đem lại tự do cho nhân dân các dân tộc, tinh thần đó đã trở thành truyền thống quý báu của quê hương cách mạng trong suốt quá trình phát triển.

Dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác – Lênin do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc truyền bá vào trong nước, ở Cao Bằng đã xuất hiện các tổ chức yêu nước như Hội đánh Tây, Hội Thanh niên phản đế… thu hút nhiều thanh niên yêu nước, tiến bộ tham gia, trong đó nổi bật và có ảnh hưởng hơn cả là vai trò của đồng chí Hoàng Đình Giong. Từ một thanh niên giàu lòng yêu nước trở thành người chiến sĩ cộng sản kiên trung, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của Việt Nam và quê hương Cao Bằng. Với tư cách là Bí thư chi bộ Hải ngoại ở Long Châu (Trung Quốc), đồng chí trực tiếp chỉ đạo thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Cao Bằng ngày 01/4/1930, tại Nặm Lìn, xã Hoàng Tung, châu Hòa An gồm 03 đồng chí: Hoàng Văn Nọn, Lê Đoàn Chu, Nông Văn Đô do đồng chí Hoàng Văn Nọn làm Bí thư. Chi bộ Cộng sản đầu tiên như một “Tỉnh ủy lâm thời”, đảm nhiệm chức năng lãnh đạo phong trào cách mạng toàn tỉnh Cao Bằng.

Để chuẩn bị tiến hành một cuộc Tổng khởi nghĩa giành lấy chính quyền, Người bắt đầu từ xây dựng lực lượng ở nơi dân đến huấn luyện đội ngũ cán bộ, du kích qua các sự kiện thành lập Mặt trận Việt Minh (19/5/1941) thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân trong tỉnh tham gia; sự kiện thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân (22/12/1944), gồm 34 chiến sĩ (trong đó có 25 chiến sĩ là con em các dân tộc tỉnh Cao Bằng), do Đại tướng Võ Nguyên Giáp trực tiếp chỉ huy; đồng chí Hoàng Sâm làm Đội trưởng, đồng chí Dương Mạc Thạch làm Chính trị viên. Những hoạt động đó tạo dựng được lực lượng, sức mạnh to lớn, là tiền đề tạo nên thắng lợi Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Bác Hồ đến thăm các đơn vị bộ đội tham gia Chiến dịch Biên giới năm 1950. Ảnh tư liệu.