Các nước ASEAN không phải nhìn đâu xa, hãy học Việt Nam cách chuyển đổi năng lượng

Hội nghị cấp bộ trưởng ASEAN+3 về năng lượng khi Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN 2020. (Nguồn: East Asia Forum)

Không tăng tốc sẽ “muộn”

Trong một bài phân tích gần đây trên East Asia Forum, chuyên gia về chính sách năng lượng Ahmed Albayrak tại Viện Lowy đã nhấn mạnh rằng Việt Nam là một mô hình đáng học hỏi trong ASEAN về phát triển năng lượng tái tạo, hướng tới hiện thực hóa các mục tiêu xanh.

Quá trình chuyển đổi năng lượng ở Đông Nam Á rất quan trọng để giảm lượng khí thải toàn cầu, nhưng tiến độ vẫn chậm so với kế hoạch. Do đó, khu vực cần những thay đổi chính sách đáng kể để đạt được mục tiêu về mức phát thải ròng bằng 0.

Việc mở rộng ứng dụng năng lượng mặt trời và gió gần đây của Việt Nam được chuyên gia Ahmed Albayrak nhắc đến như một nỗ lực điển hình, giúp Việt Nam sản xuất 13% điện năng vào năm 2023. Theo chuyên gia Ahmed Albayrak, cách tiếp cận này có thể là kim chỉ nam cho ASEAN.

“Kinh nghiệm của Việt Nam là tập trung vào các ưu đãi về giá và sự chắc chắn về chính sách hợp lý là chìa khóa để thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo”, ông Ahmed Albayrak nhấn mạnh.

Với nhu cầu năng lượng dự kiến ​​sẽ tăng gấp ba lần từ năm 2020 đến năm 2050, quá trình chuyển đổi năng lượng ở Đông Nam Á có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm lượng khí thải toàn cầu.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) ước tính công suất của năng lượng tái tạo sẽ tăng thêm 63,1 gigawatt vào năm 2028, chỉ là một phần nhỏ trong số 229 gigawatt năng lượng tái tạo cần thiết vào năm 2030 để khu vực đạt được phát thải ròng bằng 0 như kịch bản đề ra.

Theo chuyên gia Ahmed Albayrak, nếu theo đà như hiện nay, còn rất lâu ASEAN mới đạt được mục tiêu nêu trên và cần có sự can thiệp chính sách mạnh mẽ hơn nữa. Tuy vậy, điều tuyệt vời là các thành viên ASEAN có thể học hỏi từ Việt Nam về ý tưởng để thúc đẩy năng lượng mặt trời và gió.

Năm 2023, Việt Nam chiếm gần 2/3 tổng sản lượng điện mặt trời và điện gió ở ASEAN. Thái Lan, ở vị trí thứ hai, chỉ sản xuất được 1/4 sản lượng năng lượng mặt trời và gió của Việt Nam. Sự vươn lên dẫn đầu về năng lượng mặt trời và gió của Việt Nam là bài học cho các thành viên ASEAN khác.

“Phát súng” đầu tiên được “khai hỏa” là vào năm 2017, khi bộ biểu giá điện hỗ trợ (FIT) đầu tiên của Việt Nam được áp dụng cho các dự án năng lượng mặt trời và gió hoạt động trước tháng 6/2019.

Các mức giá FIT sau đó đã giảm dần, với thời hạn cuối cùng được ấn định là vào tháng 11/2021, đi cùng với các giải pháp miễn thuế.

Chuyên gia Ahmed Albayrak lý giải rằng có những động lực lớn để thúc đẩy Việt Nam chuyển hướng sang năng lượng tái tạo. Trong đó phải kể đến sự chậm trễ trong các dự án than hiện tại gây ra rủi ro về an ninh năng lượng do nhu cầu điện ngày càng tăng nhanh. Đồng thời, các chuyên gia cho rằng các đô thị lớn nên sử dụng năng lượng tái tạo để giảm ô nhiễm.

Năm 2017, tỷ trọng năng lượng mặt trời và gió trong cơ cấu nguồn điện của Việt Nam là không đáng kể. Đến năm 2023, năng lượng mặt trời và gió chiếm 13% tổng nguồn điện của Việt Nam, một mức tăng trưởng chưa từng có trong khu vực.

Việt Nam hiện đang hợp tác với nhiều quốc gia để phát triển điện gió ngoài khơi. (Nguồn: blueeconomycrc)

Ba kinh nghiệm lớn từ Việt Nam

Chuyên gia Ahmed Albayrak cho rằng các thành viên ASEAN có thể học hỏi nhiều điều từ kinh nghiệm của Việt Nam và chỉ ra một số yếu tố cốt lõi.

Theo đó, thứ nhất, khuyến khích về giá là quan trọng. FIT phải được đặt ở mức hấp dẫn đối với nhà đầu tư. Các ví dụ trước đây về chương trình FIT trong khu vực không đưa ra mức bù hợp lý so với chi phí và không thể thúc đẩy giải pháp cho năng lượng tái tạo.

Các nghiên cứu cho thấy chính sách FIT hiệu quả nhất để triển khai năng lượng mặt trời và gió là chính sách FIT trang trải chi phí dự án và mang lại lợi nhuận. Việc đưa ra mức giá FIT cao hơn gần đây ở Thái Lan và Philippines là một bước đi đúng hướng.

Thứ hai, chuyên gia Ahmed Albayrak cho rằng yêu cầu về “hàm lượng nội địa” cũng có thể là một rào cản. Không giống như Malaysia và Indonesia, Việt Nam không đặt ra bất kỳ yêu cầu nào về “hàm lượng nội địa” đối với các tấm pin mặt trời

Một nghiên cứu gần đây ở Ấn Độ, Brazil và Nam Phi cho thấy yêu cầu về “hàm lượng nội địa” đối với các dự án năng lượng tái tạo không thúc đẩy năng lực sản xuất trong nước mà làm tăng chi phí dự án.

Thứ ba, theo chuyên gia Ahmed Albayrak, có lẽ bài học quan trọng nhất từ ​​kinh nghiệm của Việt Nam là sự chắc chắn về chính sách. Nếu không chắc chắn về chính sách có thể làm cho quá trình chuyển đổi năng lượng trở thành một con đường gập ghềnh.

Ngày 11/02/2020, Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, trong đó đề ra hàng loạt nhiệm vụ và giải pháp đối với lĩnh vực năng lượng tái tạo, năng lượng mới như xây dựng các cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa các nguồn năng lượng hoá thạch; ưu tiên sử dụng năng lượng gió và mặt trời cho phát điện; khuyến khích đầu tư xây dựng các nhà máy điện sử dụng rác thải đô thị, sinh khối và chất thải rắn đi đôi với công tác bảo vệ môi trường…