Nghề gốm ở Bình Dương thể hiện sự tinh tế và sáng tạo trong việc làm nghệ thuật từ đất sét.
“Săn tìm” nghệ thuật gốm
Theo tài liệu từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Dương, làng nghề gốm tại địa phương này đã xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Có ba làng nghề sản xuất lâu đời tại Bình Dương, đó là Tân Phước Khánh, Lái Thiêu và Chánh Nghĩa. Chủ nhân của các lò gốm tại đây đa số là người Việt gốc Hoa.
Làng nghề gốm sứ Bình Dương là một trong những làng nghề có truyền thống lâu đời tại vùng đất này.
Lịch sử làng nghề gốm Bình Dương bắt đầu từ thế kỷ 17, khi một thương nhân người Hoa tình cờ phát hiện loại đất màu trắng đặc biệt có thể tạo thành đồ gốm. Đến những năm 30 của thế kỷ 20, làng nghề Tân Phước Khánh đã có hơn 10 lò gốm thủ công, sản xuất nhiều sản phẩm đa dạng như chén, dĩa, ấm tách, chậu hoa, bình lọ, và các vật trang trí khác.
Tuy nhiên, hiện nay, với sự phát triển của cuộc sống, rất khó để tìm các nhà làm gốm theo hướng thủ công tại các làng nghề nổi tiếng như Lái Thiêu và Tân Phước Khánh. Hầu hết các lò đã chuyển sang sản xuất công nghiệp, sử dụng lò gas thay vì lò củi, và một số lò đã ngưng hoạt động trong hơn 10 năm. Một số lò làm heo đất cũng đã ngừng sản xuất do khó tiêu thụ.
Có ba làng nghề sản xuất lâu đời tại Bình Dương, đó là Tân Phước Khánh, Lái Thiêu và Chánh Nghĩa
Việc tìm kiếm các lò sản xuất đồ gốm thủ công và nung bằng lò củi, như lu, chậu, chén, dĩa, đang trở nên khó khăn. Chỉ qua sự cố gắng liên tục và tương tác với người dân địa phương, chúng ta mới có thể tìm thấy một số lò chuyên sản xuất các vật trang trí và nung bằng gas, cùng với một vài lò làm chậu cây vẫn duy trì nung bằng củi ở Tân Phước Khánh. Những sản phẩm từ những lò gốm này không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều quốc gia trên thế giới.
Một chi tiết thú vị là quá trình làm ra những sản phẩm gốm thủ công, như chậu cây, đòi hỏi nhiều công đoạn phức tạp. Người thợ gốm phải làm việc chăm chỉ để tạo hình, xối men, đặt vào lò và nung ở nhiệt độ từ 800 độ C đến 1200 độ C trong khoảng thời gian từ 4 đến 12 tiếng. Sau đó, sản phẩm cần được làm nguội tự nhiên trước khi có thể sử dụng trong cuộc sống hàng ngày và trưng bày.
Đối với những chiếc lọ hoa hoàn toàn thủ công, người nghệ nhân phải bắt đầu từ một viên đất và sử dụng bàn xoay để tạo ra các sản phẩm có kích thước và hình dáng đa dạng. Công đoạn tiếp theo là tỉa đất từ mặt ngoài vào mặt trong để làm cho bề mặt sản phẩm mịn màng và đạt độ dày, mỏng như mong muốn.
Công đoạn làm gốm rất phức tạp, người làm gốm cũng rất vất vả, với cuộc sống công nghiệp hóa – hiện đại hóa như ngày nay, những mặt hàng chén, dĩa,… đã phải được làm bằng khuôn, theo dây chuyền máy móc hiện đại, từ đó mới có thể đáp ứng đủ nguồn cung cho thị trường.
Trải nghiệm không gian văn hóa gốm
Để bảo tồn và tạo ra các sản phẩm gốm thủ công không bị mai một, Vườn Của Gốm tại Lái Thiêu đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho những người yêu thích nghệ thuật gốm. Tại đây, các em thiếu nhi, thanh thiếu niên, và cả người lớn đều có cơ hội học tập và trải nghiệm nghệ thuật gốm.
Tại Vườn Của Gốm, mọi người được tự do sáng tạo từ việc nặn đất, sử dụng bàn xoay và vẽ trang trí trên các sản phẩm theo ý thích cá nhân. Những sản phẩm này sau khi trang trí sẽ được nung và trả lại cho người tạo sau khoảng 2 tuần.
Ngoài việc tạo ra sản phẩm gốm, các học viên tham gia lớp học tại đây cũng được giới thiệu về lịch sử và quy trình sản xuất gốm. Họ có cơ hội thấy những người nghệ nhân tài ba khắc và tô màu cho gốm.
Vườn Của Gốm không chỉ là nơi tạo ra các sản phẩm gốm độc đáo mà còn là một không gian trưng bày và bán hàng với nhiều loại sản phẩm đa dạng, từ chén, dĩa, ly, chậu cây đến các vật trang trí cho nội thất và vườn. Đến đây, bạn có thể thấy không gian tách biệt và yên bình, với cây cỏ xanh mướt và dòng sông nhỏ chảy ngang qua. Chiếc ghe chở gốm trên dòng sông chờ sẵn để đưa sản phẩm gốm đến khắp mọi ngóc ngách của miền đất nơi đây, tạo điểm đến hấp dẫn cho du lịch gần trong các ngày cuối tuần.
