Vì sao thủ tướng Bangladesh, Sheikh Hasina bị lật đổ?

Tất cả bắt đầu chỉ bằng một từ duy nhất: “Razakar“

Ở Bangladesh, “Razakar” là một thuật ngữ cực kỳ xúc phạm. Từ này có nghĩa là những người tình nguyện nhưng nó ám chỉ những người ủng hộ chiến dịch của quân đội Pakistan nhằm dập tắt cuộc chiến tranh giải phóng Bangladesh năm 1971. Với người Bangladesh, đó là tội ác tày đình, chống lại dân tộc.

Thủ tướng Sheikh Hasina, 76 tuổi, người đã từ chức và chạy trốn khỏi đất nước trên một chiếc trực thăng của quân đội vào thứ Hai trong bối cảnh tình hình bất ổn lan rộng, được biết đến với việc sử dụng thuật ngữ “Razakar” để gọi bất kỳ ai mà bà coi là mối đe dọa hoặc người bất đồng chính kiến ​​trong hơn 15 năm cầm quyền .

Là con gái của người sáng lập đất nước, cựu Tổng thống Sheikh Mujibur Rahman, bà Hasina là người lãnh đạo cuộc nổi dậy ủng hộ dân chủ lật đổ nhà cầm quyền quân sự và Tổng thống khi đó là Hossain Mohammad Ershad khỏi quyền lực vào năm 1990.

Bà Hasina lần đầu tiên trở thành Thủ tướng sau khi đảng Liên đoàn Awami của bà giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 1996. Bà lên nắm quyền lần nữa vào năm 2009, giúp đạt được tăng trưởng kinh tế ấn tượng, song cũng ngày càng trở nên độc đoán ở Bangladesh, một quốc gia có 170 triệu dân.

Các nhà phê bình cho rằng bà Hasina đã kiểm soát để tạo ra và duy trì một câu chuyện chống lại những người đối lập của bà. Hầu hết các phương tiện truyền thông chính thống của Bangladesh đều thuộc sở hữu của các doanh nghiệp có quan hệ với Đảng Liên đoàn Awami.

Việc kiểm soát phương tiện truyền thông cho phép Hasina xây dựng hình ảnh những người ủng hộ bà là lực lượng thừa kế hợp pháp di sản độc lập của đất nước và những thành tựu của đất nước, trong khi miêu tả những người bất đồng chính kiến ​​và các thành viên đối lập từ Đảng Dân tộc Bangladesh và Jamaat-e-Islami (Hội đồng Hồi giáo Bangladesh) là tàn dư của các phe phái phản quốc và “cực đoan”.

Cựu Thủ tướng và lãnh đạo phe đối lập chủ chốt Begum Khaleda Zia đã bị cầm tù vào năm 2018 với cáo buộc tham nhũng, trong khi một nhân vật lãnh đạo của Jamaat-e-Islami đã bị hành quyết vào năm 2016.

Tuy nhiên, bà Hasina đã phạm phải sai lầm nghiêm trọng khi gọi những sinh viên biểu tình đòi cải cách hạn ngạch việc làm là “Razakar”. Với câu nói đó, bà đã vượt quá giới hạn.

Đổ thêm dầu vào lửa

Trong cuộc họp báo ngày 14/7, bà Hasina được một phóng viên hỏi về cuộc biểu tình của sinh viên phản đối hạn ngạch việc làm nhà nước cho gia đình những người có công giành độc lập đã diễn ra hơn một tuần.

Đáp lại, bà Hasina đã trả lời: “Nếu con cháu của những chiến binh đấu tranh cho tự do không nhận được phúc lợi [quota], thì ai sẽ nhận được? Cháu của các Razakar ư?”

Bình luận của bà đã gây ra các cuộc biểu tình gần như ngay lập tức. Sinh viên cảm thấy những phát biểu của bà đã bác bỏ một cách bất công những nỗ lực của họ nhằm giải quyết hệ thống hạn ngạch “không công bằng” trong các công việc nhà nước, vốn dành khoảng 30% vị trí cho con cháu của những chiến binh tham gia phong trào giải phóng năm 1971.

Các sinh viên bắt đầu biểu tình trong vòng vài giờ, diễu hành qua khuôn viên trường Đại học Dhaka, hô vang khẩu hiệu khiêu khích: “Các người là ai? Tôi là Razakar”.

Phản ứng của bà Hasina rất cứng rắn. Điều này dẫn đến một ngày bạo lực vào ngày 16/7, khiến 6 người tử vong. Trong 4 ngày tiếp theo, hơn 200 người đã thiệt mạng, phần lớn là sinh viên và người dân thường, khi cảnh sát và lực lượng vũ trang BCL bắn đạn thật vào đám đông.

Thay vì lên án bạo lực, bà Hasina tập trung vào thiệt hại về tài sản của chính quyền, chẳng hạn như đường sắt đô thị và tòa nhà truyền hình nhà nước.

Điều này chỉ làm dấy lên sự tức giận của sinh viên, những người ban đầu yêu cầu một danh sách cải cách 9 điểm , bao gồm lời xin lỗi vô điều kiện của Hasina và cách chức Bộ trưởng Nội vụ Asaduzzaman Khan cũng như các bộ trưởng khác.

Những yêu cầu của người biểu tình cuối cùng đã thống nhất thành một khẩu hiệu: “Hasina phải từ chức!”.

Hành trình lên đỉnh cao quyền lực 

Sinh năm 1947 tại nơi từng là Đông Pakistan, bà Hasina đã hoạt động chính trị từ khi còn nhỏ. Cha của bà, Sheikh Mujibur Rahman, được gọi là “Quốc phụ”, đã lãnh đạo Bangladesh giành độc lập từ Pakistan vào năm 1971 và trở thành Tổng thống đầu tiên của nước này.

Vào thời điểm đó, bà Hasina đã tạo dựng được tên tuổi của mình như một nhà lãnh đạo sinh viên nổi bật tại Đại học Dhaka. Vụ ám sát cha bà và hầu hết gia đình bà trong một cuộc đảo chính quân sự năm 1975 khiến bà và em gái bà trở thành những người duy nhất sống sót, vì họ đang ở nước ngoài vào thời điểm đó.

Sau một thời gian lưu vong ở Ấn Độ, bà Hasina trở về Bangladesh vào năm 1981 và nắm quyền lãnh đạo Đảng Liên đoàn Awami, đảng do cha bà thành lập.

Bà đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ chống lại chính quyền quân sự của Tướng Hussain Muhammad Ershad và nhanh chóng nổi tiếng trên toàn quốc.

Bà Hasina lần đầu tiên trở thành Thủ tướng vào năm 1996, được công nhận vì đã đạt được thỏa thuận chia sẻ nguồn nước với Ấn Độ và hiệp định hòa bình với các nhóm chiến binh bộ lạc ở đông nam Bangladesh.

Tuy nhiên, chính quyền của bà phải đối mặt với những lời chỉ trích vì cáo buộc tham nhũng và thiên vị Ấn Độ, khiến Hasina mất quyền lực vào tay bà Begum Khaleda Zia, một cựu đồng minh đã trở thành đối thủ của bà.

Năm 2008, bà Hasina được bầu lại làm Thủ tướng với chiến thắng vang dội và lãnh đạo chính phủ trong hơn 15 năm tiếp theo.

Nhà phân tích chính trị người Bangladesh, Zahed Ur Rahman nói với Al Jazeera rằng thiệt hại đáng kể nhất mà Hasina gây ra cho đất nước là nạn tham nhũng.

Bà Hasina trước đây đã tuyên bố bà sẽ trấn áp nạn tham nhũng, nhưng những người chỉ trích cho rằng không có bằng chứng nào cho thấy chính quyền của bà thực sự nghiêm túc trong việc giải quyết vấn đề này.

Hơn nữa, bà Hasina đã làm hoen ố di sản của cuộc chiến tranh giải phóng Bangladesh bằng cách bóp méo câu chuyện về nó. Rahman cho biết: “Những sinh viên biểu tình vô cùng tức giận khi Hasina gọi họ là ‘Razakar’ đến nỗi họ bắt đầu sử dụng thuật ngữ này như một hình thức phản đối chiến thuật gây chia rẽ của bà ta”.

“Cuối cùng, điều này đã góp phần vào sự sụp đổ của bà ấy”, Zahed Ur Rahman nói.

Nguyễn Khánh