Sáng 30.10, tiếp tục kỳ họp 6 Quốc hội XV, Quốc hội tiến hành giám sát tối cao việc triển khai thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về các chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025, phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030″ (gọi tắt là 3 chương trình mục tiêu quốc gia).
Báo cáo kết quả giám sát trước Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm, Phó trưởng đoàn giám sát, cho biết đoàn giám sát đã tiến hành giám sát trực tiếp Chính phủ, 11 bộ, ngành và 15 tỉnh đại diện cho các vùng, miền và mức độ thụ hưởng các chương trình; tổ chức nhiều cuộc làm việc với các bộ, ngành, Chính phủ; sử dụng tối đa kết quả kiểm toán, thanh tra và ý kiến của các bộ, ngành, địa phương.
Đạt mục tiêu chương trình nông thôn mới là “rất khó khăn”
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm
Với chương trình xây dựng nông thôn mới, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm cho hay, tính đến 30.6, cả nước có 6.022 xã (73,65%) đạt chuẩn nông thôn mới, 1.331 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 176 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.
Có 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới. 19 tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới (trong đó, có 5 tỉnh hoàn thành chương trình nông thôn mới).
Tuy nhiên, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Quốc hội cũng cho biết việc triển khai chương trình có nhiều hạn chế. Nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách T.Ư phân bổ chậm, tỷ lệ đối ứng còn cao gây khó khăn cho một số địa phương, nhất là các tỉnh nghèo.
Tiến độ giải ngân vốn ngân sách T.Ư năm 2022 và giai đoạn 2021 – 2025 còn chậm so với yêu cầu, nhất là vốn sự nghiệp, đến 30.6 mới giải ngân được 9,17% kế hoạch vốn của năm.
“Kết quả xây dựng nông thôn mới chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại trong chỉ đạo thực hiện xây dựng nông thôn mới”, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm nêu và cho biết, để đạt mục tiêu giai đoạn 2021 – 2025 của chương trình nông thôn mới là “rất khó khăn”.
Mới chỉ quan tâm đánh giá việc giảm tỷ lệ hộ nghèo
Về chương trình giảm nghèo, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm cho hay, năm 2021, tỷ lệ hộ nghèo giảm 0,52% so với năm 2020. Tỷ lệ này tuy chưa đạt so với mục tiêu Quốc hội giao song trong bối cảnh cả nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19, tăng trưởng kinh tế chỉ ở mức 2,58%, thấp nhất trong vòng 30 năm qua thì kết quả giảm nghèo cũng là một nỗ lực được ghi nhận.
Quốc hội tiến hành giám sát tối cao với việc thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 – 2025
Năm 2022, tỷ lệ hộ nghèo giảm 1,17% và ước thực hiện năm 2023 giảm 1,1%, tỷ lệ giảm nghèo dân tộc thiểu số giảm trên 3%, đạt và vượt mục tiêu đề ra.
Tuy nhiên, tương tự chương trình nông thôn mới, việc phân bổ ngân sách T.Ư thực hiện chương trình giảm nghèo còn chậm. Giải ngân vốn ngân sách T.Ư năm 2022 (đến 31.1) chỉ đạt 35,63% kế hoạch.
Giải ngân vốn đầu tư công năm 2022 kéo dài sang năm 2023 đạt 53% kế hoạch; giải ngân kinh phí sự nghiệp nguồn ngân sách T.Ư năm 2023 đến tháng 6.2023 đạt 6,53%; giải ngân vốn đầu tư công ước đến 31.8 đạt 31,9% kế hoạch.
Cạnh đó, tại các huyện nghèo mới chỉ quan tâm đánh giá việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, chưa đánh giá thực chất mức tăng thu nhập bình quân đầu người hàng năm.
“Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm chưa thực sự phản ánh đầy đủ các tác động của chương trình”, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm nhấn mạnh và cho rằng, phần lớn là do tác động của các chính sách giảm nghèo thường xuyên, tín dụng chính sách xã hội, sự tự lực vươn lên của người dân và tác động của các chính sách phát triển kinh tế – xã hội, an sinh xã hội khác của Nhà nước.
Đời sống đồng bào thực tế vẫn còn nhiều khó khăn
Với chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm cho hay, vốn ngân sách T.Ư đã phân bổ hết cho các địa phương, đảm bảo theo quy định hiện hành. Địa phương phân bổ ngân sách đảm bảo theo tiêu chí, định mức và hướng dẫn của T.Ư.
Tình hình giải ngân năm 2023 đã có tiến bộ, nhất là vốn đầu tư công. Giải ngân vốn đầu tư công T.Ư đến tháng 6 (bao gồm cả vốn 2022 kéo dài sang năm 2023) đạt 22%, ước đến tháng 9 đạt 52%, nhiều địa phương giải ngân trên 60%.
Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Chính phủ Hầu A Lềnh tại phiên giám sát của Quốc hội
Hạn chế của chương trình vẫn là việc phân bổ vốn T.Ư chậm, việc huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, cá nhân và đóng góp của người dân gặp nhiều khó khăn, đạt kết quả thấp so với các năm trước. Cạnh đó, kết quả giải ngân đạt thấp. Từ năm 2022 đến tháng 6.2023 chỉ giải ngân khoảng 18,9% so với kế hoạch cả giai đoạn.
Theo báo cáo, chương trình đến nay đã đạt và vượt nhiều chỉ tiêu đề ra, song theo ông Y Thanh Hà Niê Kđăm, trên thực tế, đời sống đồng bào dân tộc thiểu số còn gặp rất nhiều khó khăn, kinh tế – xã hội phát triển chậm; tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo và nguy cơ tái nghèo cao; khoảng cách giàu nghèo có xu hướng gia tăng.
“Khả năng đạt mức thu nhập bình quân tăng 2 lần so với 2020, giảm 50% số xã đặc biệt khó khăn, hoàn thành các chỉ tiêu về thiếu đất ở, đất sản xuất, quy hoạch dân cư và nhiều chỉ tiêu khác đến năm 2025 ở vùng dân tộc thiểu số theo mục tiêu của chương trình là rất khó khăn”, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm nêu.
Có tình trạng đùn đẩy, né trách nhiệm
Đánh giá nguyên nhân, ông Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, bên cạnh những nguyên nhân khách quan, việc lần đầu tiên thực hiện cơ chế, quản lý, chỉ đạo chung 3 chương trình mục tiêu quốc gia và thực hiện các nguyên tắc đổi mới của Quốc hội (thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, tăng cường phân cấp cho địa phương và nhiều yêu cầu khác về đổi mới cơ chế quản lý, nội dung tiếp cận xây dựng chính sách…) nên không tránh khỏi những khó khăn, lúng túng về chỉ đạo, tổ chức thực hiện.
Cạnh đó, năng lực thực tiễn của một bộ phận cán bộ, công chức tham mưu, xây dựng văn bản, chính sách; quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình còn hạn chế về số lượng và chất lượng, nhất là cấp huyện, xã vùng dân tộc thiểu số và miền núi.
“Có tình trạng đùn đẩy, né tránh, tâm lý sợ trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức trong thực thi nhiệm vụ, nhất là cơ sở pháp lý để thực hiện một số chính sách còn chưa rõ ràng, đồng bộ”, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nhấn mạnh và cho biết, sự phối hợp của một số cơ quan, bộ, ngành địa phương chưa chặt chẽ, cách tiếp cận xây dựng các chương trình chưa thực sự phù hợp… cũng là nguyên nhân để 3 chương trình mục tiêu quốc gia chưa đạt được.
