300 khiếu nại có cản bước metro số 1 về đích?

Nhà thầu đòi thêm gần 4.000 tỉ chi phí phát sinh

Dự thảo công văn báo cáo Thủ tướng và Bộ Ngoại giao về giải pháp tháo gỡ vướng mắc dự án metro số 1 (tuyến Bến Thành – Suối Tiên) mà Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP.HCM (MAUR – chủ đầu tư) gửi Sở Ngoại vụ TP đã nêu chi tiết những mâu thuẫn chưa thể giải quyết giữa chủ đầu tư, Liên danh Tư vấn NJPT và các nhà thầu Nhật Bản. Các vướng mắc này đã và đang làm chậm tiến độ hoàn thành của tuyến metro số 1.

Cụ thể, theo hợp đồng, nhà thầu Hitachi có trách nhiệm trình nộp dự thảo phạm vi công việc đối với hợp đồng phụ giữa 2 bên cho công tác bảo trì, bảo dưỡng chậm nhất 6 tháng trước thời điểm vận hành dự án. Chi phí cho công tác này đã được tính toán trong quá trình mời thầu, thương thảo đàm phán, thống nhất và ký kết trong hợp đồng (trong phần chi phí tạm tính). Tuy nhiên, nhà thầu Hitachi không đồng ý thực hiện và cho rằng khoản kinh phí này là tạm tính từ thời điểm ký hợp đồng năm 2013, không đủ để thực hiện công việc này theo nhu cầu hiện tại. Vì thế, phía nhà thầu không tiến hành thực hiện trong thời gian dài mặc dù chủ đầu tư đã nhiều lần ra văn bản yêu cầu thực hiện từ năm 2022, cũng như làm việc trực tiếp với lãnh đạo của Hitachi Nhật Bản trong năm 2023.

Bên cạnh đó, hợp đồng quy định rõ nhà thầu có quyền hưởng quyền được kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng (Extension of Time – EoT) do các lỗi từ chủ đầu tư gây ra do chậm tiến độ, hoặc nhà thầu phải bồi thường thiệt hại do chậm trễ nếu việc chậm tiến độ là lỗi của nhà thầu. Song, do sự phức tạp của các khiếu nại về EoT, các nguyên nhân gây kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng, xác định trách nhiệm của mỗi bên vẫn đang diễn ra và chưa xác định được thời điểm kết thúc. Việc xử lý, giải quyết và thương thảo với nhà thầu đòi hỏi nhiều thời gian để tính toán thời điểm gia hạn hợp đồng và các chi phí bồi thường một cách hợp lý nên hiện nay, MAUR vẫn chưa thể ban hành EoT và các chi phí có liên quan cho nhà thầu.

Trong bối cảnh đó, ngày 6.4.2023, nhà thầu Hitachi đã khởi kiện MAUR tại Trung tâm trọng tài quốc tế VN (VIAC) với yêu cầu gia hạn thời gian hoàn thành ít nhất 2.773 ngày và chi phí bồi thường khoảng 527 tỉ đồng. Nguyên nhân, hợp đồng CP3 ghi thời gian hoàn thành là ngày 8.4.2018. Phía nhà thầu đang yêu cầu EoT là 4.124 ngày nhưng tư vấn chung NJPT đánh giá thời gian EoT mà nhà thầu Hitachi được hưởng chỉ là 2.161 ngày và Hitachi không đồng ý với kết quả trên. Không chỉ khởi kiện, đơn vị này còn đơn phương yêu cầu các chi phí phát sinh cho việc gia hạn thời gian hoàn thành. Tính đến hiện tại, các khiếu nại chi tiết tạm thời mà nhà thầu đệ trình có tổng chi phí vào khoảng 23,721 tỉ yen (tương đương gần 4.000 tỉ đồng). Mặc dù vậy, MAUR khẳng định các chi phí này không phản ảnh được những chậm trễ do nhà thầu gây ra.

Ngoài vấn đề trên, MAUR cho biết dự án còn vướng mắc liên quan quá trình đào tạo nhân sự vận hành, công tác chạy thử. Dù đã quy định ở hợp đồng, các nội dung liên quan đào tạo, công tác chạy thử bị kéo dài do những tranh cãi và thoái thác công việc của Hitachi. Các nội dung này hiện chưa thống nhất.

“Dự án trải dài qua nhiều thời kỳ và giai đoạn, dẫn đến các tồn đọng kéo dài theo các năm mà chưa được giải quyết một cách dứt điểm. Hiện nay, tuyến metro số 1 đã chính thức hình thành 3 vụ kiện tranh chấp giữa chủ đầu tư – MAUR (bị đơn) với các nhà thầu chính (nguyên đơn) bao gồm 2 vụ kiện với Liên danh Sumitomo – Cienco 6 (Liên danh SCC) và 1 vụ kiện với nhà thầu Hitachi. Tổng số khiếu nại của các nhà thầu khoảng 300 khiếu nại với tổng giá trị khiếu nại khoảng hơn 30.000 tỉ đồng, chiếm khoảng 70% giá trị tổng mức đầu tư điều chỉnh (43.757 tỉ đồng)”, báo cáo của MAUR nêu rõ.

Trông chờ vào cam kết của đại sứ

Trả lời Thanh Niên, lãnh đạo MAUR cho biết: Đối với phần chi phí cho công tác bảo trì, bảo dưỡng, UBND TP.HCM đã giao MAUR yêu cầu Hitachi phải có ý kiến chính thức có thực hiện nội dung này tuân thủ điều khoản hợp đồng hay không. Trên cơ sở đó, sẽ báo cáo cấp có thẩm quyền về việc thực hiện phương án thay thế (thuê ngoài một đơn vị đủ năng lực), đồng thời sẽ có biện pháp khiếu nại nhà thầu theo điều khoản hợp đồng. Đối với vụ kiện của nhà thầu Hitachi tại VIAC, các bên đang trong quá trình giải quyết, đến nay chưa có diễn biễn mới.

Xét trong bối cảnh phức tạp, chưa từng có tiền lệ đối với việc giải quyết các vụ kiện tranh chấp của dự án, cũng như các khó khăn, vướng mắc vượt ngoài thẩm quyền của chủ đầu tư, MAUR đề xuất TP kiến nghị Thủ tướng đề nghị phía Nhật Bản quan tâm, hỗ trợ, trong đó có các trao đổi, tác động nhà thầu sớm hoàn thành công việc để đưa tuyến metro vào khai thác thương mại. Hiện nay, UBND TP đã chỉ đạo chủ đầu tư phối hợp tư vấn chung và nhà thầu thống nhất phương án xử lý, triển khai dự án theo kế hoạch. Các bên sẽ phối hợp rà soát, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của dự án và chủ đầu tư.

Đại diện phía chủ đầu tư cũng nhận định nhà thầu Hitachi hiện chỉ quan tâm các chi phí phát sinh trong quá trình thực hiện công việc liên quan đến đào tạo/thử nghiệm với các bên liên quan mà không tích cực chủ động thực hiện công việc thúc đẩy tiến độ. Vì vậy, trong buổi làm việc với Đại sứ Nhật Bản tại VN Yamada Takio cùng các đối tác Nhật Bản hồi giữa tháng 4, Chủ tịch UBND TP.HCM đã đề nghị các đối tác Nhật Bản tập trung cao độ để cuối tháng 7 bắt đầu đưa tàu vào chạy thử nghiệm đến hết tháng 9, song song với tiếp tục hoàn thiện các công việc còn lại và từ tháng 10 sẽ chính thức vận hành tuyến metro đầu tiên của TP, đồng thời nhấn mạnh các đơn vị cần lấy ưu tiên hoàn thành làm mục tiêu chính trong việc giải quyết các vướng mắc của dự án.

Sau cuộc họp với UBND TP.HCM và Bộ Ngoại giao, đích thân Đại sứ Yamada đã gặp và trao đổi với lãnh đạo Công ty Hitachi ở Tokyo, lãnh đạo các nhà thầu, tư vấn của Nhật Bản xây dựng tuyến metro số 1. Các bên cũng đều có nhận thức chung nhằm đẩy nhanh tiến độ, đồng thời tìm cách tháo gỡ khó khăn vướng mắc bên cạnh phải đảm bảo chất lượng cũng như an toàn cao nhất cho dự án.

“Sau khi nhận được công hàm của ngài Đại sứ, chúng tôi đã báo cáo UBND TP. Đồng thời, tiếp tục trao đổi với các nhà thầu, đặc biệt là nhà thầu Hitachi để tiếp nhận sớm một phần thiết bị và hệ thống để phục vụ cho tư vấn NJPT triển khai công tác đào tạo thực hành, mà không cần phải đợi đến cuối tháng 7. Điều này sẽ góp phần rút ngắn thời gian cho công tác đào tạo, các học viên của VN có thêm cơ hội thực hành, đồng thời đẩy nhanh tiến độ đưa vào vận hành của dự án. Về cơ bản, các đầu việc vẫn đang bám sát mốc tiến độ mà Đại sứ Yamada đã cam kết”, lãnh đạo MAUR thông tin.