Tháp bà Ponagar là quần thể đền tháp đã có hơn 1.200 năm tuổi tọa lạc ở đồi Cù Lao, ven con sông Cái hiền hòa.
Nằm trên đồi cao, ẩn hiện dưới bóng những cây cổ thụ xanh mát, tháp bà Ponagar là nơi mà du khách thường ghé thăm trong hành trình khám phá thành phố biển Nha Trang.
Theo truyền thuyết dân tộc Chăm, nữ vương Ponagar hay còn được gọi là Thiên y thánh mẫu Ana là vị nữ thần được tạo ra từ những áng mây trời và bọt biển.
Vị nữ thần này đã tạo dựng ra trái đất với cây cối, lúa gạo, ban cho muôn loài sự sống và dạy dỗ dân chúng biết lao động, mưu sinh.
Có lẽ vì thế mà nữ thần này còn được gọi là Mẹ Xứ sở. Trong quần thể tháp bà Ponagar, Mẹ Xứ sở được thờ ở ngôi tháp chính lớn nhất, cao khoảng 23m cùng với 4 tháp Đông – Tây – Nam – Bắc tọa ở vị trí cao nhất. Những bậc thang đá sẽ dẫn xuống tầng thấp hơn là một mặt bằng rộng có đến 22 trụ tháp.
Có rất nhiều giả thuyết về ý nghĩa của những trụ tháp đó nhưng người Chăm tin rằng đó là những cột tháp dùng để chống trời vì nơi đây chính là mái nhà chung của những người con xứ Chăm.
Cũng như các tháp chính, những trụ tháp hình bát giác được xây dựng bằng gạch nung với kỹ thuật độc đáo là cách xếp chồng khít các viên gạch kích cỡ 20cm x 20cm mà không cần bất kỳ chất kết dính nào.
Đây chính là là điều bí ấn đến nay vẫn chưa có lời giải thuyết phục với các nhà nghiên cứu.
Cùng với nghệ thuật kiến trúc là nghệ thuật điêu khắc độc đáo được ghi nhận ở quần thể đền tháp này.
Với tài năng và sự sáng tạo, các nghệ nhân Chăm đã kết hợp hài hòa, tinh tế giữa kiến trúc và điêu khắc, thể hiện những giá trị đặc trưng của văn hóa Chăm.
Các bức tượng, phù điêu được đặt ở nhiều vị trí như trên đỉnh tháp, xung quanh tường tháp, trang trí bên trong tòa tháp hay dùng để thờ tự. Từ những hình tượng dân thường đang hăng say lao động như săn bắn, xay lúa đến tượng các vũ công, linh vật và các vị thần đều được tạc công phu và sống động.
Đáng nhớ nhất là tượng nữ thần Ponagar được tạc bằng đá hoa cương màu đen. Nữ thần Ponagar được tạo hình ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa phiến đá lớn là hình lá bồ đề. Tượng thần mang ý nghĩ phồn thực với dáng dấp khoẻ khoắn.
Các “nghệ sĩ” Chăm đã chăm chút từng chi tiết từ bàn tay uy quyền của thánh mẫu đến các phụ kiện như vòng cổ, vòng tay… Quần thể Tháp bà Ponagar với các đền tháp và hệ thống tượng, phù điêu giống như một bảo tàng sống động về văn hóa Chăm.
Tạp chí Heritage
