Nghề tằm tang đã xuất hiện và tồn tại trong dân gian từ hàng ngàn năm nay. Nương dâu, con tằm gắn bó với cuộc sống người Việt từ những ngày đầu dựng nước và đi vào trong ca dao, tục ngữ, truyền thuyết… lưu truyền từ thế hệ này đến thế hệ khác.
Theo huyền sử, Công chúa Thiều Hoa, con vua Hùng thứ 6 là bà tổ của nghề tằm tang. Do thông minh, lại giỏi quan sát, công chúa đã nắm được bí quyết kéo tơ từ kén tằm và dệt thành lụa. Từ đó, nàng không sống trong cung mà chọn Cổ Đô, một ngôi làng nép mình bên dòng sông Đà, để truyền dạy nhân dân trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ và dệt lụa. Nhờ nàng, lụa Cổ Đô trở thành sản vật tiến vua và đi vào câu ca dao vang tiếng muôn đời: “Lụa này thật lụa Cổ Đô – Chính tông lụa cống các cô ưa dùng”.
Trên khắp miền quê, đâu đâu cũng bắt gặp những nương dâu xanh ngắt, những người phụ nữ tần tảo bên nong tằm, khung cửi. Kỹ thuật nuôi tằm cũng được đúc kết và ghi lại. Sách Hán Thư (Trung Quốc) chép: “Người Lạc Việt giỏi trồng dâu nuôi tằm. Trong một năm có hai mùa gieo lúa và tám mùa nuôi tằm”.
Trải qua nghìn năm Bắc thuộc, phải đến khi đất nước bước vào thời kỳ độc lập tự chủ, nghề lụa của người Việt mới có bước tiến vượt bậc. Năm 1040, thời Lý Thái Tông, Đại Việt sử ký toàn thư ghi: “Vua đã dạy cung nữ dệt được gấm vóc.
Tháng ấy xuống chiếu phát hết gấm vóc của nước Tống ở trong kho ra để may áo ban cho các quan, từ ngũ phẩm trở lên thì áo bào bằng gấm, từ cửu phẩm trở lên thì áo bào bằng vóc, để tỏ là vua không dùng gấm vóc của nước Tống nữa”. Sau này, vua còn dùng vải lụa trong nước để thưởng cho các quan. Đó cũng là cách để dạy cho các quan ý thức về người Việt dùng hàng Việt.
Làng Nghi Tàm ven hồ Dâm Đàm (Hồ Tây, Hà Nội) hiện vẫn còn dấu tích của Công chúa Từ Hoa, con vua Lý Thần Tông cùng các cung nữ lập trại Tằm Tang. Bà còn khuyến khích dân trong vùng làm nghề, tạo nên một vùng đất nổi tiếng của kinh thành Thăng Long về nghề tằm tơ.
Đầu thế kỷ 15, Nguyễn Trãi viết trong Dư Địa Chí rằng: Ở nước ta ít nhất cũng có tới gần 20 làng, phường, huyện, hộ có nghề dệt các loại sản phẩm cao cấp như gấm, vóc, trừu, lụa, lĩnh, lượt, là, the, sa. Có những loại vải sợi nhỏ đẹp hơn cả lụa. Về sau chính người phương Bắc nhìn thấy lụa của nước ta cũng phải ngạc nhiên. Sứ nhà Nguyên là Từ Minh Thiện trong Thiên Nam hành ký đã ca ngợi Đại Việt có lụa sợi nhỏ ngũ sắc, có chiếu dệt gấm màu, có lĩnh ngũ sắc mềm mại bóng đẹp ở kinh đô ven Hồ Tây.
