Ba tôi, một thời “ngày Bắc, đêm Nam”

Hồi đó, hễ cứ rảnh là ba tôi ngồi kể chuyện ngày trước. Riết, tôi chấp nối được thành câu chuyện chàng Tiểu đội trưởng trinh sát, Quân báo tỉnh Bạc Liêu, 24 tuổi lên tàu, tạm biệt quê hương đi tập kết. Hai chục năm sau, cùng đồng đội vượt Trường Sơn vào “R” chuẩn bị tiếp quản thành phố Sài Gòn. “Ngày Bắc, đêm Nam”, đó là câu nói cửa miệng mỗi khi ba kể về cái thuở cái thời chưa mấy gì xa.

Ngày rời quê hương đi tập kết, đơn vị của ba mang phiên hiệu Đại đội 3, d9, F3 miền Tây, đóng quân ở Khâu Cây Bông (xã Điền Hải, huyện Đông Hải hiện giờ). Những ngày lênh đênh trên biển, các chàng trai trẻ tán gẫu đủ mọi câu chuyện. Nỗi nhớ khói đốt đồng, niềm thương con nước ròng nước lớn bắt đầu hình thành và dần lớn theo hải trình tàu chạy… Háo hức tưởng tượng về miền đất mới. “Hai năm qua cái vèo, hơi sức đâu ở đó mà buồn”. Ba biểu, nói câu ấy ra, ba đâu thể ngờ chuyến đi này lại “ém” thời trai trẻ của ba rời xa quê hương bản quán của mình tận tới 20 năm sau.

Cuộc sống trên đất Bắc của ba bắt đầu bằng những buổi đi bộ dạo quanh hồ Hoàn Kiếm trong cái rét căm căm mùa đông Hà Nội. Giống những bác, những chú, những cô đi tập kết, ba cũng gọi hồ Hoàn Kiếm là “hồ tìm kiếm”. Lý do ư, bởi ngày ấy thông tin cực hiếm hoi; địa chỉ gửi thư cho nhau mơ hồ lắm… Tìm gặp đồng hương để chia sẻ thông tin, kết nối tình cảm là nhu cầu tinh thần rất lớn. Vậy là mọi người dù không hẹn trước vẫn cứ ra “hồ tìm kiếm” để kiếm gặp đồng hương. Còn bởi ở bờ hồ có ngôi nhà số 16, đường Lê Thái Tổ. Lúc mới mọc lên, đây vốn là nhà khai trí Tiến Đức, nơi vui chơi của giới thượng lưu. Sau cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm 1946, ngôi nhà trở thành Trụ sở Quốc hội khóa I. Trước nhu cầu đời sống tinh thần của đồng bào, cán bộ, chiến sĩ đi tập kết, vị trí đắc địa ấy được chọn làm nơi sinh hoạt, hội họp, gặp gỡ giao lưu, gắn bó tình cảm của đồng bào, cán bộ, chiến sĩ miền Nam tập kết ra Bắc, với tên gọi đầy ý nghĩa: Câu lạc bộ (CLB) Thống Nhất.

Địa điểm tập kết ra Bắc năm 1954 tại Sông Đốc (tỉnh Cà Mau). Ảnh: T.L

CLB dự kiến chỉ duy trì trong 2 năm, nhưng đã được kéo dài tận tới năm 1975. Mọi người đến đây để nghe thời sự (người nói thường vừa từ miền Nam ra, càng cuốn hút người nghe); xem phim, xem biểu diễn văn nghệ, xem triển lãm, đọc sách báo; thi đấu thể thao… Đặc biệt là còn đến để tìm kiếm thông tin về người thân thất lạc, vì ở đây có rất nhiều lá thư không thể chuyển đến người nhận, do địa chỉ nơi nhận hết sức mơ hồ… Ba tôi thì suốt thời gian tập kết không được bất cứ thông tin gì về người thân. Ngày bà nội mất ở Cà Mau cũng là ngày tôi cất tiếng khóc chào đời trong một nhà hộ sinh nay thuộc quận Đống Đa (Hà Nội), vậy nhưng sau ngày 30/4/1975 được về phép thăm quê, ba mới hay tin buồn này. Ở CLB Thống Nhất, bên cạnh những làn điệu dân ca 3 miền, còn có những món ăn mang phong vị những miền quê Việt như chia sẻ niềm thương nỗi nhớ quê hương: Hủ tiếu Nam Bộ, mì Quảng, bún bò Huế, bánh bèo, bánh xèo… Dĩ nhiên có cả những món ăn miền Bắc. Ngộ một điều, món thịt nấu đông của miền Bắc tuyệt vời là vậy, nhưng suốt 20 năm “ngày Bắc, đêm Nam”, ba không hề đụng đũa.

Không nói về cuộc nên nghĩa vợ chồng của ba má là một thiếu sót vô cùng lớn. Dáng ba cao to, chàng sĩ quan quân đội đi tập kết, xa quê hương, thiếu thốn tình cảm gia đình; sau khi đi học ở Trung Quốc về vào làm việc tại bộ phận kỹ thuật cùng nhà máy… đã nhận được quan tâm ấm áp của cô gái Hà thành. Vậy nhưng 3 năm trôi qua, bà ngoại vẫn chưa đồng ý. Đến lúc ông cụ, cảm nhận được tấm chân thành, đã tác hợp vào và câu chuyện kết thúc thật có hậu. Sau này ba hay nói vui, bà ngoại bây cứ lo tao đã có vợ trong Nam. Ba nói vui, nhưng ở một giai đoạn lịch sử của đất nước, đây lại là câu chuyện có thật đối với một số trường hợp. Dần dần, theo thời gian, ngày càng có những đám cưới của những đôi uyên ương chồng Nam, vợ Bắc, nhất là sau khi có hướng dẫn việc kết hôn của cán bộ, bộ đội miền Nam đi tập kết, nhằm giải tỏa những nỗi lo như của bà ngoại tôi; hay những khúc mắc khác, của những câu chuyện khác, từ thực tế cụ thể ở giai đoạn ấy.

Ngồi chấp nối những câu chuyện ba kể thành những dòng viết này, niềm hàm ơn thế hệ cha chú nặng lắm trong lòng. Tôi hiểu rằng, trong nỗi đau đất nước tạm thời chia cắt, nhiều gia đình phải sống xa người thân, nhiều người phải xa quê nhà trong nỗi nhớ khôn nguôi, nhưng cuộc chuyển quân vĩ đại ấy đã ghi vào lịch sử nước nhà một trang thật hào hùng mà cũng thật riêng biệt, gắn với số phận của biết bao người, biết bao gia đình, trong đó có anh em tôi, gia đình ba má tôi. Những gia đình, ba nói giọng Nam, mẹ nói giọng Bắc; những đứa con người giọng Bắc, người lại giọng Nam; ngày Tết, bàn thờ gia tiên có cả bánh chưng, bánh tét bên rực rỡ mai vàng và hồng thắm hoa đào.

Giờ thì đường bay thẳng Hà Nội – Cà Mau đã mở, đường Hồ Chí Minh, rồi đường cao tốc cũng đang chuẩn bị kết nối hai đầu đất nước. Tượng đài kỷ niệm những con tàu tập kết đang và sắp khánh thành vào những ngày này ở hai bờ biển của hai đồng bằng đất nước… Nhớ thiệt nhớ giọng ba kể về “hồ tìm kiếm”, cùng câu cửa miệng “ngày Bắc, đêm Nam”.

T.T