Ukraine không sản xuất vũ khí nào trước khi chiến sự với Nga xảy ra, còn giờ ngành công nghiệp quốc phòng nước này đang bùng nổ.
Các nhà máy Ukraine đang gấp rút chế tạo đạn pháo, đạn cối, phương tiện quân sự, tên lửa và những vật tư quân sự thiết yếu khác cho chiến sự. Trong cuộc họp chính phủ Ukraine hồi tháng 1, Thủ tướng Denys Shmyhal tuyên bố sản lượng công nghiệp quốc phòng của nước này năm 2023 tăng ba lần so với trước chiến sự và dự kiến tăng gấp 6 lần năm nay.
Sản xuất vũ khí trong nước của Ukraine chưa đủ để bù đắp nguồn viện trợ đang chững lại từ phương Tây, nhưng chúng đang trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Đối với một số khí tài quan trọng như phương tiện không người lái, Ukraine đã sản xuất và đáp ứng tới 90% những gì quân đội nước này cần, theo Bộ trưởng Chuyển đổi số Mykhailo Fedorov.
Trong số này có máy bay không người lái (UAV) tầm xa từng tập kích các cơ sở dầu khí nằm sâu trong lãnh thổ Nga, cùng xuồng tự sát gây thiệt hại không nhỏ cho Hạm đội Biển Đen.
Binh sĩ Ukraine lắp drone tại vị trí đóng quân ở tỉnh Donetsk ngày 3/2. Ảnh: Reuters
Ukraine đang tự chế tạo súng cối cùng đạn pháo 122 mm, 152 mm theo chuẩn Liên Xô. Các công ty nước này cũng đang tìm cách đáp ứng nhu cầu đạn pháo 155 mm chuẩn NATO, vốn dùng cho những khẩu pháo mà phương Tây viện trợ. Tuy nhiên, dây chuyền đạn pháo 155 mm của Ukraine khó lòng bắt đầu hoạt động vào nửa đầu năm nay.
Tổng thống Volodymyr Zelensky nhận định sản xuất trong nước là chìa khóa để Ukraine duy trì năng lực quốc phòng. “Đây là lối thoát”, ông Zelensky nói khi đề cập về kỳ vọng phát triển toàn diện ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine nhằm chấm dứt chiến sự.
Sau khi Liên Xô tan rã, ngành công nghiệp quốc phòng của Ukraine gần như sụp đổ. Quản lý yếu kém và tình trạng tham nhũng, cùng thực tế khách hàng chủ chốt của họ là Nga, khiến Ukraine giờ phải nhập khẩu mọi thứ, từ đạn cho tới tiêm kích.
Trải qua hai năm chiến sự với Nga, quân đội Ukraine nhận ra nguồn dự trữ đã cạn kiệt và họ đang cần mọi thứ, từ đạn súng bộ binh cho tới vũ khí phức tạp như tên lửa tầm xa, tiêm kích và oanh tạc cơ. Đây được coi là động lực để nước này thúc đẩy ngành sản xuất vũ khí nội địa.
Bộ trưởng Công nghiệp Chiến lược Oleksandr Kamyshin cho biết Ukraine đã triển khai tên lửa tự chế tạo với tầm bắn khoảng 640 km. Nước này cũng đang phát triển các tổ hợp phòng không và tên lửa với độ chính xác cao, tương tự loại dùng cho tổ hợp HIMARS của Mỹ.
Tuy nhiên, Ukraine còn lâu mới tự sản xuất được các hệ thống công nghệ cao để đẩy lùi lực lượng Nga. Maksym Polyvianyi, phó tổng giám đốc Ukraine Amor, hãng vũ khí tư nhân lớn nhất nước này, nhận định “phải mất nhiều thập kỷ để xây dựng và làm chủ cơ sở sản xuất những tổ hợp như vậy”.
Các đơn vị Ukraine phải rút khỏi nhiều phòng tuyến khi đối mặt tình trạng thiếu đạn pháo, đạn vũ khí cá nhân và thậm chí cả nhân lực. Tình hình chiến trường có thể ngày càng tồi tệ hơn cho Ukraine. Tình báo Mỹ nhận định Ukraine có thể cạn tên lửa phòng không vào cuối tháng này.
Trong lúc Nhà Trắng tìm cách để dự luật viện trợ hơn 60 tỷ USD cho Ukraine được thông qua, một số tia hy vọng lóe lên cho Kiev. Liên minh châu Âu (EU) tuần trước duyệt gói viện trợ quân sự 5 tỷ USD cho Ukraine, Mỹ thông báo sẽ chuyển lô vũ khí 300 triệu USD và một phần trong 800.000 quả đạn mà Czech săn tìm có thể được giao vào những tuần tới.
Công nhân Ukraine chế tạo bộ phận cho phương tiện quân sự tại phân xưởng của Ukraine Amor. Ảnh: NPR
Tuy nhiên, tất cả những khoản viện trợ và lô hàng nói trên không thể đáp ứng được nhu cầu của Ukraine. Thêm vào đó, loạt hạn chế từ thiếu nguồn tài chính đến nguồn cung thuốc nổ đang ngăn cản nỗ lực tăng cường sản xuất vũ khí nội địa của nước này.
Ukraine dành phần lớn hỗ trợ tài chính của phương Tây trang trải chi phí quân sự, do đó hạn chế khả năng phân bổ vốn đầu tư cho ngành công nghiệp quốc phòng. Các quan chức Ukraine nói nước này dự kiến chi 5 tỷ USD cho sản xuất vũ khí trong nước, song số tiền đó không đủ.
Ngay cả khi có tiền, ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine vẫn chịu ảnh hưởng của tình trạng thiếu thuốc nổ trên toàn thế giới. Tắc nghẽn trong chuỗi cung ứng, nhu cầu quốc tế tăng mạnh vì các cuộc xung đột Nga – Ukraine, Israel – Hamas làm cạn nguồn cung thuốc nổ và thuốc phóng rocket. Tình trạng này khiến các cơ sở quốc phòng Ukraine nhiều lần phải dừng sản xuất.
Các nhà thầu quốc phòng Ukraine cho biết phương án mua sắm của chính phủ nước này cũng cản trở hoạt động sản xuất, khi các bộ ký hợp đồng riêng rẽ mà không có hệ thống phối hợp với nhau.
Artem Viunnyk, lãnh đạo một công ty Ukraine sản xuất drone chỉ thị mục tiêu cho pháo binh, cho biết “câu hỏi ngớ ngẩn nhất chúng tôi nhận được từ giới chức là các vị có thể chế tạo được bao nhiêu chiếc trong tháng này, họ phải hiểu hoạt động sản xuất không diễn ra như thế”.
Trước chiến sự, công ty của Viunnyk chế tạo 100 drone mỗi năm, còn giờ họ nhận đơn đặt hàng tới 150 chiếc mỗi tháng. Tuy nhiên, hợp đồng với số lượng lớn đòi hỏi công ty này lập kế hoạch mua vật liệu trong nhiều tháng.
Viunnyk trả lời các quan chức Ukraine rằng công ty của ông không thể lập tức tăng sản lượng, nhưng có thể mở rộng quy mô sản xuất vào năm 2025 nếu chuẩn bị từ trước. “Chúng tôi có thể làm điều đó, nhưng ngay lúc này các vị hãy cho tôi biết các vị có cần thêm sản phẩm hay không”, Viunnyk nói.
Lính Ukraine cạnh một bệ phóng rocket nội địa gần chiến tuyến ở tỉnh Zaporizhzhia tháng 9/2023. Ảnh: Reuters
Các quan chức cho biết họ đang hợp lý hóa quy trình mua sắm vũ khí trong nỗ lực do Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu Quân đội Ukraine chủ trì.
Ukraine đang hợp tác với một số công ty quốc phòng của Đức, Anh và Thổ Nhĩ Kỳ. Một công ty Đức tháng trước đồng ý liên doanh với Ukraine để chế tạo đạn và liều phóng cho pháo 155 mm.
Tuy nhiên, khi Ukraine tăng cường sản xuất vũ khí trong nước, Nga đẩy mạnh tập kích nhằm vào các tổ hợp công nghiệp quốc phòng của họ. Ukraine tuyên bố chặn phần lớn tên lửa và UAV Nga, song một số đã đánh trúng mục tiêu.
Polyvianyi cho biết Ukraine Armor và một số công ty quốc phòng khác đã chuyển một phần dây chuyền ra nước ngoài. Các công ty Ukraine cũng chia nhỏ công đoạn sản xuất và đặt phân xưởng ở nhiều nơi, một số nằm dưới lòng đất. Tất cả điều này khiến sản lượng vũ khí nội địa sụt giảm.
Viunnyk nói công ty của ông chuyển một phần hoạt động sản xuất ở Kiev sang thành phố Lviv ở miền tây. Khi Lviv đối mặt với nguy cơ tập kích, Viunnyk lại phải chia nhỏ tiếp cơ sở ở thành phố. “Điều này làm giảm hiệu quả của chúng tôi”, Viunnyk thừa nhận. “Nhưng chúng tôi phải làm điều này, nếu không rắc rối lớn sẽ ập xuống”.
Nguyễn Tiến (Theo WP, AFP, Reuters)
