Nghề gốm Bình Đức, nơi lưu giữ nét văn hóa đặc sắc của người Chăm

Làng nghề làm gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức đã có từ lâu đời và gắn chặt với đời sống kinh tế, văn hóa – xã hội, phong tục tập quán của người Chăm qua bao đời nay. Quy trình làm gốm của người Chăm Bình Đức từ khâu chế biến, pha trộn đất, nhào nặn sản phẩm, chỉnh hình, chà bóng cho đến khâu nung gốm, chế biến nước màu trang trí lên gốm sau khi nung… đến nay về cơ bản vẫn bảo lưu khá nguyên vẹn kỹ thuật, phương thức theo lối thủ công truyền thống do ông bà lưu truyền lại. Với những giá trị và ý nghĩa đó, năm 2012 nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tuy nhiên, trong những thập niên gần đây, do tác động của khoa học công nghệ, cơ chế kinh tế thị trường… nên nghề gốm đã và đang đối mặt với nhiều khó khăn, thử thách về thị trường tiêu thụ, giá thành sản phẩm không ổn định, thu nhập của các gia đình và nghệ nhân làm gốm thấp… đã ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của nghề gốm. Những khó khăn trong nghề gốm và cơ chế thị trường đã tác động làm cho những người thợ trẻ giảm đi lòng đam mê, yêu nghề, thiếu đi tính cần cù, chịu khó trong việc học hỏi để tiếp thu bí quyết, kinh nghiệm nghề nghiệp và nâng cao tay nghề do các nghệ nhân lớn tuổi truyền dạy. Đây là nguy cơ đáng lo ngại về sự tồn tại và phát triển của làng gốm Chăm thôn Bình Đức trong tương lai khi mà các nghệ nhân tuổi cao, sức yếu đang lần lượt mất đi và khan hiếm dần.

Trước thực trạng đó, ngày 19/8/2021 UBND tỉnh Bình Thuận ban hành Quyết định số 2097/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án “Bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình”. Ngày 13/9/2023, Ủy ban nhân dân tỉnh có Công văn số 3441/UBNDKGVXNV về việc triển khai thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghề gốm truyền thống của người Chăm” được UNESCO ghi danh.

Theo ông Bùi Thế Nhân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Thuận, việc được UNESCO ghi danh Nghệ thuật làm gốm của người Chăm vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vừa là niềm vui, nhưng đồng thời cũng là nỗi lo, và là trách nhiệm chung của các cấp chính quyền, ngành chức năng và cộng đồng người Chăm địa phương trong việc chung tay gìn giữ, bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống tránh nguy cơ bị mai một, thất truyền trong thời gian đến. Do đó, để bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức, các đơn vị liên quan cần thường xuyên mở các lớp đào tạo, truyền dạy kỹ năng, bí quyết thực hành nghề gốm cho thế hệ trẻ trong cộng đồng người Chăm địa phương từ nguồn ngân sách phân bố hàng năm của tỉnh, chương trình mục tiêu quốc gia và các chương trình, dự án khác có liên quan. Triển khai việc quy hoạch, mở rộng vùng nguyên liệu (đất sét làm gốm truyền thống, đất sét làm gốm mỹ nghệ, củi nung, than đá) và bãi nung gốm truyền thống gắn với xây dựng lò nung gốm mỹ nghệ đảm bảo tính hợp lý cho nghề gốm tồn tại và phát triển bền vững về lâu dài.

Ông Bùi Thế Nhân cũng cho rằng, cần có quy hoạch khu đất phù hợp tại thôn Bình Đức để xây dựng nhà trưng bày sản phẩm gốm, kết hợp trình diễn nghệ thuật làm gốm, nung gốm và các loại hình nghệ thuật truyền thống của người Chăm (dân ca, dân vũ, dân nhạc) phục vụ du khách tham quan. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến nét đặc sắc, giá trị, ý nghĩa và tầm quan trọng của nghề gốm để nâng cao nhận thức cho chủ thể văn hóa, các cấp, các ngành, tổ chức và cá nhân có liên quan để nâng cao nhận thức, tinh thần trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát triển nghề gốm, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc do ông bà, tổ tiên để lại.

Chủ tịch UBND xã Phan Hiệp cho biết: Bằng nguồn lực của địa phương cùng với sự quan tâm của các cơ quan ban ngành, sẽ tiếp tục giới thiệu đưa các nghệ nhân cùng các sản phẩm làng nghề đến trình diễn tại các sự kiện trong và ngoài địa phương cho du khách trong và ngoài nước thưởng lãm, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghề gốm truyền thống của người Chăm” được UNESCO ghi danh.