Cách cha mẹ giúp con vượt qua nỗi sợ thất bại

Lý Tùng Uý, một Tiến sĩ tâm lý học tại Đại học Bắc Kinh (Trung Quốc) chia sẻ câu chuyện về cô con gái 9 tuổi của mình:

Khi cho con gái đi học bơi, anh phát hiện con gái mình rất sợ nước, cố gắng thế nào cũng không học được. Huấn luyện viên càng bảo đừng sợ thì càng phản tác dụng. Người cha rất buồn bã, chưa biết làm sao để con tự tin hơn, vượt qua nỗi sợ nước.

Anh kể, lúc đầu con gái bơi không đến nỗi sợ nhưng sau vài lần bị sặc nước và được huấn luyện viên uốn nắn, cuối cùng ngày càng trở nên sợ hãi hơn.

“Nếu tôi nói ‘thôi nào, con làm được’ hoặc ‘thôi nào, con giỏi lắm’, con có thể tạm thời kìm nén nỗi sợ hãi của mình; nhưng ngay sau đó khi nhìn thấy người khác bơi giỏi hơn mình, con chỉ càng thêm lo lắng và rơi vào vòng xoáy sặc nước”… Vì vậy, thay vì động viên hay khen ngợi con gái, Lý Tùng Uý lại lặng lẽ nói với con một bí mật: “Ai cũng phải sợ 100 lần khi học bơi. Con đã sợ hãi cả chục lần rồi, và có thể học được nếu sợ thêm 80 lần nữa”. 

Kết quả là con gái của anh nhanh chóng vượt qua nỗi sợ hãi, tập trung học bơi và bơi giỏi như một chú cá heo con.

Khi biết nỗi sợ hãi của mình được chấp nhận và sợ hãi là điều bình thường, phản ứng của trẻ sẽ khác. Là cha mẹ, tất cả chúng ta đều hy vọng nuôi dưỡng một đứa trẻ tỏa nắng, tự tin và không sợ thất bại. Tuy nhiên, để được như vậy không thể chỉ dựa vào lời khen ngợi.

Hãy thử những kỹ năng giao tiếp này để giúp trẻ tìm lại sự tự tin.

1. Thừa nhận nỗi sợ hãi

Nói đừng sợ hoặc cấm sợ hãi ngớ ngẩn không phải là cách hiệu quả giúp con vượt qua. Bạn cần thừa nhận vì đó là thực tế. Hãy để con có cơ hội nói về nó và cho thấy bạn thực sự hiểu. Sự sợ hãi cần được thừa nhận trước khi giúp con loại bỏ nó.

2. Kể lại trải nghiệm của bản thân

Bạn có thể giải thích rằng, thất bại là một phần của cuộc sống và xảy ra với tất cả mọi người. Bạn có thể chia sẻ những ví dụ về thất bại mà mình từng trải qua.

Tiến sĩ Mintzer nói: “Cha mẹ có thể làm mẫu cách đối phó với sự thất vọng của chính họ, chẳng hạn như mất cơ hội thăng tiến trong công việc. Dù mọi người đều thích mọi thứ diễn ra theo đúng kế hoạch, nhưng điều quan trọng là phải dạy con cái rằng, nếu chúng diễn ra không theo ý muốn thì cũng không sao”.

Sự thất bại của trẻ là cơ hội để cha mẹ dạy trẻ kỹ năng chấp nhận và giải quyết vấn đề. Bạn và con bạn có thể cố gắng nghĩ ra những gì mình có thể làm vào lần tới để có cơ hội thành công cao hơn.

3. Thể hiện sự đồng cảm

Một lần trong công viên, có nhóm trẻ em đang chơi bóng đá, hai mẹ con nọ đứng xem. Thấy con có vẻ muốn chơi, người mẹ đã yêu cầu con tham gia. Nhưng cậu con trai quá xấu hổ mãi không dám tiến tới, người mẹ nóng nảy mắng: “Ôi trời, có gì phải xấu hổ! Con hèn nhát quá đấy”. Cuối cùng, cậu bé đỏ mặt và bật khóc.

Đối với một đứa trẻ nhút nhát và sống nội tâm, thật khó để bé làm điều gì đó nếu bạn liên tục nói “làm đi con”. Chỉ khi cha mẹ ngồi xuống, hiểu và biết trẻ đang gặp khó khăn ở đâu, họ mới có thể giúp con.

Một phụ huynh kể: “Có lần, con trai làm bài Toán suốt 2 tiếng đồng hồ không ra kết quả, cứ nằm đó thở dài. Tôi nghe xong lập tức bước tới. Sau khi hiểu rõ sự tình, đầu tiên tôi bày tỏ sự đồng cảm: ‘Để mẹ xem vấn đề của con đi, bài toán này đối với trẻ lớp ba khó thật đấy’. Sau đó tiếp tục chia sẻ: ‘Thực ra khi còn là một đứa trẻ, mẹ rất kém môn Toán. Con giỏi hơn mẹ rất nhiều. Đừng lo lắng, chúng ta hãy dành thời gian tìm hiểu nhé’. Sau khi nghe điều này, con trai tôi được an ủi rất nhiều, con ngỏ ý xin để tự mình khắc phục vấn đề”.

Trên thực tế, điểm mấu chốt của giao tiếp đồng cảm là: Hiểu những khó khăn của trẻ, giúp trẻ xây dựng các bước giải quyết và hỗ trợ con thực hiện. Khi bạn trải nghiệm cảm xúc từ quan điểm của đứa trẻ, trẻ cũng sẽ tự nhiên cảm nhận được sự quan tâm và thấu hiểu của cha mẹ.

4. Để con biết rằng thất bại cũng là một lựa chọn

Mọi người đều phải chịu áp lực là không được thất bại và tỏ ra sợ hãi mà quên rằng nó là một phần quan trọng của quá trình học tập. Hầu hết phát minh vĩ đại nhất trong lịch sử đều là kết quả của một loạt nỗ lực không thành công.

Vì vậy, hãy cho con biết rằng đôi khi có thể thất bại và không cần sợ hãi vì điều đó. Hãy chỉ cho con cách học hỏi từ thất bại để làm tốt hơn trong những lần tiếp theo.

5. Tạo động lực

Rất nhiều bậc cha mẹ đặt nhiều kỳ vọng vào con cái từ khi chúng còn nhỏ, họ thường nói: “Con phải nổi bật và mang về vinh quang cho gia đình chúng ta”. Những lời động viên mà cha mẹ thốt ra thực chất là đặt cho trẻ những kỳ vọng quá cao và bắt chúng không ngừng tiến về phía trước. Một số trẻ khi vấp phải thất bại, sự tự tin sẽ giảm đi rất nhiều, rất dễ rơi vào trạng thái trầm cảm.

Trọng tâm của giao tiếp tạo động lực là giúp trẻ nâng cao ý thức về năng lực bản thân, để trẻ tin rằng “Con có thể làm được”, từ đó sinh ra sự tự tin và dũng khí đối mặt với khó khăn. Muốn vậy, đầu tiên, hãy dạy trẻ đối mặt với thất bại và sợ hãi. Giống như cuộc đối thoại giữa ông Lý Tùng Uý và con gái, nó không chỉ khiến đứa trẻ bớt sợ hãi mà còn nhìn thất bại bằng một tâm thế bình thường, từ đó gieo mầm “Tôi có thể” vào trái tim.

Nếu chỉ dựa vào những lời động viên đơn giản như “Mẹ tin con làm được”, thì khó tạo cho trẻ niềm tin và sẽ chỉ làm tăng thêm áp lực. Điều trẻ em thực sự cần là sự khẳng định cụ thể, chân thành, hay còn gọi là “sự khích lệ chất lượng cao”. Giao tiếp tạo động lực sẽ cho phép trẻ học cách khẳng định bản thân và xây dựng ý thức ổn định về sự tự tin và hiệu quả của bản thân.

6. Đừng đặt nỗi sợ hãi của bạn lên con

Đây là điều hầu hết phụ huynh nhận thức được nhưng thực tế bạn không bao giờ có thể che giấu hoàn toàn nỗi sợ của mình trước con. Những gì bạn có thể làm là nói chuyện, cho con thấy bạn cũng là người bình thường và cũng biết sợ hãi. Hãy cho con thấy cách bạn đang làm để đối phó và vượt qua những nỗi sợ đó.

7. Cho con biết có những lúc sợ hãi là tốt

Việc vượt qua nỗi sợ hãi là rất quan trọng nhưng cũng cần nhớ rằng có một số nỗi sợ hoàn toàn hợp lý và lành mạnh. Nếu con sợ nhảy xuống một dòng sông đầy cá sấu, đó là điều tốt và bạn không có lý do gì để bắt con phải vượt qua nỗi sợ đó. Hãy giải thích để con nhận ra sự khác biệt giữa nỗi sợ hợp lý và phi lý bằng cách nói về những rủi ro và hậu quả.

8. Cổ vũ và tôn trọng ý tưởng của con

Có phụ huynh kể: “Mùa hè năm ngoái, tôi đưa con đi cắm trại hè ngoài trời. Ở đó, tôi đặc biệt ấn tượng với một cậu bé 8, 9 tuổi. Khi những đứa trẻ khác vẫn còn lúng túng nắm lấy tay người lớn, thì cậu bé mới đến đã nhanh chóng hòa nhập với các bạn của mình. Khi gặp sự cố leo núi, cậu bé bình tĩnh hơn cả người lớn, kịp thời phân tích tình huống và tìm ra giải pháp.

Sau này, tôi quan sát kiểu trò chuyện giữa cậu bé và bố mẹ của mình, thấy rằng họ hiếm khi yêu cầu con cái làm theo ý mình. Chủ yếu họ dùng giọng điệu hướng dẫn: Hãy đến và thử món này nhé?; Con sẽ lên kế hoạch cho hành trình ngày mai chứ?…”.

Cho phép trẻ có nhiều ý tưởng khác nhau, bất kể ý tưởng đó là ngây thơ hay trưởng thành, có thể thảo luận với chúng, và đừng vội chỉ trích, đó là cách giao tiếp của cha mẹ thông minh. Sau khi được cha mẹ hướng dẫn hợp lý, trẻ sẽ hiểu được một số hậu quả nhất định và đưa ra lựa chọn tương ứng.

Khi trẻ nhờ giúp đỡ, cha mẹ nên bày tỏ sự ủng hộ, nếu trẻ muốn dựa vào năng lực của bản thân để giải quyết vấn đề thì cũng nên đồng ý, như vậy sẽ giúp nâng cao khả năng giải quyết vấn đề của trẻ. Hãy tôn trọng và cho trẻ quyền lựa chọn, để con có nhiều cơ hội thể hiện bản thân và trở nên độc lập, tự tin hơn.

9. Tránh so sánh con với người khác

Việc bạn so sánh liên tục với những đứa trẻ khác có thể làm con mất tự tin và cảm thấy mình không có năng lực gì. Điều này hoàn toàn vô ích trong việc giúp con vượt qua nỗi sợ hãi.

10. Thường xuyên nhắc con không cô đơn

Đây có lẽ là điều quan trọng nhất. Hãy giải thích để con hiểu rằng không phải đối mặt với nỗi sợ hãi một mình. Nếu cảm thấy an toàn khi biết có người đồng hành, con sẽ tự tin tiến lên phía trước.