TP. Phan Thiết có nhiều đình làng cổ được xây dựng từ hàng trăm năm trước, trong đó có 4 ngôi đình nay được xếp hạng Di sản văn hóa nghệ thuật cấp Nhà nước.
Đình làng khi xưa là nơi thờ Thần hoàng bổn cảnh, thờ các vị tiền, hậu hiền có công với làng, cũng là nơi hội họp giải quyết mọi việc của dân, và không gian để tổ chức các lễ hội, nơi vui chơi cho dân làng.
Đình làng nào cũng có rất nhiều câu đối chữ Hán. Nội dung những câu chữ này có thể giúp người thời nay tìm hiểu một chút diện mạo của Phan Thiết xưa cùng đời sống tâm linh, văn hóa xã hội của cộng đồng cư dân thời mở đất.
Để có một tiêu chí đối chiếu so sánh những thông điệp của các đình làng, chúng tôi chọn giới thiệu mỗi ngôi đình một câu đối có mang tên của đình làng. Đó là tuyên ngôn chính của mỗi ngôi đình với dân làng, có thể phản ánh được tâm tư tình cảm, nhân sinh quan của cộng đồng.
Vì muốn phản ảnh thật chính xác nội dung ý nghĩa câu chữ của tiền nhân, có câu đối của đình làng nào chưa tra cứu rõ, chúng tôi không giới thiệu trong bài viết này.
Câu đối của đình làng Tú Luông
Đình làng Tú Luông được tạo dựng vào đầu thế kỷ 19, trùng tu hoàn chỉnh vào năm 1871, nay thuộc địa bàn phường Đức Long, TP. Phan Thiết. Tên theo Hán tự của đình là Tú Long (鏽龍), nhưng có lẽ vì kiêng âm Long trùng tên vua Gia Long (嘉隆) nên phải gọi trại đi là Luông. Câu đối có mang tên Tú Long được đặt trong gian thờ tiền hiền:
鏽 嶺 社 宏 規 月 評 迓 得 耆 英 會
龍 崗 鍾 瑞 氣 世 代 薰 成 遜 讓 鄉
Phiên âm: Tú lĩnh xã hoành quy nguyệt bình nhạ đắc kỳ anh hội
Long cương chung thụy khí thế đại huân thành tốn nhượng hương.
Tạm dịch: Đỉnh Tú (đẹp) có đình rộng, lệ mỗi tháng đón tinh anh kỳ lão về nghị hội
Đồi Long (rồng) tụ khí lành, trọn danh thơm giúp đời mà khiêm nhượng với quê hương.
Tinh anh chỉ những người có hiểu biết nhờ học hành đỗ đạt. Kỳ lão chỉ những người trên 60 tuổi còn minh mẫn. Khí lành chỉ những bậc có tài, có đức.
Câu đối đã giới thiệu nét đẹp của vùng đất Tú Long có đồi cao, đình lớn, nêu được chức năng của đình làng là nơi hội họp của làng, và thể hiện sự tôn vinh của cộng đồng với các bậc tiền, hậu hiền trong số tinh anh kỳ lão có công với làng. Có công mà thêm đức khiêm tốn thì mới trọn danh thơm được mọi người kính trọng và cảm phục.
Câu đối của đình làng Đức Nghĩa
Đình làng Đức Nghĩa được xây dựng năm 1846, nay thuộc địa bàn phường Đức Nghĩa, TP. Phan Thiết. Câu đối của đình làng Đức Nghĩa đặt tại cổng đình:
德 發 荣 华 四 季 具 祿 財
義 宗 禮 節 春 秋 同 拜 仰
Phiên âm: Đức phát vinh hoa tứ quý cụ lộc tài
Nghĩa tông lễ tiết xuân thu đồng bái ngưỡng.
Tạm dịch: Bốn mùa sẵn tài nguyên, hưởng vinh hoa nhờ đức phát
Xuân thu hai tiết lễ, đồng bái ngưỡng nghĩa tổ tông.
Câu đối trên cho thấy cuộc sống người dân làng Đức Nghĩa xưa rất sung túc nhờ vị trí đắc địa của làng vừa ở ven sông vừa gần chợ Phan Thiết. Nhất cận thị nhị cận giang, việc đánh bắt thủy hải sản và trao đổi buôn bán đều thuận lợi. Được hưởng phước lộc vinh hoa là nhờ ơn tổ tiên khai mở và người dân đã phát triển được nề nếp đạo đức từ tổ tiên, nên phải nhớ ơn và kính lễ tiền nhân.
Câu đối của đình làng Lạc Đạo
Đình làng Lạc Đạo được tạo dựng vào nửa đầu thế kỷ 19, nay thuộc địa bàn phường Lạc Đạo, TP. Phan Thiết. Câu đối của Đình Lạc Đạo đặt ngay trước cửa đình:
樂 觀 界 境 亭 前 江 下水 源 流
道 味 淳 風 殿 後 神 坻 地 靈 頭
Phiên âm: Lạc quan giới cảnh đình tiền giang hạ thủy nguyên lưu
Đạo vị thuần phong điện hậu thần trì địa linh đầu.
Tạm dịch: Trước đình thấy cảnh yên vui, dưới sông nước nguồn đang chảy
Sau điện thuần phong đạo đức, gò thần đầu cõi đất thiêng.
Đình làng Lạc Đạo gần kề Đình làng Đức Nghĩa, hướng nhìn ra sông Cà Ty. Câu đối cho biết trước đình là dòng sông đang chảy, là cảnh trên bến dưới thuyền, không gian thoáng đãng để tổ chức lễ hội, nơi vui chơi cho dân làng. Nghe nói ngày xưa trước đình có một bãi đất rộng làm sân bóng đá cho cả hai làng Lạc Đạo và Đức Nghĩa.
Dưới sông nước nguồn đang chảy, ý nhắc nhở uống nước phải nhớ nguồn, được sống cảnh yên vui thì chớ quên ơn người trước. Sau đình là khu dân cư, do nếp sống có thuần phong đạo đức nên nơi gò đất cao có thần ngự để phù hộ. Đây có lẽ là cách diễn đạt quy luật thiên nhân cảm ứng phù hợp với quan niệm của cộng đồng thời bấy giờ.
Câu đối của đình làng Hưng Long
Đình làng Hưng Long nay thuộc địa bàn phường Hưng Long, TP. Phan Thiết. Câu đối của đình Hưng Long được đặt ngay trước cửa đình:
興 盛 順 千 秋 乃 長 福 田 先 祖 種
隆 安 和 百 世 所 從 心 地 後 人 耕
Phiên âm: Hưng thịnh thuận thiên thu nãi trường phúc điền tiên tổ chủng
Long an hòa bách thế sở tùng tâm địa hậu nhân canh
Tạm dịch: Hưng thịnh thuận ngàn năm, nhờ tổ tiên lâu dài gieo ruộng phước
Vượng yên hợp trăm đời, nhắc người sau theo đó dưỡng đất tâm.
Làng Hưng Long ở tả ngạn sông Cà Ty, xưa có các xóm Khoai, xóm Đầm, xóm Dừa… họp thành làng. Do đặc trưng nghề nông của dân làng nên câu đối của đình làng cũng có hình ảnh cày xới vun trồng gần gũi với cuộc sống. Nhưng đối tượng gieo trồng không phải là lúa khoai… mà là phước đức, tổ tiên đã gieo hạt giống lành trong cộng đồng nên cuộc sống được hưng vượng dài lâu. Ăn quả nhớ người trồng cây, người đời sau nên noi theo đó vun xới đất tâm để được thịnh yên hòa hợp trăm đời.
Câu đối của đình làng An Hải
(Phú Hài)
Đình làng An Hải là một trong những ngôi đình được tạo dựng sớm, vào nửa đầu thế kỷ 18. Tuy nhiên thời kháng chiến Pháp đã bị đập phá, năm 1955 mới được tạm dựng lại trên nền đất cũ, nay thuộc phường Phú Hài, TP. Phan Thiết. Câu đối của đình làng An Hải đặt trong gian thờ thần:
安 居 樂 業 崇 修 千 載 新 曾
海 景 清 平 古 肇 萬 代 世 興
Phiên âm: An cư lạc nghiệp sùng tu thiên tải tân tằng
Hải cảnh thanh bình cổ triệu vạn đại thế hưng.
Tạm dịch: An cư lạc nghiệp nhờ chuộng dưỡng tu ngàn năm thêm mới
Hải cảnh thanh bình tự xưa khai mở vạn đời hưng thịnh
Làng An Hải chuyên nghề biển lâu đời, nay còn giữ được lệ cúng thanh minh bốn năm một lần, có hát bả trạo và thả thuyền ngoài biển để cầu quốc thái dân an, mong cho các cảnh, cõi được bình yên, no ấm. Câu đối của làng An Hải có thêm cảnh biển thanh bình, còn nội dung cũng như các đình làng khác. Người dân có cuộc sống thiện lương, biết nhớ công ơn người trước thì sẽ được an lạc dài lâu.
Phần kết
Những câu đối đình làng trên đây về hình thức đều thuộc thể phú. Những chữ ở vị trí nhị, tứ, lục… trong câu và chữ cuối câu của mỗi vế đều đối nhau đúng luật bằng trắc, tức là đạt đối chỉnh theo yêu cầu khắt khe của luật đối.
Về nội dung ý nghĩa, nhìn chung các câu đối tả nét đẹp sông núi hữu tình, nêu rõ cảnh an cư lạc nghiệp hiện tại của dân làng là do công ơn tổ tiên, tiền hiền khai mở. Người thời nay phải nhớ ơn và giữ gìn nếp sống có đạo đức, thuần phong mỹ tục của người xưa để cuộc sống được hòa hợp thịnh vượng dài lâu.
Những quan niệm nhân sinh từ các câu đối của các cổ đình Phan Thiết trên đây có tính minh triết và phù hợp với nội dung bản sắc văn hóa lâu đời của dân tộc Việt Nam, nên cần được coi trọng và giới thiệu cho mọi người cùng biết.
