Di sản văn hóa không chỉ được coi là tài sản có giá trị giáo dục truyền thống, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ, mà còn là một nguồn lực to lớn góp phần phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Trong những năm gần đây, quan niệm về giáo dục di sản đã có nhiều đổi mới. Các điểm di sản, trung tâm trưng bày văn hóa đều có thể trở thành địa điểm học tập mà học sinh tất cả lứa tuổi có thể trực tiếp trải nghiệm.
Tiết học ngoại khóa đặc biệt
Tháng 9 vừa qua, có dịp theo chân thầy và trò Trường tiểu học Xuân An đến di tích tháp Pô Sah Inư (phường Phú Hài, TP. Phan Thiết) trong một giờ học ngoại khóa ngay thời điểm Lễ hội Katê diễn ra, chúng tôi cảm nhận được sự hào hứng lan truyền từ các em. Tiết học khá đông học sinh giữa một không gian rộng nhưng lại rất trật tự và ai cũng chăm chú như sợ bỏ sót bất cứ dữ liệu nào đó. Những tưởng thời đại công nghệ 4.0, học sinh tiếp xúc nhiều với các thiết bị công nghệ số sẽ ít hứng thú với lịch sử, song nhiều em đã chủ động tìm hiểu, đặt các câu hỏi, nêu lên những thắc mắc với người phụ trách.
Quan sát sự hứng thú trong suốt buổi học của các em, cô Hàn Thị Bích Hiền – Phó Hiệu trưởng Trường tiểu học Xuân An (TP. Phan Thiết) chia sẻ: “Giáo dục trải nghiệm di sản là một cách tiếp cận mới để các em tự lĩnh hội kiến thức, đồng thời phát triển toàn diện nhân cách. Để thực hiện các chuyến đi không hề đơn giản vì liên quan đến nhiều yếu tố. Nhưng nhà trường luôn nỗ lực, lên kế hoạch từ đầu năm học để vận dụng linh hoạt sự đổi mới trong dạy học. Và rõ ràng những bài học mà các em tự thu nhận được từ trải nghiệm thực tế đọng lại lâu bền, sâu sắc hơn. Bằng việc gợi mở vấn đề, đặt câu hỏi, tạo cho các em cơ hội tự khám phá, tự trải nghiệm, từ đó góp phần hình thành và hoàn thiện nhân cách, nâng cao ý thức, trách nhiệm cho học sinh trong việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống, di sản văn hóa của dân tộc ngay từ bậc tiểu học. Còn với người thầy cũng sẽ thay đổi phương pháp dạy, gắn lý thuyết với thực tiễn”.
Nhiều học sinh bày tỏ sự hào hứng, nhận xét: Buổi hoạt động ngoại khóa không chỉ là chuyến tham quan, được đi chơi mà còn là một giờ học tập bổ ích, thiết thực. Tại đây, các thông tin được giới thiệu ngắn gọn, đi kèm hình ảnh thực tế giúp chúng em không chỉ ghi nhớ kiến thức lịch sử mà cảm giác lại thoải mái, thư giãn…
Tăng cường sự phối hợp
Thực tế chứng minh, di sản văn hóa không thể đứng ngoài sinh hoạt của cộng đồng dân cư, hoặc đứng ngoài không gian văn hóa của nó. Ðể có thể duy trì sức sống cho di sản văn hóa vốn đã được nhân loại tôn vinh, thì trước hết các di sản văn hóa ấy phải được bảo tồn như nó vốn có, phải được “sống”, được tôn vinh, được người dân thừa nhận ngay trong chính đời sống của cộng đồng. Cho nên, cần ứng xử với di sản văn hóa bằng lòng tự hào dân tộc, bằng hiểu biết và niềm đam mê cái đẹp, bằng cảm nhận sự tinh túy các di sản văn hóa.
Tại Bình Thuận, từ năm 2020, Sở Giáo dục và Đào tạo và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã ký kết chương trình phối hợp về “Hoạt động giáo dục thông qua di sản văn hóa và tổ chức học tập ngoại khóa tìm hiểu về di sản văn hóa địa phương tại các bảo tàng, di tích trên địa bàn tỉnh” giai đoạn 2020 – 2025 . Trong đó, năm 2023, những “Giờ học lịch sử” được các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông đẩy mạnh. Như tại Bảo tàng Hồ Chí Minh – Chi nhánh Bình Thuận đã đón 67 đoàn với hơn 4.000 học sinh tham quan, tìm hiểu về thân thế, cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh; tìm hiểu về Trường Dục Thanh – nơi Bác Hồ dừng chân dạy học. Còn tại Nhà trưng bày Bảo tàng tỉnh, đón 13 đoàn với hơn 1.300 học sinh. Đặc biệt, tại Khu di tích căn cứ Tỉnh ủy Bình Thuận trong kháng chiến chống Mỹ (xã Đông Giang, huyện Hàm Thuận Bắc), đã đón gần 8.000 học sinh và giáo viên các cấp học trên địa bàn tỉnh tham quan.
Ngoài ra, Bảo tàng tỉnh cũng đã linh hoạt trong việc tổ chức trưng bày, triển lãm tranh lưu động về “Bảo tồn di sản văn hóa địa phương” tại một số trường học; trưng bày các chuyên đề ảnh giới thiệu di tích, lễ hội, thắng cảnh… phục vụ học sinh đến tham quan, nghiên cứu tại di tích tháp Pô Sah Inư; mời nghệ nhân trình diễn nghề truyền thống, biểu diễn văn nghệ dân gian Chăm vào dịp hè, lễ, tết phục vụ học sinh tham quan, nghiên cứu. Tại Trung tâm Trưng bày văn hóa Chăm, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình lại mời nghệ nhân trình diễn, hướng dẫn cho học sinh tham gia trải nghiệm thực hành về nghề dệt thổ cẩm, nghề gốm và bánh gừng truyền thống của người Chăm hay tổ chức các trò chơi dân gian Chăm như bịt mắt đập niêu, thảy que vào bình gốm, đội nước tiếp sức bằng bình gốm…
Bên cạnh đó, một số trường học trong tỉnh cũng đã linh hoạt khai thác nguồn di tích, lễ hội văn hóa, làng nghề tại địa phương để đưa học sinh đến tìm hiểu học tập. Tổ chức hoạt động giáo dục với chủ đề “Di sản văn hóa ở quanh ta”, cuộc thi vẽ tranh, đố vui về di tích lịch sử… Đây là cách “vừa chơi, vừa học” giúp các em thêm yêu di sản quê hương.
Bà Lư Thái Tuyên – Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh đánh giá: Di sản văn hóa là một bộ phận rất quan trọng của nền văn hóa dân tộc, là chứng tích cho sự phát triển của cộng đồng. Nhân dân lao động vừa là chủ nhân, vừa là lực lượng nòng cốt để xây dựng nên kho tàng di sản văn hóa ấy. Vì thế, sự phối hợp giữa các bảo tàng với trường học là cần thiết, giúp cho các bảo tàng phát huy, lan tỏa sâu rộng được các giá trị lưu trữ vào đời sống, góp phần giáo dục thế hệ tương lai tình yêu và lòng tự hào với các di sản văn hóa của đất nước.
