Lễ hội Quan họ Bắc Ninh không chỉ là dịp hội ngộ của những câu ca ngọt ngào, đậm tình xứ Kinh Bắc mà còn là nơi tôn vinh giá trị văn hóa đặc sắc, được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Từ ngày được quốc tế công nhận vào tháng 9 năm 2009, Quan họ đã từng bước phát triển mạnh mẽ, lan tỏa trong đời sống văn hóa của người dân, trở thành biểu tượng tự hào và điểm nhấn văn hóa của Việt Nam. Những làn điệu dân ca thiết tha đã không ngừng được gìn giữ và truyền lại, mở ra con đường bảo tồn bền vững và sáng tạo để Quan họ sống mãi với thời gian.
Người dân Bắc Ninh đã biến di sản Quan họ thành mạch nguồn chảy trong đời sống hằng ngày, từ lời mời trầu đến các câu hát giao duyên. Sự mộc mạc và quyến rũ của Quan họ đã đi vào lòng người, trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa và bản sắc nơi đây. Hình ảnh những chiếc nón quai thao, áo tứ thân, tiếng nhịp chân trên thuyền Quan họ đã làm say lòng người mến mộ và tôn vinh vẻ đẹp của văn hóa dân gian Việt Nam. Mỗi năm, đến mùa xuân, chương trình “Về miền Quan họ” lại vang lên lời mời gọi du khách gần xa, tạo nên không gian rộn rã mà vẫn trữ tình, nơi di sản trở thành nguồn cảm hứng bất tận, nuôi dưỡng lòng yêu quê hương, đất nước.
Việc bảo tồn Quan họ đã được Bắc Ninh thực hiện từ sớm và một cách bài bản. Từ những ngày đầu, di sản này đã được đưa vào giảng dạy trong các trường học, các lớp hát Quan họ được mở miễn phí cho cộng đồng, tạo nền tảng vững chắc để thế hệ trẻ tiếp thu và gìn giữ di sản. Trong những dịp lễ hội, tiếng hát Quan họ không chỉ được cất lên trên sân khấu mà còn len lỏi vào những buổi họp mặt gia đình, lan tỏa niềm yêu thích từ trẻ nhỏ đến người già. Không gian di sản đã vượt ra ngoài khuôn khổ lễ hội, trở thành một nét sinh hoạt độc đáo, thấm đượm trong lòng người dân Kinh Bắc.
Quan họ trở nên đặc biệt nhờ vai trò của các nghệ nhân – những “báu vật sống” của quê hương. Các nghệ nhân không chỉ thuộc lòng từng làn điệu cổ mà còn am hiểu sâu sắc về văn hóa Quan họ, từ trang phục đến các nghi thức lễ hội. Họ là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, tận tụy truyền dạy cho thế hệ trẻ cả kỹ thuật hát lẫn những giá trị sâu sắc về tình người và mối giao kết cộng đồng. Việc chăm lo, vinh danh, hỗ trợ y tế cho các nghệ nhân là cách Bắc Ninh tri ân, đồng thời đảm bảo di sản được lưu truyền trọn vẹn và ý nghĩa.
Không dừng lại ở sự bảo tồn truyền thống, Bắc Ninh đã nắm bắt công nghệ hiện đại để xây dựng ngân hàng dữ liệu Quan họ, lưu trữ toàn bộ các tư liệu về di sản quý báu này. Những tư liệu này không những là kho tàng tri thức cho giới nghiên cứu mà còn trở thành công cụ để thế hệ trẻ và công chúng yêu Quan họ có thể dễ dàng tiếp cận, khơi dậy niềm tự hào về di sản quê hương. Cùng với các tài liệu ghi âm, ghi hình, ngân hàng dữ liệu đang là bước tiến lớn giúp đưa Quan họ đến gần hơn với người trẻ, tạo cầu nối văn hóa giữa các thế hệ.
Không gian văn hóa Quan họ cũng đã vượt khỏi biên giới Việt Nam để bước ra thế giới. Những chuyến lưu diễn ở nước ngoài của nghệ nhân Quan họ là cơ hội để bạn bè quốc tế hiểu hơn về nét đẹp truyền thống Việt Nam, về tình cảm chân thành trong từng lời ca tiếng hát. Đối với người dân trong nước, những dịp biểu diễn Quan họ ở các đơn vị Quân đội, tại các sự kiện văn hóa, là một cách thức để lưu giữ, phát huy tình yêu di sản và truyền cảm hứng văn hóa sâu sắc đến khắp mọi miền đất nước.
Lễ hội Quan họ Bắc Ninh đã trở thành biểu tượng văn hóa sống động, không chỉ của riêng người Kinh Bắc mà còn của cả dân tộc Việt Nam. Mỗi mùa lễ hội là dịp để cộng đồng cùng chung tay giữ gìn, truyền lửa và lan tỏa di sản, để Quan họ mãi là âm thanh vĩnh cửu, vang vọng trong tâm hồn, gợi nhắc đến tình yêu quê hương, nguồn cội. Những nỗ lực bảo tồn từ địa phương đến tầm quốc gia đang làm cho Quan họ thêm sức sống, trường tồn, để mỗi câu ca vẫn vang mãi, dạt dào cùng năm tháng, khẳng định giá trị bền bỉ và sâu sắc của di sản trong dòng chảy văn hóa Việt Nam.
Hoàng Anh
