Trong số 33 hiện vật vừa được công nhận bảo vật quốc gia, tỉnh Bình Thuận có 1 bảo vật, đó là tượng Avalokitesvara Bắc Bình niên đại thế kỷ VIII – IX.
Theo Bảo tàng tỉnh Bình Thuận, tháng 9/2001, cán bộ của Bảo tàng nhận được thông tin về người dân ở thôn Hồng Chính, xã Hòa Thắng, huyện Bắc Bình phát hiện 1 tượng Phật với hình dáng lạ.
Tiếp cận hiện vật, người dân cho biết, tượng được phát hiện trong quá trình làm nương rẫy tại khu vực thôn Thanh Kiết, xã Phan Thanh, huyện Bắc Bình, từ trước năm 1945.
Năm 1996, bức tượng được người dân đem chôn giấu trong vườn nhà. Đến năm 2001, ông Ngô Hiếu Học trong quá trình đào móng xây trụ cổng đã phát hiện pho tượng này và bàn giao lại cho Bảo tàng tỉnh Bình Thuận.
Tượng Avalokitesvara Bắc Bình. Ảnh: Bảo tàng Bình Thuận
Pho tượng này chính là tượng Avalokitesvara – vị Bồ tát Quán Thế Âm hiện thân cho lòng từ bi của đức Phật. Quán Thế Âm là một trong những vị Bồ tát được tôn kính thờ phụng rộng rãi nhất trong Phật giáo Đại thừa.
Tượng Avalokitesvara Bắc Bình là hiện vật văn hóa Chăm, được chế tác từ đá sa thạch hạt mịn (đá granite hạt nhỏ) màu xám đen, chiều cao 61cm, trọng lượng 13kg, là hiện vật gốc độc bản có niên đại thế kỷ VIII – IX, hiện được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Bình Thuận.
Tượng đứng trên bệ có vòng cung phía sau. Từ một phiến đá sa thạch, từng đường nét và kỷ thuật chạm trổ điêu luyện trên đá đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật tạo hình với sự cân xứng, hài hòa.
Phần đầu của tượng với búi tóc cao, trên đầu là chiếc mũ hình tháp nhiều tầng, mặt trước chạm nổi một tượng Phật đang thế ngồi khá rõ nét, đó là tượng Phật A Di Đà cổ ngồi tọa thiền.
Tượng có 4 cánh tay: tay phải trên cầm chuổi hạt, tay trái trên cầm cuốn sách. Hai tay dưới đưa ra phía trước, tay trái cầm bình nước cam lồ, bàn tay trái bị mất, 2 tai to và dài. Nghệ nhân xưa đã chạm khắc kỳ công tạo nên nhiều yếu tố trang trí chi tiết nhằm mô tả năng lượng mầu nhiệm của Phật.
Các chuyên gia đánh giá, tượng Avalokitesvara Bắc Bình tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc, kiến trúc tôn giáo của phần đất phía Nam (miền Kauthara) trong không gian văn hóa Champa.
Đây là sản phẩm của quá trình hội tụ các thành tố ngoại sinh và nội sinh, từ kỹ thuật chế tác đá, nghệ thuật tạo hình cho đến triết lý tôn giáo, tạo nên một sản phẩm vừa đáp ứng nhu cầu thờ cúng, vừa đem lại giá trị mỹ thuật rất cao trên hiện vật, sự trang nghiêm trong một tổng thể bố cục cân đối mà không làm mất đi đường nét mềm mại và sống động, vốn là một trong những đặc trưng nổi bật của nền nghệ thuật tạo hình Champa.
Như vậy, đến nay tỉnh Bình Thuận đã có 2 bảo vật quốc gia. Ngoài tượng Avalokitesvara Bắc Bình, bảo vật quốc gia được công nhận trước đó là Linga vàng phát hiện trong đợt khai quật khảo cổ tại tháp Pô Dam tại xã Phú Lạc, huyện Tuy Phong.
T.Toàn
