Việc quản lý di sản văn hóa đã và đang trở thành một trong những thách thức lớn khi di sản không chỉ là những giá trị lịch sử mà còn là nguồn tài nguyên văn hóa, kinh tế quan trọng. Trong kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, các đại biểu đã đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc vào Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), nhằm hướng tới một hệ thống quản lý hiệu quả và phù hợp hơn với thực tiễn.
Một trong những nội dung quan trọng được đại biểu Dương Văn Phước, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam, nêu lên là nhu cầu xây dựng cơ chế quản lý đặc thù cho di sản văn hóa vật thể, đặc biệt với các di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới do UNESCO công nhận. Các di sản này vừa phải tuân thủ quy định trong Dự thảo Luật, vừa cần đáp ứng tiêu chí của UNESCO. Đại biểu lấy ví dụ về Hội An, nơi được xem là “bảo tàng sống” với hàng ngàn người dân sinh sống tại khu vực di tích. Hội An phải đồng thời tuân theo Luật Di sản văn hóa và chịu sự điều chỉnh của nhiều luật khác, từ đó tạo nên nhu cầu cấp thiết về một cơ chế quản lý riêng biệt để đảm bảo tính bền vững.
Quy định về xây dựng và cải tạo nhà ở trong khu vực di tích cũng là một điểm được quan tâm. Theo quy định hiện hành, các công trình xây dựng trong khu vực bảo vệ di tích phải thực hiện theo các tiêu chuẩn về quy hoạch và bảo tồn. Tuy nhiên, đại biểu Dương Văn Phước chỉ ra rằng quy định này còn nhiều bất cập khi áp dụng cho nhà ở riêng lẻ của người dân. Việc yêu cầu lập dự án cho từng trường hợp không chỉ làm tăng chi phí và thời gian mà còn có nguy cơ gây ra phản ứng tiêu cực từ phía người dân. Đại biểu kiến nghị cần có những quy định cụ thể hơn để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân mà vẫn đảm bảo giữ gìn di sản.
Một nội dung gây tranh luận khác là quy định cấm sử dụng bản sao di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia vì mục đích lợi nhuận. Đại biểu Nguyễn Hải Dũng, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nam Định, đề xuất cần xem xét lại quy định này. Ông lập luận rằng việc sử dụng bản sao để trưng bày và thu phí phù hợp với quan điểm khai thác nguồn lực nhằm phát triển kinh tế, đồng thời giúp các bảo tàng và phòng trưng bày thể hiện tốt vai trò của mình. Nếu không được phép trưng bày các bản sao, các tổ chức này có nguy cơ mất cơ hội thu hút du khách, dẫn đến những khó khăn trong việc duy trì hoạt động và đảm bảo nguồn thu.
Đại biểu Trình Lam Sinh, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang, đã đề xuất bổ sung các hướng dẫn cụ thể ngay sau khi luật được thông qua để đảm bảo hiệu quả thực thi. Các lĩnh vực như điều kiện thành lập bảo tàng, định mức chi tiêu trong bảo tồn hay cơ chế hợp tác công tư trong bảo vệ di sản vẫn còn thiếu quy định rõ ràng. Điều này không chỉ gây khó khăn cho các địa phương mà còn hạn chế sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.
Bên cạnh đó, kinh phí dành cho bảo tồn vẫn còn hạn chế, tạo ra mâu thuẫn giữa nhu cầu bảo tồn và phát triển du lịch. Việc thiết lập các chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào quá trình bảo tồn sẽ là giải pháp cần thiết để cân bằng lợi ích kinh tế và văn hóa.
Những ý kiến đóng góp tại kỳ họp Quốc hội lần này hướng đến việc hoàn thiện khung pháp lý và đưa ra các giải pháp thiết thực nhằm phát huy tối đa tiềm năng của di sản văn hóa. Việc điều chỉnh và bổ sung các quy định phù hợp được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững, giúp di sản văn hóa trở thành nền tảng quan trọng trong hành trình xây dựng một quốc gia thịnh vượng.
Hoàng Anh
