Cần chiến lược căn cơ hơn trong thu hút FDI

Tính đến cuối tháng 1-2025, cả nước có 42.272 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) còn hiệu lực, tổng vốn đăng ký 505,2 tỉ USD. Vốn thực hiện lũy kế đạt hơn 324 tỉ USD, bằng 64,1% tổng vốn đăng ký còn hiệu lực. Nhiều dự báo cho rằng, môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam ngày càng cải thiện, vì vậy Việt Nam có nhiều cơ hội để đón làn sóng FDI mới trong năm 2025, nhất là trên lĩnh vực công nghệ. Để thu hút FDI hiệu quả, tạo động lực kết nối thúc đẩy khu vực tư nhân trong nước phát triển, Việt Nam cần chiến lược dài hạn và toàn diện.

Ưu thế của doanh nghiệp FDI

Doanh nghiệp FDI hiện chiếm hơn 3% trong tổng số 940.000 doanh nghiệp (DN) đang hoạt động ở Việt Nam, nhưng chiếm hơn 70% kim ngạch xuất khẩu và khoảng 65% kim ngạch nhập khẩu của cả nước. Năm 2024, ước tính các dự án FDI đã giải ngân được khoảng 25,35 tỉ USD, tăng 9,4% so với năm 2023 và là mức giải ngân cao nhất trong 5 năm gần đây. Khu vực FDI đã có những đóng góp tích cực vào tăng trưởng và phát triển kinh tế của Việt Nam. Theo ước tính năm 2024, khu vực FDI đóng góp cho ngân sách nhà nước khoảng gần 20,5 tỉ USD, chiếm 24,7% tổng thu ngân sách nhà nước; đồng thời với kim ngạch xuất siêu hơn 48,6 tỉ USD (kể cả dầu thô) đã góp phần bù đắp nhập siêu hơn 25,5 tỉ USD của khu vực DN trong nước.

Lao động làm việc tại Công ty TNHH Kwong Lung Meko (DN 100% vốn Đài Loan hoạt động tại KCN Trà Nóc, TP Cần Thơ). Ảnh: MỸ THANH

Tháng 1-2025, cả nước thu hút hơn 4,33 tỉ USD vốn FDI đầu tư, tăng 48,6% và các dự án FDI đã giải ngân khoảng 1,51 tỉ USD, tăng 2% so với cùng kỳ năm 2024. Với kết quả tích cực trong tháng đầu năm 2025, nhiều tổ chức quốc tế kỳ vọng thu hút FDI của Việt Nam tăng cao. Nhất là trong giai đoạn hiện nay đang có sự dịch chuyển đầu tư ra khỏi Trung Quốc và Ấn Độ sẽ là cơ hội cho các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Hiện nay, các nhà đầu tư nước ngoài đến từ châu Á là đối tác truyền thống lớn nhất của Việt Nam. Các đối tác dẫn đầu vốn FDI đầu tư vào Việt Nam có thể kể đến là Hàn Quốc, Singapore, Nhật Bản, Trung Quốc, Hong Kong –  chiếm khoảng 73% số dự án mới và 86,5% vốn đầu tư đăng ký trong tháng đầu năm.

 Theo nhận định của Ngân hàng Thế giới (WB), trong những năm gần đây, Việt Nam nhanh chóng nổi lên như một đối tác thương mại quan trọng trong khu vực nhờ sự ổn định chính trị, cam kết cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, thu hút đầu tư và có vị trí địa lý chiến lược. Vị trí chiến lược này của Việt Nam tại Đông Nam Á gần với các chuỗi cung ứng toàn cầu và các thị trường lớn. Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP và EVFTA mà Việt Nam là thành viên đã mang đến cho các nhà đầu tư khả năng tiếp cận các thị trường toàn cầu, tăng thêm sức hấp dẫn với các nhà đầu tư nước ngoài.

Việt Nam đang nổi lên là điểm sáng thu hút FDI từ dòng dịch chuyển vốn đầu tư toàn cầu. Tuy nhiên, theo khảo sát của WB, thu hút FDI đầu tư vào Việt Nam chủ yếu trong các lĩnh vực sản xuất thâm dụng lao động, dẫn đến tập trung nhiều vào các khâu lắp ráp cuối đem lại giá trị gia tăng thấp. Dẫn chứng cụ thể về nhu cầu lao động cho thấy với các lĩnh vực chế tạo chế biến đã tạo ra gần 5 triệu việc làm trong 15 năm qua, nhưng gần 85% việc làm trong các lĩnh vực này đều là việc làm kỹ năng thấp; tỷ lệ này thuộc dạng thấp nhất trong số các quốc gia so sánh trong khu vực Đông Nam Á. Vì vậy để tránh bẫy công nghệ thấp, lạc hậu trong thu hút FDI, Việt Nam cần lọc dự án tốt hơn và công tác hậu kiểm chặt chẽ hơn.

Cần chiến lược căn cơ

Trong báo cáo về hiệu quả hoạt động của khu vực FDI trình Chính phủ mới đây, Bộ Tài chính đã đề nghị tăng cường các biện pháp để quản lý DN FDI. Bởi dữ liệu thống kê năm 2023 cho thấy, trong số 28.918 DN FDI có báo cáo tài chính thì có tới 16.292 DN báo kinh doanh lỗ (tăng 21,2% so với năm 2022); số DN bị lỗ lũy kế là 18.140 DN, tăng 15%. Số vốn lỗ năm 2023 là 217.464 tỉ đồng, tăng 32% so với năm 2022. Về doanh thu, Bộ Tài chính thống kê, doanh thu của DN FDI năm 2023 đạt hơn 9,4 triệu tỉ đồng, giảm hơn 426.900 tỉ đồng. Lợi nhuận trước thuế của các DN nước ngoài ghi nhận năm 2023 đạt hơn 411.700 tỉ đồng, giảm khoảng 68.300 tỉ đồng so với năm 2022. Lợi nhuận sau thuế đạt khoảng 377.000 tỉ đồng, giảm 63.000 tỉ đồng. “Số DN báo lỗ, lỗ lũy kế, lỗ mất vốn chủ sở hữu vẫn có chiều hướng gia tăng trong nhiều năm. Nhưng nhiều DN FDI báo lỗ liên tục mà vẫn mở rộng quy mô vốn đầu tư, mở rộng sản xuất kinh doanh. Nhiều DN có doanh thu, lợi nhuận trước thuế cao nhưng mức đóng góp vào ngân sách nhà nước rất thấp” – báo cáo Bộ Tài chính cho biết.

Theo Sách trắng doanh nghiệp Việt Nam năm 2024, năm 2022 cả nước có 22.930 DN FDI hoạt động (chiếm 3,1% tổng số DN cả nước). Trong đó, DN nước ngoài kinh doanh có lãi chiếm 52,6%, DN hòa vốn 2,9% và số DN kinh doanh lỗ chiếm 44,5% tổng số DN FDI đang hoạt động có báo cáo tài chính. Trong khi khu vực FDI là khu vực sử dụng tài sản có hiệu quả nhất so với khu vực DN nhà nước và ngoài nhà nước trong các năm qua. Điều này cũng phản ánh nghịch lý về sự gia tăng quy mô vốn, quy mô sản xuất của khối ngoại khi liên tục báo lỗ. Các chuyên gia cho rằng, cần rà soát cơ chế, chính sách thu hút FDI để có thể quản lý hiệu quả hơn hoạt động của DN nước ngoài, tránh thất thu ngân sách nhà nước.

Khảo sát nhịp đập DN đa quốc gia của WB năm 2023 cho thấy các công ty đa quốc gia tại Việt Nam có tỷ lệ thu mua đầu vào trong nước thuộc dạng thấp nhất trong số các quốc gia khu vực Đông Á và Thái Bình Dương. Sự kết nối giữa khu vực trong nước và khu vực FDI còn nhiều hạn chế, khối FDI vẫn vận hành riêng biệt chứ chưa phải là xúc tác cho tăng trưởng trong toàn bộ nền kinh tế. Tại Diễn đàn quốc gia phát triển DN công nghệ số Việt Nam lần thứ 6 diễn ra trong tháng 1-2025 cũng có nhiều nhận định cho rằng, dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam rất lớn, nhưng lợi ích về công nghệ, tri thức và năng lực sản xuất mà nền kinh tế tiếp nhận chưa được tương xứng. Phần lớn DN FDI sử dụng công nghệ trung bình, công nghệ cao chỉ chiếm khoảng 5%. Lẽ đó, thu hút FDI để tạo động lực tăng trưởng kinh tế cần chiến lược căn cơ hơn.

GIA BẢO