Làng nghề đan thúng chai Phú Mỹ

Lịch sử hình thành và phát triển

Làng nghề đan thúng chai Phú Mỹ ra đời từ những năm đầu thế kỷ XX. Ban đầu, nghề đan thúng chai chỉ đơn giản là một công việc tay chân của một số ít người dân trong làng. Dần dần, do nhu cầu sử dụng thúng chai ngày càng cao trong các hoạt động đánh bắt hải sản, nghề này đã trở thành một nghề chính, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Trong suốt chiều dài lịch sử, làng nghề đã trải qua nhiều thăng trầm, nhất là trong giai đoạn chiến tranh và những biến động kinh tế. Trong giai đoạn chiến tranh, nhiều người dân phải tạm ngừng công việc đan thúng để tham gia kháng chiến hoặc di tản khỏi vùng chiến sự. Tuy nhiên, ngay sau khi hòa bình lập lại, nghề đan thúng chai lại được khôi phục nhanh chóng.

Vào những năm 1970-1980, khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, làng nghề đan thúng chai Phú Mỹ cũng bắt đầu nhận được sự quan tâm của chính quyền và các tổ chức xã hội. Nhiều chính sách hỗ trợ phát triển làng nghề đã được triển khai, giúp người dân có điều kiện tiếp cận với các nguồn vốn, kỹ thuật mới và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Ông Nguyễn Văn Hòa, một cụ cao niên trong làng chia sẻ: “Hồi đó, cả làng chỉ có vài người biết đan thúng. Rồi dần dần, những người đó truyền dạy lại cho con cháu, hàng xóm. Khi nghề này trở nên phổ biến, mọi người trong làng đều bắt tay vào làm, nhờ đó mà cuộc sống cũng khá hơn”. 

Hiện nay, nghề đan thúng chai đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân Phú Mỹ. Không chỉ là nguồn thu nhập chính, nghề này còn là biểu tượng văn hóa, thể hiện sự khéo léo và tinh thần đoàn kết của cộng đồng.

Quy trình sản xuất thúng chai

Để tạo ra một chiếc thúng chai hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ chọn lựa nguyên liệu đến hoàn thiện sản phẩm. Nguyên liệu chính để làm thúng chai là tre và mây, những nguyên liệu dễ tìm thấy trong tự nhiên nhưng phải qua nhiều công đoạn xử lý mới có thể sử dụng. 

Để tạo ra một chiếc thúng chai hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ chọn lựa nguyên liệu đến hoàn thiện sản phẩm. Nguyên liệu chính để làm thúng chai là tre và mây, những nguyên liệu dễ tìm thấy trong tự nhiên nhưng phải qua nhiều công đoạn xử lý mới có thể sử dụng.

Đầu tiên, đó là khâu chọn và xử lí nguyên liệu. Tre và mây được chọn lựa kỹ càng từ những rừng nguyên liệu phong phú. Những cây tre già, thẳng, không bị cong vênh hay sâu mọt được lựa chọn để đảm bảo chất lượng cho sản phẩm. Sau khi được chặt về, tre và mây sẽ được phơi nắng nhiều ngày để đạt độ khô cần thiết, giúp cho việc đan dễ dàng hơn và tăng độ bền cho sản phẩm.

Quá trình xử lý nguyên liệu là một bước quan trọng. Tre và mây phải được ngâm trong nước muối hoặc dung dịch chống mối mọt để đảm bảo độ bền và độ dai. Những cây tre, cây mây như được thổi hồn, trở thành những người bạn đồng hành cùng ngư dân trên biển cả mênh mông. Sau khi ngâm, nguyên liệu được rửa sạch, phơi khô và cắt thành từng đoạn theo kích thước chuẩn, sẵn sàng cho công đoạn đan.

Sau khi nguyên liệu đã sẵn sàng, người thợ sẽ bắt tay vào đan thúng. Đây là công đoạn quan trọng nhất và đòi hỏi sự khéo léo của người thợ. Các thanh tre được đan xen kẽ tạo thành khung thúng, sau đó là các lớp mây được đan chặt để tạo nên sự chắc chắn. Những thanh tre cứng cáp như bộ xương chắc khỏe, còn sợi mây mềm mại uốn lượn như cơ thể linh hoạt, kết hợp lại để tạo nên một chiếc thúng bền bỉ và dẻo dai. Mỗi lần tay người thợ lướt qua, những thanh tre, sợi mây như nhảy múa, uốn lượn thành những hình hài tuyệt đẹp. Quá trình này không chỉ yêu cầu sự tỉ mỉ mà còn cần sự nhạy bén và kiên nhẫn của người thợ.

Chị Nguyễn Thị Lan, một thợ đan thúng trẻ, chia sẻ: “Khi đan thúng, tôi cảm nhận được như mình đang vẽ lên một bức tranh, mỗi đường đan là một nét vẽ tinh tế, kết hợp giữa sự mềm mại của mây và sự vững chắc của tre”. 

Công đoan cuối cùng sẽ là quét nhựa và hoàn thiện. Sau khi đan xong, thúng sẽ được quét nhựa để chống thấm nước và tăng độ bền. Công đoạn này cũng yêu cầu người thợ phải có kinh nghiệm để đảm bảo lớp nhựa phủ đều và đẹp mắt. Lớp nhựa phủ lên như một chiếc áo giáp, bảo vệ chiếc thúng trước những thử thách của biển cả. Nhựa được đun chảy và quét lên từng phần của chiếc thúng, đảm bảo mọi khe hở đều được lấp kín, giúp thúng có thể nổi trên mặt nước mà không bị ngấm nước. Quá trình quét nhựa phải được thực hiện cẩn thận và tỉ mỉ, bởi chỉ cần một sơ suất nhỏ, lớp nhựa không đều có thể khiến chiếc thúng bị hỏng khi gặp sóng to gió lớn.

Vai trò và hướng phát triển của thúng chai Phú Mỹ

Nghề đan thúng chai ở Phú Mỹ đã trở thành di sản quý báu, truyền qua nhiều thế hệ trong các gia đình. Đây không chỉ là công việc kiếm sống mà còn là niềm tự hào, thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ và tinh thần bền bỉ của người dân. Những nghệ nhân cao tuổi như ông Nguyễn Văn Tâm, với hơn 50 năm kinh nghiệm, vẫn miệt mài truyền dạy kỹ thuật cho con cháu, giữ gìn và phát huy nghề truyền thống.

Ông chia sẻ: “Nghề này đòi hỏi sự kiên nhẫn và khéo léo. Mỗi chiếc thúng chai là một tác phẩm nghệ thuật, mang trong mình tình cảm và tâm huyết của người thợ. Tôi hy vọng rằng, thế hệ trẻ sẽ tiếp tục giữ gìn và phát triển nghề này”. 

Thúng chai không chỉ là công cụ hữu ích trong việc đánh bắt hải sản mà còn là biểu tượng văn hóa, xuất hiện trong các lễ hội và sự kiện, góp phần quảng bá hình ảnh làng nghề. Dù đối mặt với thách thức từ các sản phẩm công nghiệp và biến đổi khí hậu, người dân Phú Mỹ vẫn nỗ lực vượt qua khó khăn, tìm kiếm hướng đi mới như kết hợp với du lịch làng nghề. Khách du lịch đến Phú Yên có thể tham gia sản xuất thúng chai, tìm hiểu về lịch sử và văn hóa làng nghề, qua đó tạo thêm nguồn thu nhập và quảng bá sản phẩm.

Nghề đan thúng chai Phú Mỹ không chỉ là nghề truyền thống mà còn là một phần quan trọng của văn hóa và đời sống người dân Phú Yên. Những giá trị bền vững của nghề chắc chắn sẽ tiếp tục được phát huy, góp phần làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc và tạo nên giá trị bền vững cho cộng đồng.

Thanh Thảo