“Chuyển đổi xanh”, “nông nghiệp xanh”, “giảm phát thải”, “net zero”… là các từ khóa được tìm kiếm, đề cập nhiều nhất khi bàn luận về vấn đề phát triển bền vững ĐBSCL. Không chỉ “nói”, ĐBSCL đã hành động và có những mô hình chuyển đổi xanh thực thụ. Tuy vậy, câu chuyện chuyển đổi xanh không thể một sớm một chiều mà cần sự nỗ lực, quyết tâm của cả cộng đồng mới có thể đi đường dài và mang lại kết quả như kỳ vọng.

Mô hình nuôi tôm công nghệ cao, thân thiện với môi trường tại Công ty CP Salicornia Ngón Biển.

Hòa cùng xu thế

Cuối năm 2024, tôi đến thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh tham quan khu nuôi tôm công nghệ cao quy mô 7,5ha của Công ty CP Salicornia Ngón Biển, thuộc Tập đoàn Mỹ Lan. Ấn tượng đầu tiên đập vào mắt là hệ thống ao nổi phủ bạt và được nối kết liên hoàn cùng hệ thống ao lắng, lọc, kênh nhân tạo cấp nước vào các ao nuôi. Xa xa, những mảng xanh của cây đước, cây mắm được công ty trồng với chức năng làm bộ lọc nước thải từ các ao nuôi tôm trước khi được xử lý để tái sử dụng lại theo mô hình tuần hoàn. Ðây là mô thức nuôi tôm siêu thâm canh giàu oxy, khép kín và toàn bộ quy trình nuôi đều áp dụng công nghệ cao, ít gây ảnh hưởng đến môi trường.

Ông Phạm Bảo Ðăng, Quản lý dự án Công ty CP Salicornia Ngón Biển, chia sẻ: “Mỗi năm, công ty thu hoạch khoảng 180-200 tấn tôm, lợi nhuận đạt từ 30-40%. Việc ứng dụng công nghệ giúp chúng tôi kiểm soát môi trường nuôi chặt chẽ, tối ưu hóa sản lượng và giảm thiểu dịch bệnh. Chẳng hạn, công nghệ đèn Led giúp tăng tốc độ sinh trưởng nên tôm thu hoạch mỗi ngày để ổn định thu nhập và ít chịu ảnh hưởng giá cả thị trường. Ứng dụng AI tự động theo dõi kích cỡ và sức khỏe của tôm kết hợp với hệ thống quan trắc nước thông minh kiểm tra xem tôm có dấu hiệu nhiễm bệnh hay không dựa trên dữ liệu tăng trưởng hằng ngày và kết quả đo được từ cảm biến cho kết quả thời gian thực để người nuôi có hướng xử lý kịp thời”.

Tọa lạc tại quận Cái Răng, TP Cần Thơ, Công ty CP Thực phẩm Phạm Nghĩa ghi dấu ấn về chuỗi nuôi trồng, chế biến, phân phối và xuất khẩu các sản phẩm thủy sản từ cá thát lát. Ông Phạm Trọng Nghĩa, Tổng Giám đốc Công ty, chia sẻ: Năm 2025 đánh dấu cột mốc Phạm Nghĩa Food vừa tròn 10 tuổi. Hành trình đó, Phạm Nghĩa xây dựng hình ảnh doanh nghiệp (DN) có trách nhiệm với cộng đồng và môi trường bằng việc đặt nền móng sản xuất sạch, tiêu dùng xanh ngay buổi đầu thành lập. Hiện tại công ty phát triển vùng nuôi cá thát lát tại huyện Thới Lai, diện tích 13ha, với hơn 10 ao nuôi. Vùng nuôi của Phạm Nghĩa Food đã đạt chuẩn VietGAP vào năm 2020 và GlobalGAP từ năm 2021, đến nay vẫn luôn được duy trì và đảm bảo chất lượng. Ðồng thời, nhà máy sản xuất cũng đạt chứng nhận ISO 22000:2018 để chuẩn hóa quy trình, cam kết về hệ thống quản lý an toàn thực phẩm. Song song đó, Phạm Nghĩa Food còn triển khai nhiều hoạt động nâng cao nhận thức của người lao động về tầm quan trọng của bảo vệ môi trường và các biện pháp tiết kiệm năng lượng. Các sản phẩm của Phạm Nghĩa hiện có mặt tại hầu hết các chuỗi siêu thị lớn tại Việt Nam như Co.opmart, Winmart, MM Mega Market, Go!... và đã xuất khẩu đi nhiều thị trường lớn như Mỹ, Canada, Thụy Ðiển...

Thu hoạch tôm nuôi sinh thái dưới tán rừng của Tập đoàn Minh Phú.

Về kết quả phát triển kinh tế xanh, chuyển đổi xanh trong nông nghiệp, chế biến nông sản tại ÐBSCL, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đánh giá: Những mô hình nông nghiệp sinh thái, tích hợp đa giá trị, thuận thiên được triển khai ở nhiều địa phương, như mô hình kinh tế dưới tán rừng, mô hình tôm - lúa ở bán đảo Cà Mau; mô hình chuyển đổi từ độc canh cây lúa sang đa canh, xen canh của Ðồng Tháp, Tiền Giang, Cà Mau; mô hình du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, nông thôn… Nhờ đó, diện mạo vùng ÐBSCL đã thay đổi, đời sống người dân được cải thiện và góp phần tích cực thực hiện cam kết của Chính phủ về chuyển đổi hệ thống lương thực minh bạch, trách nhiệm, bền vững và cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Trách nhiệm không của riêng ai

Biến đổi khí hậu, biến động thị trường và biến chuyển xu thế tiêu dùng là “3 biến” ÐBSCL đã và đang đối mặt. Tuy vậy, bên cạnh thách thức, những xu hướng mới về kinh tế xanh, giảm phát thải, cơ hội mở rộng thị trường nông sản, sự phát triển khoa học công nghệ; các đề án, chương trình mới trong kinh tế xanh, nông nghiệp xanh đang mở ra triển vọng mới cho vùng.

Khi bàn về định hướng phát triển bền vững ngành tôm - dòng sản phẩm tỉ đô còn nhiều dư địa phát triển tại ÐBSCL, ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Tập đoàn Minh Phú (tỉnh Cà Mau), nhấn mạnh: “Cần phải quy hoạch lại hệ thống thủy lợi và ngành tôm ÐBSCL theo hướng tiếp cận thuận thiên. Một số mô hình được đề xuất như mô hình tôm rừng, dọc theo bờ biển, quy hoạch trồng rừng nuôi tôm sinh thái dưới tán rừng, trong đó, diện tích rừng đạt từ 50% trở lên và còn lại là diện tích mặt nước nuôi tôm. Ngoài ra, có thể quy hoạch và chuyển đổi những vùng trồng lúa kém hiệu quả thành vùng nuôi tôm công nghiệp, quy mô từ 300-10.000ha, có hệ thống đường cấp nước từ biển vào. Hay mô hình tôm - lúa, áp dụng sản xuất lúa kết hợp nuôi tôm càng xanh trong mùa mưa và thả nuôi tôm sú trong mùa khô. Mô hình này quy hoạch mỗi ao rộng 7-10ha sẽ giúp giảm chi phí, có thể tăng doanh thu và lợi nhuận 5-10 lần so với mô hình truyền thống”.

Sản phẩm cá thát lát sạch, an toàn của Phạm Nghĩa Food.

Nhiều DN tại ÐBSCL xác định, chuyển đổi xanh không chỉ là mục tiêu kinh doanh mà còn là chiến lược phát triển bền vững. Ông Phạm Trọng Nghĩa khẳng định: “Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là trách nhiệm của mỗi DN, đặc biệt là những DN hoạt động trong lĩnh vực thực phẩm. Thời gian tới, Phạm Nghĩa Food sẽ lắp đặt thêm các hệ thống điện mặt trời tại nhà máy; đầu tư vào máy móc, thiết bị hiện đại giúp tiết kiệm năng lượng và sử dụng loại bao bì thân thiện với môi trường như giấy, khay gỗ, ni lông tự phân hủy... Ðặc biệt, chúng tôi sẽ phủ xanh vùng nuôi bằng việc trồng thêm nhiều cây, áp dụng các kỹ thuật canh tác hữu cơ, giảm thiểu sử dụng hóa chất, góp phần bảo vệ đa dạng sinh học, cân bằng hệ sinh thái”.

* * *

Chuyển đổi xanh là xu thế không thể đảo ngược. Và ở ÐBSCL, chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế xanh đã đặt những viên gạch đầu tiên tạo nền móng cho tương lai ÐBSCL vững bền, thịnh vượng.

Bài, ảnh: MỸ THANH