TS. Nhị Lê – nguyên Phó Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản
BPO – Ngày 31-7-2023, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 899/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đó là tầm viễn kiến chiến lược, là một trọng sự đối với việc phát triển đất nước trong tầm nhìn tới giữa thế kỷ XXI. Nhưng, chúng ta phải làm gì và làm như thế nào?
Trong suốt lịch sử dựng nước và giữ nước, nhìn khắp các triều đại, thời nào biết quý trọng trí thức, quy tụ và phát huy được sức mạnh trí tuệ tầng lớp tinh hoa của dân tộc, gọi chung là nhân tài, triều đại ấy hưng thịnh. Trái thế tất là suy vong.
Lẽ tất yếu thịnh suy, hưng phế ấy, kỳ thực được các bậc tiền hiền tiên liệu và tổng kết. Trên tấm văn bia tiến sĩ đầu tiên khoa Nhâm Tuất (1442) dựng tại “Văn Miếu”, Tiến sĩ Thân Nhân Trung tạc một thông điệp đáng của muôn thời: “…Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế, các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết…”. Khi bàn về quy luật thịnh suy của mọi thời, cách nay hơn 250 năm, Bảng nhãn Lê Quý Đôn khái quát: “Phi trí bất hưng”. Thông điệp ấy như một lời răn dạy nghiêm cẩn của ông trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước!
Hiện nay, hơn hết bao giờ, trong cuộc cạnh tranh khốc liệt và phát triển của thế giới xưa nay càng xác tín, lãng phí lớn nhất là lãng phí nhân tài, cạnh tranh lớn nhất là cạnh tranh nhân tài. Không một quốc gia nào trở nên hùng cường mà không thu hút và trọng dụng nhân tài. Việt Nam ta không thể trở nên hùng cường và dân tộc không thể trường tồn, nếu không tôn vinh, trọng dụng con người, nhất là chưa đối đãi xứng đáng với trí thức, nhất là với những bậc hiền tài.
Lại nhớ vì sao trên thế giới 20 năm nay xuất hiện các công ty headhunter (hay còn gọi là công ty săn đầu người) chuyên “săn chất xám” của các nhân tài theo yêu cầu đặt hàng từ khách hàng. Công ty headhunter mang đến cho doanh nghiệp nguồn nhân sự chất lượng, nhất là các ứng viên tài năng cho các vị trí thuộc cấp độ quản lý trở lên mà tối ưu chi phí tuyển dụng. Những vị trí cần “săn” ứng viên thường là vị trí quan trọng trong doanh nghiệp và doanh nghiệp không muốn công khai thông tin tuyển dụng vị trí này một cách rộng rãi.
Gần một năm nay, ngày 30-11-2022, giới công nghệ thế giới đang rung chuyển bởi ChatGPT ra mắt. Không ít người lo ngại, nó sẽ thay thế con người! Đúng là nó sẽ thay thế một số công việc của con người, nhưng không thể thay thế con người, càng không thể thay thế người trí thức. Nó chỉ là sản phẩm của một phần trí tuệ người vô lượng, đang được dẫn dắt bởi trí thức. Trí thức đã và đang làm đảo lộn văn minh thế giới, nâng lên được thì cũng đặt xuống được.
Thiên chức của trí thức muôn đời là vậy.
***
Xem vị thế, xét thiên chức của “kẻ sĩ”, trí thức, gọi chung là nhân tài, lịch sử nhân loại xác tín, ở khắp mọi thời: Bất cứ xã hội nào, muốn phát triển và trở nên hưng thịnh cũng cần có đội ngũ trí thức và phải trọng dụng nhân tài.
Đó cũng là tầm nhìn, là bản lĩnh hành động, là thái độ sống từng cần có của mọi triều đại thịnh trị ở nước ta. Nhất là ở những bước ngoặt của sự phát triển quốc gia, đặc biệt trong các cuộc dọn dẹp hủ bại, chấn hưng và phát triển đất nước, càng hiểu vì sao các đấng quân vương, những bậc tiền hiền tận tâm tôn vinh, hết lòng trọng đãi kẻ sĩ và nước cường, dân thịnh quả là nhiều thời chưa cầu ắt đã tự đến.
Tiền nhân nói: “Phi nông bất ổn”. Tức là nông nghiệp làm trụ cột và là nền móng để xã hội ổn định. “Dân dĩ thực vi thiên” (Dân lấy việc ăn làm điềm giời). Nay, chúng ta xem kinh tế nông nghiệp làm giá đỡ quốc gia, cấp bách đòi hỏi đời sống nông thôn, phương thức sản xuất, chất lượng của sản phẩm tùy thuộc vào chất lượng mối quan hệ giữa nhà nông với nhà khoa học, xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, nhân văn luôn giữ nền móng ổn định quốc gia, cân bằng dân tộc ở những bước ngoặt hưng phế của thế kỷ XX, phải chăng đó chính là nguyên lý căn bản “phi nông bất ổn” xuyên thấm và hòa vào làm một với nguyên lý muôn đời “phi trí bất hưng” của Bảng nhãn Lê Quý Đôn từ 250 năm trước?
Không ổn định không thể mưu tính làm giàu: “Phi công bất phú”, phải lấy công nghiệp làm đầu, làm động lực phát triển vươn tới phú cường. Sự ổn định và giàu có tự nhiên thúc đẩy giao thương, do đó nhất định phải phát triển thương mại, sản xuất hàng hóa từ kinh tế nông nghiệp và kinh tế công nghiệp. Không thể nói chuyện và hành động “Phi thương bất hoạt” khi xã hội rối ren, dân sinh bất ổn, của cải nghèo nàn, mà ngược lại. Sau 250 năm, nhìn nền kinh tế mấy năm nay, nguồn lực huy động trong nước và từ bên ngoài rất cao, song hiệu quả kinh tế lại thấp kém với chỉ số hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (ICOR) (tỷ lệ nghịch với hiệu quả đầu tư) tăng nhanh, lên mức cao nhất từ trước đến nay và cũng là cao nhất trong khu vực. Vậy là, “trí” mà tiền nhân từng khuyến cáo lúc bấy giờ và hiển hiện hôm nay sao tách rời nông, công, thương cho được!
Và, một khi nguồn nhân lực Việt Nam ngày càng tụt hậu thì khó mà nói đến sự phát triển mạnh mẽ, bền vững và nhân văn nào dù của nông, của công, của thương. Một cách tự nhiên cần phải truy tìm tới việc trọng dụng trí thức với sự thấu triệt nguyên lý của mọi thời và chúng ta gặp tư tưởng “phi trí bất hưng”. Một quy luật của muôn đời. Nếu giáo dục là quốc sách hàng đầu thì triết lý phát triển của nền giáo dục nước ta hẳn là không ai không thấy vẫn lấp lánh tư tưởng của Bảng nhãn Lê Quý Đôn về sự vun đắp, phát triển cội nguồn, chủ thể của sự hưng thịnh quốc gia là dân trí, mà rường cột là kiến tạo đội ngũ trí thức.
“Trí” phải tỏa rộng và thấm sâu trong sự phát triển kinh tế hay kiến tạo nền chính trị quốc gia… Hàm lượng trí tuệ trong mỗi bước phát triển của dân tộc, cái làm nên bản chất nhân văn trong mỗi chính trị gia, kỹ trị gia và mỗi người Việt Nam… chính là thước đo sức mạnh, uy tín Việt Nam, chính là hàn thử biểu của sự phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam, vì đất nước Việt Nam.
Tất cả vì sự “ổn định – phát triển – phú cường và danh dự” của đất nước từ thuở bấy giờ, dù cách nay cả mấy trăm năm.
Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh, hẳn là vì thế, Người nghiêm khắc tự nhận lỗi về trọng sự với trí thức, hiền tài: Nước nhà cần kiến thiết. Kiến thiết phải có nhân tài. Trong số 20 triệu đồng bào chắc không thiếu người có tài, có đức. E vì Chính phủ nghe không đến, thấy không khắp, đến nỗi những bậc tài đức không thể xuất thân. Khuyết điểm đó tôi xin thừa nhận. Và, trong sự nghiệp cách mạng của Người, hơn ai hết, Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là người tiên phong cảm nhận thấu đáo tư tưởng phát triển căn bản của quốc gia và quyết hành động về ổn định, phát triển và phú cường từ tầm viễn kiến tư tưởng của ông cha ta trải mấy ngàn năm qua!
***
Càng về cuối thế kỷ XX, lịch sử của chúng ta càng là lịch sử của sự phát triển ngắn hạn, thậm chí là phát triển nhảy vọt.
Thể chế – Công nghệ và con người là 3 nhân tố cơ bản quyết định sự phát triển đất nước hiện nay.
Trong 3 nhân tố thể chế, công nghệ và lực lượng, chúng ta cần những con người viễn kiến, đi tiên phong giữ vai trò đột phá, thậm chí quyết định sự phát triển. Đó cũng chính là cách tạo ra thời cơ phát triển. Bởi vậy, càng phải chăm lo phát triển con người ngay từ gốc, vun đắp nguyên khí ngay từ căn bản. Đó là bài học lớn về phát triển con người, trọng đãi trí thức và cũng là yêu cầu của công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ trong tầm nhìn năm 2045: Tất cả vì hạnh phúc của nhân dân. Đó là quốc sách phát triển mạnh mẽ, bền vững và nhân văn Việt Nam.
Khâu đột phá của đột phá về phát triển nguồn nhân lực chính là phát triển nhân tài mà rường cột là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chiến lược và đội ngũ doanh nhân Việt Nam. Công cuộc đổi mới cần những người có cá tính sáng tạo khác thường: nhìn thấy những điều chưa ai nhìn thấy, nói những điều ít ai dám nói, làm những việc không ai dám làm; chịu trách nhiệm khi không ai dám chịu trách nhiệm…; càng cần sự đột phá, sáng tạo, vượt trước… hoặc làm thay đổi thực trạng hoặc tạo ra điều mới chưa từng có hoặc tạo ra thời thế hoặc chuyển vần lịch sử hoặc tạo ra vận khí quốc gia hoặc thậm chí đảo lộn đời sống quốc gia, quốc tế, vượt thời đại… Sự nghiệp đổi mới cần tất cả mọi người, trước hết là những trí thức, những bậc nhân tài có óc nghĩ trước, dũng cảm đi trước, tiên phong chịu trách nhiệm, thậm chí chấp nhận hy sinh trước, vì quốc gia dân tộc, một cách xứng đáng và ngang tầm. Đây là lực lượng có vai trò quyết định dẫn dắt quốc gia và đi tiên phong hội nhập quốc tế, bảo đảm song hành sự phát triển bền vững chính trị đồng bộ với phát triển kinh tế, chính trị với kỹ trị, kinh tế với xã hội và môi trường sinh thái… phù hợp với quy mô, tốc độ, yêu cầu đổi mới và hội nhập toàn cầu.
Sự hưng vong của một triều đại, một chính thể tùy thuộc vào việc có chiêu tập, quy tụ được những bậc anh tài, hun đúc, gìn giữ và phát triển “nguyên khí quốc gia”. Nói như học giả khả kính Cao Huy Thuần: Ai đánh thức không cho xã hội ngủ, người ấy là trí thức, bất kỳ họ là ai. Do đó, tiếp tục hoàn thiện và thực thi Chiến lược phát triển nhân tài quốc gia trong tầm nhìn đến năm 2045, trước mắt tới năm 2030, trong đó đội ngũ trí thức giữ vị thế xứng đáng, với tư cách là một quốc sách xứng tầm. Nếu coi giáo dục là quốc sách thì vì sao hiện nay có tới 200 ngàn cử nhân, kỹ sư sau khi tốt nghiệp ra trường bị thất nghiệp? Các bậc tiên hiền từng nhắc rằng: “Đại học giả đại nhân chi học giả” (Đại học là cái học để làm người lớn). Không phải ai khác, đây là những chủ nhân sẽ làm việc lớn tương lai của quốc gia.
(Còn nữa)
