Tôi biết Nguyễn Huy Thái dễ chừng đã mấy chục năm, thuở Thái còn công tác ở Tỉnh đoàn Minh Hải. Anh em chơi với nhau khá thân tình. Trong mắt tôi, Nguyễn Huy Thái là nhà chính trị chuyên nghiệp (hiện đang là Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bạc Liêu). Lâu lâu Nguyễn Huy Thái xuất hiện trên Facebook bằng hình ảnh chiếc khăn rằn quấn cổ, một chiếc máy ảnh cầm tay. Một hình ảnh rất giống giới nghệ sĩ nhiếp ảnh, chứ không giống nhà chính trị chút nào. Mà Thái đam mê bộ môn nhiếp ảnh thật sự, ảnh của anh đăng rải rác trên các tờ báo. Thi thoảng Thái cũng có viết báo.
Lâu lâu Nguyễn Huy Thái xuất hiện trên Facebook bằng hình ảnh chiếc khăn rằn quấn cổ, một chiếc máy ảnh cầm tay. Ảnh: Trung Vinh
Nghệ nhân ưu tú Đỗ Ngọc Ẩn – Chủ tịch Liên hiệp các hội Văn học – Nghệ thuật tỉnh giao cho tôi đọc một tập bản thảo của tác giả hội viên để thẩm định, đề xuất đầu tư. Tôi dành một tuần, đọc một mạch. Rồi đi từ ngạc nhiên, bất ngờ đến thú vị về cây viết Nguyễn Huy Thái.
Về mặt hình thức đây là một tập bản thảo dày dặn, với 25 bài viết, mỗi bài có độ dài từ 2.000 – 3.500 từ. Phương pháp thể hiện bằng thể tài ghi chép, ký báo chí pha lẫn ký văn học. Nếu nhìn ở góc độ báo chí thì cây viết này đã chọn thể tài “đại bác” của báo chí để hành sự mà các nhà báo có thâm niên mới làm được. Tuy viết dài nhưng đọc ta không thấy dài dòng, chỉ thấy tác giả muốn đi đến tận cùng sự kiện và rất thỏa đáng. Nó chứng tỏ bút lực sung mãn, có kinh nghiệm viết báo. Tác giả không chuyên đã đạt chuẩn của một người viết chuyên nghiệp.
Về nội dung, quyển sách tương lai chứa đựng một chủ đề rất rộng cả về không gian lẫn thời gian. Nhiều bài viết về Bạc Liêu, nhưng trong đó có không ít bài viết về Cà Mau, Ninh Bình, Phú Thọ… Thậm chí cả ghi chép về Nhật Bản. Còn thời gian thì từ khi tác giả cởi truồng tắm ao làng cho đến khi đầu lấm tấm bạc. Không gian và thời gian như thế buộc người viết phải có một kiến thức nền sâu rộng. Thực tế đọc Nguyễn Huy Thái ta không phát hiện sự non kém, lố bịch mà chỉ thấy Thái ngồi bốc chữ, nhặt sự kiện bỏ vào bài viết của mình một cách chuẩn xác, chuyên nghiệp.
Tôi trộm nghĩ, điều này lý giải được. Như trên tôi đã nói, Thái là nhà chính trị chuyên nghiệp. Từng công tác ở nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau nên Thái hiểu được khát vọng của Nhân dân, cuộc đời cần người viết nói lên điều gì. Đọc bản thảo của Thái, một điều cảm nhận đầu tiên ta thấy nó bám sát thời sự chính trị, không chỉ có thế, các sự kiện lớn của quê hương, đất nước đã được phản ánh một cách sâu sắc, phảng phất định hướng đúng đắn của nhà chính trị. Đây là lợi thế của tác giả.
Lợi thế thứ hai là Nguyễn Huy Thái sinh ra ở tỉnh Ninh Bình (trước là Hà Nam Ninh) sống trọn vẹn thời thơ ấu, rồi 10 tuổi đã theo cha mẹ vào đất mới Minh Hải (Bạc Liêu – Cà Mau cũ) để sinh sống, trưởng thành và cống hiến. Đây có thể xem là một cuộc “hành tẩu giang hồ” để trải đời, để xâm nhập và chiêm nghiệm các tầng nấc văn hóa và địa lý của đất nước. Đọc văn của Thái ta thấy rất rõ điều đó. Đó là thứ văn phong vừa chuẩn xác và uyên thâm của xứ Bắc kỳ, vừa hồn nhiên như cây cỏ của phương ngữ Nam Bộ. Các bài viết của Thái tuân thủ nghiêm ngặt thuần phong mỹ tục của văn hóa vùng miền, sự hiểu biết dòng sông, bến nước của nơi mình viết, như tác giả là người vốn dĩ sinh ra ở đất này.
Tôi không biết mục đích viết lách của Nguyễn Huy Thái là viết văn hay làm báo. Nếu làm báo, tôi có thể khẳng định ngay rằng Thái đã thành công. Nếu bây giờ (nói đùa thôi chứ không khuyến khích), Nguyễn Huy Thái cởi áo chính trị gia để đi làm báo thì anh sẽ hiện diện trong tư cách mới là một nhà báo vững vàng, giàu kinh nghiệm và đầy lợi thế.
Còn nếu muốn viết văn chuyên nghiệp thì cần một cuộc điều chỉnh nho nhỏ. Đọc văn của Thái ta thấy không thiếu những thứ như: dòng sông, con đò, bến nước, mây trôi bảng lảng… Nhưng có điều, Thái huy động những thứ ấy cho một sự kiện trần trụi, thô mộc vốn dĩ của tư duy báo chí. Còn tư duy, phương pháp văn nghệ là nhìn sâu vào bên trong sự kiện, để tìm kiếm, bóc ra phần hồn của nó. Việc góp nhặt mây trời, dòng sông, bến nước là phục vụ cho phần hồn của sự kiện, làm cho nó tâm hồn hơn, gợi cảm hơn. Nói chung, nó là chuyện của tâm hồn.
Đọc văn của Thái người đọc sẽ hiểu rõ hơn, sáng lên sự kiện, vùng đất, con người. Nhưng lại thiếu cái tâm tình rưng rức, cái man mác buồn về một bầu trời xa vắng. Đây là thiếu tâm hồn của một bài viết thuộc về đặc trưng, sứ mệnh của văn chương.
Với nhiều lợi thế và kinh nghiệm của mình, chỉ cần điều chỉnh tư duy và phương pháp, với tôi, Nguyễn Huy Thái sẽ là nhà văn tương lai.
Nhà văn: Phan Trung Nghĩa
