Bắc Ninh là tỉnh có diện tích nhỏ nhất Việt Nam, nằm ở cửa ngõ phía bắc của thủ đô Hà Nội, với 8 đơn vị hành chính gồm: thành phố Bắc Ninh, thị xã Từ Sơn và 6 huyện. Bắc Ninh có các đường giao thông lớn chạy qua, nối liền với các trung tâm kinh tế, thương mại và văn hoá lớn của miền Bắc.
Di chuyển
Bắc Ninh cách Hà Nội gần 40km, thời gian di chuyển khoảng một tiếng. Đây là điểm đến thích hợp cho các hoạt động du lịch văn hóa dịp cuối tuần. Với người ở nơi xa, có thể kết hợp đến Hà Nội và Bắc Ninh trong cùng một chuyến đi. Phương tiện di chuyển từ Hà Nội khá thuận tiện, có thể bằng xe máy, ôtô riêng, taxi hoặc xe buýt.
Khu vực trung tâm đô thị, hành chính ở tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: Bá Đô
Thời điểm đến Bắc Ninh
Từ tháng 1 đến tháng 3 là mùa lễ hội chùa Dâu, hội Lim, đền Đô… phù hợp cho những người thích tìm hiểu về văn hóa, phong tục tập quán. Các tháng mùa hè và thu, ở Bắc Ninh không có nhiều điều đặc biệt, nhưng bạn có thể tham quan các không gian tâm linh, làng nghề… Cuối năm, cánh đồng hoa cải bên sông Đuống nở vàng rực, thích hợp để chụp ảnh.
Khám phá
Hội Lim
Nhắc đến Bắc Ninh không thể không nhắc đến hội Lim. Đây không chỉ là một lễ hội đơn thuần mà còn hội tụ những tinh hoa của vùng đất Kinh Bắc này với làn điệu dân ca quan họ. Hội Lim được tổ chức vào ngày 13 đến 15 tháng giêng. Ngoài phần lễ trang trọng, phần hội mang đậm nét văn hóa dân gian như thi hát quan họ, trò chơi truyền thống…
Tháng 9/2009, quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Quan họ được hình thành khá lâu đời, do cộng đồng người Việt ở 49 làng quan họ và một số làng lân cận thuộc hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang sáng tạo ra. Hát dân ca quan họ thường diễn ra vào dịp đầu xuân năm mới, trong các lễ hội hay khi có đông bạn bè gặp gỡ nhau.
Ngoài hội Lim, Bắc Ninh còn được biết đến là quê hương của những lễ hội truyền thống với khoảng 500 lễ hội lớn, nhỏ mỗi năm.
Ảnh: Tổng cục Du lịch
Đền Đô
Đền Đô thuộc làng Đình Bảng, thị xã Từ Sơn. Lễ hội diễn ra vào tháng 3 Âm lịch nhưng hầu như quanh năm đều có khách thập phương đến tham quan, vãn cảnh. Ngôi chùa là nơi ở của 8 vị vua thời Lý.
Đình làng Đình Bảng
Dân gian xứ Bắc xa xưa có câu: “Thứ nhất là đình Đông Khang/ Thứ nhì đình Báng, vẻ vang đình Diềm”. Ngày nay, đình Đông Khang không còn, đình Diềm trước có năm gian, nay còn ba gian. Chỉ có đình Báng (đình Đình Bảng) còn tương đối nguyên vẹn.
Đình làng Đình Bảng là công trình tâm linh có kiến trúc độc đáo, được xây dựng từ thế kỷ 17 với lối thiết kế hoàn toàn bằng gỗ. Nơi đây được xếp hạng một trong những ngôi đình đẹp nhất Việt Nam với tuổi đời hơn 300 năm. Đình nằm trong quần thể cùng với đền Đô.
Ảnh: Phan Dương
Chùa Tiêu
Ngôi chùa ở phường Tương Giang, TP Từ Sơn là danh lam cổ tự của tỉnh Bắc Ninh, ở trên lưng chừng núi, quanh năm cây cối u tịch. Ngôi chùa gồm các tòa tam bảo, nhà tổ, nhà bia và các công trình phụ trợ, là một trung tâm Phật giáo lớn thời Lý. Hiện nơi này lưu nhiều tài liệu cổ, những giai thoại phản ánh đời sống, lai lịch của vua Lý Thái Tổ. Đến chùa Tiêu, du khách còn được chiêm bái pho tượng thiền sư Như Trí bí ẩn và quý giá ở Việt Nam. Bên cạnh đó, đây là ngôi chùa hiếm hoi không đặt hòm công đức ở miền Bắc, các bàn giờ chỉ có hoa quả, bánh kẹo, đèn nhang…
Chùa Dâu
Chùa Dâu ở xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, nằm ở trung tâm khu di tích lịch sử văn hóa tiêu biểu của xứ Kinh Bắc. Du khách đến chùa Dâu không chỉ đơn thuần là để cầu an mà còn là để được tận mắt ngắm nhìn kiến trúc độc đáo của “đệ nhất cổ tự trời Nam” (ngôi chùa cổ nhất Việt Nam). Ngôi chùa nổi bật bởi kiến trúc độc đáo, trong đó chính giữa là tháp Hòa Phong – xây bằng gạch trần cỡ lớn, trong tháp có treo quả chuông đồng và một chiếc khánh đúc.
Ảnh: Kiều Dương
Chùa Phật Tích
Tọa lạc trên núi Lạn Kha (xã Phật Tích, huyện Tiên Du), chùa Phật Tích là một ngôi cổ tự nghìn năm. Trong chùa có 10 tượng linh thú quỳ chầu độc đáo từ thế kỷ 11, gắn với lịch sử thời Lý.
Ảnh: Quang Chiến
Đây đều là những hiện vật gốc, độc bản, được tạo tác bằng đá sa thạch nguyên khối. Tượng 10 linh thú bằng đá được tạo thành từng cặp đăng đối chầu trước cửa Tam bảo của chùa, gồm: sư tử, voi, trâu, tê giác, ngựa. Bộ tượng 10 linh thú này đã được công nhận là bảo vật Quốc gia.
Đền Cùng – Giếng Ngọc
Đền Cùng ở khu Viêm Xá, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh (còn gọi là làng Diềm). Đền Cùng đã nổi tiếng từ xưa, tương truyền quan quân triều đình đánh giặc dọc tuyến sông Cầu đến đây cầu đảo và thắng trận.
Nằm giữa sân đền Cùng là giếng Ngọc. Vào những ngày nóng bức, sau khi thăm quan và vào Đền dâng lễ, du khách thường không quên xin nước uống trong giếng Ngọc. Để lấy nước, du khách phải để giày, dép trên bờ và đi chân trần xuống dưới. Nước múc lên từ giếng có thể uống trực tiếp mà không cần lọc hay đun sôi, sẽ thấy vị mát lành và ngọt tự nhiên không đâu sánh được.
Dịp đầu năm hàng nghìn du khách đổ về di tích đền Cùng (làng Viêm Xá, Bắc Ninh) uống nước giếng Ngọc mong có sức khỏe, trẻ đẹp. Ảnh: Tiến Đạt
Làng tranh Đông Hồ
Làng Ðông Hồ nằm bên bờ sông Ðuống thuộc huyện Thuận Thành, từ lâu đi vào cuộc sống tinh thần của người dân Việt bằng những bức tranh đậm bản sắc dân tộc. Tranh làng Ðông Hồ không vẽ theo cảm hứng mà dùng ván in. Ðể có những bản khắc đạt trình độ tinh xảo phải có người vẽ mẫu, trình độ kỹ thuật cao. Giấy dùng in tranh là loại giấy dó, được bồi điệp làm nền, chất điệp óng ánh lấy từ vỏ sò, hến tạo nên chất liệu riêng biệt. Sau khi in thành tranh, các hình khối có sự hài hoà một cách tự nhiên.
Làng gốm Phù Lãng
Làng nghề gốm Phù Lãng, huyện Quế Võ, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2016. Ở Phù Lãng, dễ dàng bắt gặp hình ảnh các sản phẩm gốm xếp dọc đường làng, ngõ, xóm. Ngoài các sản phẩm gia dụng như ang, chum, vại… gốm Phù Lãng còn được dùng trang trí nội, ngoại thất…
Du khách đến tham quan có thể thử đắp sửa các hoa văn trên phôi gốm. Ảnh: Phạm Trắc Vũ
Gốm tại đây có men màu nâu, đen, vàng nhạt. Mỗi sản phẩm hoàn chỉnh trải qua nhiều công đoạn từ dàn đất, tạo hình, cắt khuôn, phơi, nung, ghép… Nét nổi bật của gốm Phù Lãng là sử dụng phương pháp đắp nổi theo hình thức chạm bong, màu men tự nhiên, bền và lạ. Dáng của gốm mộc mạc nhưng khỏe khoắn, chứa đựng vẻ đẹp nguyên sơ của đất và lửa.
Khu di tích Lệ Chi Viên
Khu di tích thuộc thôn Đại Lai, xã Đại Lai, huyện Gia Bình. Nơi đây nơi thờ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi và Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ. Lệ Chi Viên còn gắn liền với vụ án oan nghiệt khiến đại công thần Nguyễn Trãi bị chu di tam tộc vào năm 1442. Khu di tích được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Ẩm thực
Bánh phu thê Đình Bảng
Đây là một nét đặc trưng của nền văn hóa Kinh Bắc. Bánh phu thê được gói bằng lá dong rồi luộc lên, không khoe mùi, nhưng dưới lớp vỏ bánh sắc vàng trong suốt, nhân bánh hiện ra mời gọi. Ngoài đỗ xanh đãi sạch vỏ được hấp chín đánh tơi, người thợ chế biến còn cho thêm đường trắng, cùi dừa, hạt sen và hương ngũ vị. Bột làm bánh được làm từ gạo nếp, xay bằng cối nước, sau đó lọc lấy chất tinh, ép cho rá rồi phơi khô. Khi ăn bánh ta sẽ thấy độ dẻo của nếp, độ giòn của đu đủ, độ ngậy của đỗ xanh, vị béo của cùi dừa, vị bùi của hạt sen, vị ngọt của đường…, tất cả hòa quyện vào nhau làm thành hương vị rất riêng.
Bánh tẻ làng Chờ
Bánh tẻ làng Chờ là đặc sản của vùng đất Yên Phong. Để làm ra loại bánh tẻ mang hương vị đặc trưng này, bà con làng Chờ thường lựa chọn loại gạo tẻ có mùi thơm, độ dẻo vừa phải để làm nguyên liệu.
Ảnh: Phung Dung
Bên cạnh gạo, phần nhân gồm thịt lợn mông hoặc thịt vai, mộc nhĩ, hành khô, hạt nêm, nước mắm, tiêu… Bánh tẻ làng Chờ ngon nhất khi ăn nóng. Nhẹ nhàng dùng tay bóc lớp lá, hương thơm đượm từ vỏ bánh sẽ tỏa ra, quyện cùng hương thơm thanh mát của lá dong. Phần vỏ vừa mềm dẻo lại vừa dai giòn một cách tự nhiên mà không cần dùng hàn the.
Nem Bùi
Ảnh: Phong Vinh
Bạn không nên bỏ qua nem Bùi, một trong những món ăn nức tiếng vùng Kinh Bắc. Người dân địa phương gọi món ăn là nem thính (gạo rang đã xay nhuyễn). Tùy theo khẩu vị từng người, nem khi ăn được cuốn bằng lá sung hoặc lá đinh lăng chấm với tương ớt hay nước mắm.
Bạn sẽ cảm nhận được vị chát của lá sung, vị ngọt của thịt và mùi thơm lừng của thính. Nem Bùi xuất xứ ở làng Bùi, xã Ninh Xá, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Trải qua thời gian thăng trầm, vài năm trở lại đây nem Bùi ngày càng được nhiều người biết đến và trở thành món ẩm thực ngon rẻ.
Bánh khúc làng Diềm
Vào những ngày lễ Tết, hội hè, rằm hay mùng một, bánh khúc mới được làm để mời họ hàng, quan khách. Người làng Diềm không trồng mà hái rau khúc tự mọc ven các bãi đất trống, đất bồi ven sông, ruộng để làm bánh.
Quy trình làm một chiếc bánh không mất nhiều thời gian nên mỗi khi khách đến nhà, người làng Diềm mới bắt tay làm bánh. Chiếc bánh khúc là sự kết hợp hoàn hảo các sản vật đặc trưng, mang đến hương vị độc đáo không dễ gì trộn lẫn. Với nhiều loại bánh khác, người ăn có thể dùng 1-2 cái đã cảm thấy ngán nhưng với bánh khúc làng Diềm, ăn đến 4-5 chiếc vẫn thòm thèm.
Rượu làng Vân
Là món quà không thể thiếu khi bạn đến Bắc Ninh, rượu được nấu bằng thứ gạo nếp thơm ngon, cộng thêm men gia truyền là 35 vị thuốc bắc quý hiếm khiến rượu uống êm, vị đậm đà.
Du Hy
