Bảo tồn nghệ thuật múa rối nước góp phần phát triển du lịch cộng đồng

Múa rối nước là loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian độc đáo, khắc hoạ đời sống tinh thần đa dạng, phong phú của người Việt. Tại Thái Bình, phường múa rối nước Nguyên Xá (Đông Hưng) là 1 trong 2 phường rối nổi tiếng mà nghệ thuật múa rối nước nơi đây đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Thực hiện Nghị quyết số 09-NQ/TU, ngày 3/10/2024 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của tỉnh, mô hình biểu diễn múa rối nước phục vụ khách du lịch ngày càng được quan tâm chú trọng đầu tư. Qua đó góp phần phát triển không gian, sản phẩm du lịch đa dạng, mang thương hiệu đặc trưng của Thái Bình.

Nghệ nhân biểu diễn múa rối nước chào khán giả sau chương trình biểu diễn.

Bảo tồn nghệ thuật

Nghệ thuật múa rối có ở nhiều quốc gia trên thế giới nhưng múa rối nước chỉ duy nhất có ở Việt Nam. Thời gian khởi nguồn chính xác của môn nghệ thuật này cho đến nay vẫn còn bỏ ngỏ nhưng theo những dòng chữ Hán được khắc trên tấm bia đá cổ có từ triều đại nhà Lý đặt tại chùa Long Đọi (tỉnh Hà Nam), vào năm 1121, múa rối nước đã được đưa vào biểu diễn để mừng thọ vua. Như vậy, tính đến nay nghệ thuật múa rối nước đã trải qua quá trình phát triển lâu bền, dần hoàn thiện để trở thành loại hình sân khấu dân gian với những giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc được kết tinh trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Tại Thái Bình, việc bảo tồn nghệ thuật múa rối nước gắn bó chặt chẽ với việc bảo tồn nghệ thuật chèo.

Nghệ nhân nhân dân (NNND) Nguyễn Đình Bảy, trưởng phường múa rối nước Nguyên Xá thông tin: Nội dung biểu diễn của phường luôn là các tích trò cổ của các cụ trước đây truyền lại, đặc biệt là những trò dây, các thế hệ nghệ nhân hôm nay và mai sau phải cố gắng bảo tồn. Ngoài ra, để phục vụ khách du lịch ngày càng tốt hơn, phường rối chú trọng nâng cấp quân trò, âm thanh, ánh sáng, lời thoại, tiếng đàn hòa quyện. Trước mỗi buổi biểu diễn, dù công việc đã thuần thục nhưng khâu chuẩn bị vẫn luôn được chú trọng để khi lên sân khấu, mọi lời ca, tiếng hát, hoạt động quân rối trong các tích trò phải chuẩn chỉ. Ngoài các nghệ nhân múa rối nước, phường hiện còn có các nghệ nhân hát chèo ở nhiều độ tuổi bởi chèo với rối đã hòa quyện. Các làn điệu chèo được đưa vào múa rối có từ đời cha ông chúng tôi.

Xem qua hàng trăm tích trò trong truyền thống rối nước Thái Bình có thể quy về các nội dung: trò ca ngợi thú vui nghề nghiệp như: đi bừa, đi cấy, chăn vịt, úp nơm, câu cá, xay lúa, giã gạo…; trò vui giải trí phản ánh sinh động lễ hội nông nghiệp như: đấu vật, chọi gà, chọi trâu, đua thuyền, bơi chải, đánh đu…; các nghi thức tín ngưỡng như: đi hội, đúc chuông, lễ phật, rước thần… Ngoài ra còn có các tích trò ca ngợi truyền thống chống quân xâm lược của nhân dân ta và phản ánh các trích đoạn chèo nổi tiếng. Bảo tồn nghệ thuật múa rối nước trong giai đoạn hiện nay, NNND Nguyễn Đình Bảy nhấn mạnh: Tôi dám mạo muội khẳng định rằng rối nước ngày càng phát triển, không bao giờ mai một. Tre già đi, măng sẽ mọc lên. Cách đây trên chục năm, quỹ Ford có tài trợ để phường đào tạo tới 15 học viên trong 1 khóa. Năm vừa qua, với sự quan tâm của UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, chúng tôi có truyền nghề cho 30 học viên. Hiện nay, phường rối Nguyên Xá vẫn luôn có lớp kế cận. Tuy việc mở lớp không ồ ạt nhưng các nghệ nhân truyền nghề thông qua “cầm tay chỉ việc”, dạy 2 - 3 cháu trong một đợt. Những nghệ nhân, diễn viên lặn lội nhiều năm trong nghề của phường phải có trọng trách đảm nhận những công việc ấy.

Biểu diễn múa rối nước tại nhà thủy đình phường rối nước Nguyên Xá (Đông Hưng).

Rộn ràng ngày xuân

Mùa xuân này, niềm vui của các nghệ nhân tại phường rối nước Nguyên Xá là hoạt động biểu diễn tại nhà thủy đình của phường ngày thêm đều đặn hơn. Từ sự quan tâm của chính quyền địa phương, song song với hoạt động lưu diễn tại các huyện, thành phố trong và ngoài tỉnh, phường rối được tạo điều kiện thuận lợi trong cải tạo cảnh quan môi trường và có nhiều chương trình biểu diễn để đón tiếp du khách.

Em Lê Đăng Khoa, Trường Tiểu học Đông Phong (Đông Hưng) cho biết: Khi đến trải nghiệm múa rối nước, con cảm thấy rất vui và hạnh phúc. Con mong muốn các bậc phụ huynh cùng các thầy cô giáo sẽ tạo điều kiện để chúng con được trải nghiệm múa rối nước nhiều hơn nữa.

Bà Nguyễn Thị Bích Mai, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Đông Phong chia sẻ: Qua cuộc trải nghiệm của học sinh toàn trường tại phường múa rối nước Nguyên Xá, không khí hứng khởi xuyên suốt chương trình, chúng tôi chắc chắn buổi biểu diễn sẽ đọng lại những kỷ niệm không bao giờ quên trong các em học sinh. Từ đó sẽ góp phần giáo dục cho các em tinh thần trách nhiệm trong gìn giữ, bảo tồn văn hóa phi vật thể của quê hương.

Thuộc lớp nghệ nhân trẻ của phường rối nước Nguyên Xá, anh Nguyễn Hữu Giang không khỏi xúc động khi chứng kiến niềm say mê của các em học sinh khi được xem biểu diễn tại nhà thủy đình của phường. Anh bày tỏ: Mong muốn của tôi là ngày càng có nhiều chương trình hấp dẫn, thu hút đông du khách trong nước, quốc tế đến với vùng quê hiền hòa này. Chúng tôi gắng sức lan tỏa vẻ đẹp văn hóa quê hương để xây dựng Nguyên Xá ngày càng phát triển.

Gắn bó với phường rối Nguyên Xá đã trên 10 năm trong vai trò nghệ nhân hát chèo, chị Nguyễn Thị Phương mong mỏi: Chúng tôi luôn cố gắng để nghệ thuật phát triển, không chỉ nhận được sự quan tâm, cổ vũ của nhân dân địa phương, du khách mọi miền đất nước mà còn huy động sự tham gia của ngày càng nhiều thế hệ thanh niên yêu nghề, cùng có mong muốn giữ gìn nghệ thuật quê hương.

Bảo tồn nghệ thuật truyền thống bằng con người là yếu tố then chốt quyết định sức sống của nghệ thuật bởi đó là sự bảo tồn bằng tình yêu, niềm tự hào về quê hương, đất nước của mỗi nghệ nhân. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, rối nước Thái Bình vẫn trường tồn với thời gian. Song song với việc nâng cao chất lượng phục vụ, phường rối nước Nguyên Xá đang nỗ lực kết hợp với các công ty du lịch, lữ hành trong hoạt động quảng bá, đưa du khách tới thưởng thức nét văn hóa truyền thống trên mảnh đất Thái Bình.